Lögberg - 23.11.1950, Side 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 23. NÓVEMBER, 1950
5
AI M \HAI
IVINNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
RISASKREF KONUNNAR Á VETTVANGI
MANNFÉLAGSMÁLANNA
Eftir ELEANOR ROOSEVELT
Þegar ég lít til baka yfir frem-
ur langa ævi, get ég ekki annað
en undrast yfir þeim miklu
breytingum, sem orðið hafa á
stöðu konunnar í þjóðfélaginu á
þessu tímabili. Amma mín ól
mig upp frá því að ég var átta
ára, og mér finst því, ef til vill,
meira til um hinn mikla mis-
mun á stöðu konunnar fyrr og
nú, heldur en því samtíðarfólki
mínu, er aldrei var undir bein-
um áhrifum frá hinni fyrri kyn-
slóð. — Ömmu minni fanst það
óhæfilegt að stúlka leitaði sér
atvinnu utan heimilis, nema að
hún væri nauðbeygð til þess fá-
tæktar vegna; og að stúlka fengi
áhuga fyrir háskólanámi fanst
henni fráleitt.
Ég lærði að fara á hestbak en
varð að nota söðul. Ég man hve
stúlkurnar, sem riðu á hjólhest-
um klæddar pokabuxum, vöktu
mikla athygli, og hve fólki fanst
þær ókvenlegar. Sundfötin okk-
ar voru með pilsum og við urð-
um að vera í löngum svörtum
sokkum; velsæmið krafðist þess
að líkaminn væri algerlega hul-
inn. Sumar stúlkur höfðu hatta
á höfðinu þegar þær fóru í sund.
til þess að skýla þeim fyrir sól-
inni, því það var talið mikil-
vægt að hafa hvítt hörund; ung-
ar stúlkur hefðu þá óttast að
fá hinn brúnleita hörundslit,
sem þær nú sækjast eftir.
Það var talið rétt að stúlkur,
sem tilheyrðu hinni æðri stétt,
hefðu einhver líknarstörf með
höndum, en mjög fáar tóku að
sér atvinnu gegn kaupi. Ef þær
„þurftu að vinna“ eins og það
var orðað, þá urðu þær aðallega
að velja um kenslu, hjúkrun eða
bókavarðarstörf. Stúlka, sem var
af fátækari stétt, gat unnið í
verzlun eða í skrifstofu, en yfir-
leitt gerði hún það aðeins, ef það
var bráðnauðsynlegt efnahags-
ins vegna; metnaður karlmanna
og almenningsálitið var á móti
því, að nokkur kona stundaði at-
vinnu utan heimilis, ef hún gat
á nokkurn hátt komist hjá því.
Mjög fáar konur höfðu forstjóra-
störf með höndum og þær voru
varla byrjaðar að brjóta sér leið
í embætti, svo sem læknar, lög-
menn o. s. frv., Þær hafa náð
því takmarki eftir langa og örð-
uga baráttu. Fáar af hinum ungu
stúlkum nútímans hafa hug-
mynd um, hve mikið þær skulda
konunum sem fyrst ruddu kon-
um braut til æðri mennta og
víðtækara starfssviðs.
Jafnvel nokkru eftir aldamót
olli það hneyksli og skopi þegar
það fréttist að hinar fyrstu kven-
frelsiskonur hefðu klæðst karl-
mannabuxum og gengið í þeim
um stræti New York borgar.
Konur voru þá að gera margt í
fyrsta skipti, en flestar létu sér
nægja að vera húsfreyjur og
mæður innan heimilisveggj-
anna — og þar höfðu þær oft
mikið að starfa —og sumur urðu
fögur fiðrildi í samkvæmislífinu,
dekraðar af mönnum sínum.
Breytingin kom með fyrsta
heimsstríðinu. Fjöldi kvenna,
sem þá urðu að taka að sér at-
vinnu manna sinna, komust að
því að hið nýja frelsi átti vel
við þær og' þær héldu áfram
vinnu sinni eftir að stríðinu
lauk. Tala kvenna, er stunduðu
atvinnu utan heimilisins gegn
kaupi, hækkaði þá gífurlega.
Móðir mín naut góðrar ment-
unar fyrir stúlku af hennar kyn-
slóð, og hún hafði því mikinn
áhuga fyrir mentun minni, en
í þann tíma var haldgóð ment-
un og æfing í að rökhugsa, ekki
talin eins mikils virði eins og
að læra að koma fallega og vel
fram í samkvæmislífinu. Ég
lærði frönsku reiprennandi áður
en ég lærði ensku, en reikning
lærði ég utanbókar án þess að
skilja hann. Ég lærði utan að
fyrstu fjórar Euclid-bækurnar —
rúmmálsfræði. — Ég skil ekki
enn, að hvaða gagni það kom
í að undirbúa mig fyrir það ævi-
starf, sem ég bjóst við. En vitan-
lega hefir ævi mín orðið alt önn-
ur en móðir mín og amma höfðu
í huga fyrir mig.
Ég var fimtán ára þegar ég
kyntist, í Evrópu, í fyrsta sinn,
raunverulega frjálshugsandi kon
um. Það hafði mikil áhrif á mig.
Það var á tímabili Búa-stríðsins
og enn var þá verið að deila um
Dreyfus-málið. Ég heyrði rætt
og deilt um ýms almenn mál,
ýtarlega og oft af miklum hita,
en það hafði ég aldrei heyrt
heima. Á heimili ömmu minnar
komu pólitísk mál aldrei til um-
ræðu, og ég held helzt að hún
hafi fyrir orðið sig fyrir að þurfa
að kannast við að nokkuð eins
óhreint og stjórnarstarfsmaður
væri tengt fjölskyldunni.
En ef ég var ekki beinlínis al-
in upp til að verða nýtur borg-
ari og að hugsa um skyldurnar
gagnvart þjóðfélaginu, sem allir
ábyrgir þegnar lýðræðisþjóða
verða að hafa í huga, naut ég
á margan annan hátt frjálsræðis
í hugsanaþróun minni. Á heimili
ömmu minnar var mikill og á-
gætur bókaforði, sem afi minn
hafði safnað. í safninu var mikið
af guðfræðibókum, en ég hafði
enga löngun til að lesa þær, en
þar var líka mikið af hinum sí-
gildu bókum, ævisögur, ferða-
sögur, skáldsögur og bækur um
um hið margbreytilega líf í
öllum löndum. Þetta var sálar-
fæða æsku minnar, er kom mér
smám saman í skilning um hvers
vegna konur voru að hefja bar-
áttu um jafnrétti í pólitíska og
félagslega heiminum; en fram
að þeim tíma hafði ég haft lítinn
áhuga fyrir þeim málum.
Ég kyntist kvenfrelsishreyf-
ingunni fremur seint, en tel mig
lánsama að hafa hlýtt á Önnu
Bernard Shaw flytja fyrirlestur,
og að hafa kynst Carrie Chap-
man Catt áður en hún varð víð-
kunn sem mikill leiðtogi kvenna
í baráttu þeirra fyrir pólitískum
réttindum.
Árangurinn af starfi þessara
kvenna og annara var sá, að al-
menningsálitið breyttist og mik-
ilvægar umbætur á löggjöfinni
varðandi réttindi kvenna hafa
verið gerðar á síðustu fimtíu ár-
um. Þessi löggjöf er ekki eins
alls staðar, jafnvel ekki hin
sama í öllum ríkjum Banda-
ríkjanna. Afturhaldslög eru enn
við lýði í Austurstrandaríkjun-
um, en þó þau séu í bókunum,
er þeim ekki framfylgt. Yfirleitt
virðast konur nú hafa náð jafn-
rétti fyrir lögum um öll Banda-
ríkin. 1 seinni tíð hefir verið
hafin hreyfing í þá átt að koma
í gegn lögúm um jafnrétti, en
þegar ég athuga þær umbætur
sem gerðar hafa verið á síðasta
mannsaldri, finst mér að það
muni auðveldara, eins og hér
hagar til, að breyta ríkislöggjöf-
inni, sem virðist gera mun á körl
um og konum, heldur en að
samþykkja þesskonar lagafrum-
varp á sambandsþingi.
Konur eru nú orðnar þátttak-
endur í flestum verkalýðssam-
tökum og það er eftirtektarvert,
að verkalýðssamtökin í þeim
iðnaði, sem konur aðallega
stunda, eru eins góð eins og
nokkur önnur.
I fjölskyldulífinu hefir líka
orðið mikil breyting. Fyrir fim-
tíu árum urðu konur að vinna á
bak við tjöldin, ef þær vildu
láta áhrifa sinna gæta, en nú
beita þær áhrifum sínum opin-
berlega, og eiginmenn þeirra og
börn taka álit þeirra til greina.
Fyrir fimtíu árum síðan hafði
engin stúlka einkaíbúð meðan
hún var ógift, slíkt þótti ósæmi-
legt. Nú tekur enginn til þess
þótt ógift kona eignist sitt eigið
heimili.
í minni tíð, hafa konur verið
viðurkendar sem læknar, skurð-
læknar, sálarfræðingar, lög-
menn, húsameistarar, og jafnvel
vélafræðingar. Ég man daginn,
þegar John Golden lét þau orð
falla í Hvíta húsinu, að konur
hefðu ekki skapandi gáfur og að
aldrei hefði verið uppi kona
gædd miklum skapandi listræn-
um hæfileikum. Ég ræddi þetta
við hann í alvöru síðar og hélt
því fram að það gæti virst sem
þetta væri rétt, í okkar tíð, en
það hefði ekki altaf verið þann-
ig, og ef þessu væri þannig var-
ið nú, þá væri það ekki fyrir það
að konur skorti hæfileika heldur
fyrir það að þær skorti tækifæri.
Ég held að við verðum nú að
kannast við, að á síðasta manns-
aldri höfum við eignast ágæta
rithöfunda og listmálara og
nokkra frábæra myndhöggvara
meðal kvenna bæði hér í landi
og í öðrum löndum. Nútíma lífið
er hraðfleygt og truflanirnar og
hin margþætta starfsemi, sem
hlaðið er á konur, gerir það að
verkum að erfiðara er að þroska
hverskonar listrænar gáfur en
áður var. En þrátt fyrir þessar
ytri kringumstæður er sköpun-
arviljinn svo sterkur, að ég hygg,
að þeim konum fari fjölgandi, er
láta sköpunarhæfileika sína í
ljósi, ekki einungis með því að
fæða og ala upp börn, heldur
með því að skapa listaverk.
Eitt er það, sem mér finst sér-
staklega athyglisvert nú á tím-
um, en það er, að konur taka nú
á sig ábyrgð í sambandi við
sköpun nýs fyrirkomulags fyrir
þjóðirnar. Tökum til dæmis Ind-
land. Ég hefi séð á þingi Sam-
einuðu þjóðanna kvenfulltrú-
ann Madame Pandit, systur for-
sætisráðherrans, veita forustu
sendifulltrúasveitinni frá því
landi; eina konan, sem skipar
slíka stöðu.
Ég hefi líka verið hrifin af
hinum mörgu hæfileikakonum,
sem sótt hafa þingið, og sem
hafa að baki sér merkilegan
starfsferil á ýmsum sviðum,, er
gerir þær hæfar til að taka þátt
í starfi Sameinuðu þjóðanna.
Mér kemur strax í hug Madame
Lefoucheaus frá Frakklandi, sem
var formaður nefndarinnar, er
fjallar um stöðu konunnar í þjóð
félaginu; Miss Bowie, sem var
fulltrúi Breta í Mannréttinda-
nefndinni; M a d a m e Hansa
frá Indlandi, einnig í þeirri
nefnd; og fjöldi kvenna, er hafa
stutt hina önnum köfnu full-
trúa með ráðum og dáð, útveg-
að okkur alls konar upplýsing-
ar, sem gert hafa okkur mögu-
legt að leysa verkefnin af hendi
á þeim sviðum, sem við höfðum
litla sem enga reynslu. Jafnvel
fyrir tíu árum síðan, ef þá hefði
verið til stofnun eins og Sam-
einuðu þjóðirnar, hefði verið ó-
líklegt að kona hefði átt þar
sæti sem fulltrúi, og vissulega
er það vafamál hvort Bandarík-
in hefðu sent þangað kvenfull-
trúa. En nú á þar sæti ekki ein-
ungis kvenfulltrúi frá Banda-
ríkjunum heldur og vara-full-
trúi.
Ef til vill er staða konunnar
á þingi Sameeinuðu þjóðanna
bezta sönnun þess, að konur hafa
nú rutt flestum tálmunum úr
vegi sínum að hverskonar em-
bættum og í viðskiptalífinu;
þær hafa nú, að áhrifum til, öðl-
ast þvínæst fullkomið jafnrétti
við karlmenn á pólitíska svið-
inu bæði innan lands og í mörg-
um öðrum löndum. Sumar þjóð-
Þegar ég valdi frelsið og flaug
yfir jórntjaldið
Eftirfarandi grein er eftir
frú Doly Prchalova-Sper-
kova, sem flúði nýlega á-
samt manni sínum og fimm
ára dóttur þeirra til Bret-
lands í flulningaflugvél,
sem þau tóku traustataki.
Segir frúin frá því, hvernig
lífið er í einræðisríki komm
únista og hvers vegna þau
hjón settu sig í lífshættu til
að komast úr landi.
Allir vilja fá að vita, hvað
hafi valdið því, að maðurinn
minn og ég ákváðum að lokum
að flýja land, handan járntjalds-
ins. Það er ákaflega einfalt að
svara þeirri spurningu, en hins
vegar hefir mér reynst erfitt að
sannfæra Breta í raun og veru
um ástæðuna.
Ég býst ekki við að nokkur
maður, sem ekki hefir reynt að
búa í einræðisríki, sem einnig er
föðurland hans, geti nokkru
sinni skilið þetta til hlýtar. En
nú skal ég segja ykkur frá nokkr
um atriðum úr daglega lífinu
bak við járntjaldið, sem valda
því, að fleiri karlar og konur
velja frelsið — og sem setja sig
í lífshættu með tilraunum til að
öðlast það.
Hver hreyfing undir eftirliti.
Fyrst verð ég að skýra frá því,
að í föðurlandi mínu, Tjekkó-
slóvakíu, er notuð aðferð, sem
kölluð er sá „tíundi“.
Hver einasti 10 manna hópur
í öllu landinu er undir eftirliti
manna, sem hafa gætur á hverri
einustu hreyfingu þeirra, með
vinnu þeirra, skemmtanalífi,
vináttu þeirra við aðra menn,
fjölskyldulífi þeirra og jafnvel,
að því er virðist hugsunum
þeirra.
Þessi eftirlitsmaður „sá „tí-
undi“ gefur nákvæmar skýrslur
um athuganir sínar til annars
manns, sem nefnist „sá hundr-
aðasti“. Hver hundraðasti ber
ábyrgð á sínum tíu „tíundu“ og
eitt hundrað borgurum þeirra.
Það er ekki farið neitt leynt
með hver sá tíundi er. Hver mað
ur veit hver er hans eða hennar
„tíundi“.
En hitt er víst, að komi það
fyrir, að einhver láti óvarlegt
orð falla í bræði, eða af óþolin-
mæði, sem túlka mætti sem
niðrandi um stjórn kommúnista,
þá er ekki nema tímaspursmál
þar til barið er að dyrum hjá
viðkomandi, þau högg óttast
allir.
Hin sífelda spurning:
— Hver er svikari?
Hvað sem leiða kann af þeirri
heimsókn vekur það spurning-
una: „Hver sagði hinum „tí-
unda“ frá? Hver er svikarinn?
Gæti það verið bróðir minn eða
systir, maðurinn, sem við geng-
um fram hjá á götunni? Gæti
það hugsast að það væri gamli
góði vinurinn okkar, hann NN?
Á þennan hátt er vakinn grun-
ur meðal nábúa — jafnvel inn-
an eigin fjölskyldu. — Enginn
veit með vissu hver er vinur
hans, eða óvinur.
Það er því ekki að furða, að
hinir einfaldari meðal ferða-
manna, sem koma vestan járn-
tjalds í heimsókn til kommún-
istaríkis, hrífist af þeirri stað-
reynd að allir hæli stjórnarfar-
inu.
Látum þetta nægja um hina
svonefndu leynilögreglu. En
hvað líður vinnuskilyrðum og
lifnaðarháttum?
Því betur, sem Rússar undir-
búa „friðinn“ sinn, því erfiðari
verða lífsskilyrðin, sem almenn-
ingur í leppríkjunum á við að
búa og þar með í Tjekkósló-
vakíu.
Krafist aukinna afkasla —
Launin lækkuð.
í verksmiðjum, fyrst og
fremst þeim, sem vinna að her-
gagnaframleiðslu, hefir verið
tekin upp þriggja vakta reglan.
Lágmarksskyldukröfurnar um
afköst verkamanna, sem kallað-
ar eru eðlileg afköst, fara dag-
lega vaxandi, en launin lækka
að sama skapi.
Hvert einasta tækifæri er not-
að til að tilkynna nýjar kröfur
um meiri afköst. Afmælisdagur
Stalíns er talinn tilvalið tæki-
færi til þessa. — Háttsettir
kommúnistar ávarpa verkamenn
við slík sérstök tækifæri og fá
loforð um aukin afköst afreks-
verkamanna — og kröfurnar
um eðlilegu afköstin hækka.
Ávalt þegar tilkynningar eru
birtar eru þeir „tíundu“ við-
staddir og uppljóstrarar fylgjast
með svipbrigðum manna til þess
að sjá hvernig hverjum verka-
manni verður við.
í einræðisríki er engin
frístund.
í einræðisríki er ekkert til,
sem heitir frístund. Það eru
flokksfundir á flokksfundi ofan,
jafnvel einnig síðdegis á laugar-
dögum og á sunnudögum — ef
þú ert þá ekki þér til dægra-
styttingar í sjálfboðaliðssveit við
landbúnaðarvinnu, skógrækt
eða námugröft.
Stöðugt eru gerðar hærri kröf-
ur til þess, að konur taki við
störfum í hverskonar starfs-
greinum þar sem karlar unnu
áður. Slagorðið er: „Leysið karl-
menn frá störfum svo að þeir
geti snúið sér að erfiðisvinnu í
málmiðnaðinum".
Nú þegar verða allar mæður,
sem ekki eiga börn undir þriggja
ára, að taka að sér að minnsta
kosti tímavinnu. Þeim er sagt,
að skömm sé að því, að hugsa
eingöngu um hag heimilisins,
þar sem það sé ekki nema hluti
af skyldum þeirra gagnvart þjóð
félaginu.
Maðurinn minn og ég gerðum
okkur það ljóst fyrir löngu að
við myndum aldrei geta orðið
hamingjusöm né fengið hugar-
ró með þessu stjórnarfari, hvað
sem öðru liði.
Vegna þess að við höfðum
bæði starfað í brezka flughern-
um í styrjöldinni láum við undir
sterkum grun frá byrjun. Hin
saklausustu samtöl okkar eða
gjörðir gátu verið misskilin.
Maðurinn minn, sem er flug-
maður, fékk aldrei að fljúga,
nema með „eftirlitsmanni“, eða
lögreglumanni um borð í vél-
inni. En samt sem áður, vegna
skorts á æfðum flugmönnum í
utanlandssiglingum, fékk hann
að halda stöðu sinni.
Þegar hann gisti 1 einhverri
borg í landi, þar sem kommún-
istar ráða ekki ríkjum — ef til
vill í París, Róm, eða London —
varð hann að sofa í því herbergi,
sem honum hafði verið fengið
og ávalt með öðrum, sem tékk-
neska stjórnin hafði valið hon-
um að herbergisfélaga. Sama
regla gilti um aðra flugmenn.
Honum var ekki leyft að tala
við nokkurn mann í þessum
borgum. Kæmi það fyrir að
hann rækist á mann, sem hann
þekkti, þá vissi hann, að það,
sem hann myndi tala við hann
yrði eftir honum haft og að hann
yrði að gefa skýringu er hann
kæmi til Tjekkóslóvakíu.
Þá var dauðinn vís.
Og þess vegna varð okkur
ljóst — og þér eruð ef til vili
samþykkur því, eftir að hafa
lesið þessa stuttu frásögn — að
það var tilgangslaust fyrir okk-
ur að ætla að lifa áfram í okkar
eigin landi.
Við lögðum á ráðin fyrir löngu
hvernig við ætluðum að kom-
ast undan. Síðan komu mánuðir
með ráðagerðum, bollalegging-
um og bið. Síðan komu mánuðir
af ótta og það svo að við þorð-
um naumast að sofa af hræðslu
um að við kynnum að tala upp
úr svefninum.
Ef upp hefði komist um okk-
ur eða ráðagerðir okkar frétst,
hefði það þýtt dauðann fyrir
manninn minn og ævilangt fang-
elsi í bezta lagi fyrir mig. Og
barnið okkar hefði ekki framar
fengið að sjá föður sinn né móð-
ur.
Til þessa er dásamlegasta
augnablik lífs okkar þegar við
lentum heilu og höldnu á flug-
hersvellinum 1 Manston í Kent.
En dásamlegra verður það augna
blik, sem við vonumst eftir að
eiga eftir að lifa.
Það verður er við snúum heim
til frjálsrar Tjekkóslóvakíu —
okkar ástkæra föðurlands.
Women's Alliance
Elecf New Officers
Mrs. V. Jonasson was elected
president of the Women’s Asso-
ciation of the First Lutheran
Icelandic Church on Tuesday
November 14, at the annual
meeting in the church parlor.
Honorary president is Mrs. B. B.
Jonsson, and past president is
Mrs. K. G. Finson, others of-
ficers elected are: Vice-president
Mrs. Paul Sigurdson, secretary
Mrs. A. R. Clark, corresponding
secretary Mrs. F. Reynolds,
treasurer Mrs. E. Richardson,
assistant treasurer Mrs. E. J.
Helgason, publicity Mrs. G. Jo-
hannesson, mebership Mrs. G.
W. Finson and Mrs. J. D. Turner.
The next meeting of the W. A.
will be held on Tuesday Novem-
ber 28, at 2.30 p.m. in the church
parlor.
ir eru seinni til en aðrar, að veita
þessi réttindi, en auðsætt er
hvert stefnir. Það er í áttina til
fullnaðar jafnréttis.
Ég held að enn megi segja, að
sú kona, sem vill komast hátt á
einhverju sviði, verði að vera
gædd meiri hæfileikum en karl-
maðurinn, því hún og starf henn-
ar er gagnrýnt nákvæmlega; en
þetta er eina hindrunin, sem
hún hefir við að stríða fram yfir
karlmanninn á hér um bil öll-
um starfssviðum.
Lauslega þýtt
Úr hundrað ára afmælisriti
Harper's Magazine
Business College Education
In these modern times Business College
Education is not only desirable but almost
imperative.
The demand for Business College Educa-
tion in industry and commerce is steadily
increasing from year to year.
Commence Your Business Traininglmmediately!
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 21804
695 SARGENT AVT. WINNIPEG