Lögberg - 25.01.1951, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 25. JANÚAR, 1951
7
ÆTTLAND og ERFÐIR
Ný bók eftir RICHARD BECK
BULLS LEAKN TO WALK
AMOTOR-DRIVEN roundabout which teaches bulls
to walk in prize-winning style has been devised by
a Cumberland cattle breeder, Mr. Vivian Lancaster, of
Calthwaite.
Tethered to weighted, adjustable chains running
over puleys on the machine, the bulls have to walk
round a forty-yard concrete path with their heads
raised, a characteristic which wins points for dairy
shorthorns at cattle shows. If a bull refuses to exercise,
he stops the roundabout till he changes his mind, but
damage to the motor is avoided by the inclusion of a
slip gear. Bulls from Mr. Lancaster’s herd, some two
hundred head, are now grazing in South Africa and
Canada.
Saltfiskverkunin . . .
Elliheimilið tekur skulda-
bréfalán fyrir 500,000 krónur
----------- —:------- Ætlar að byggja viðbyggingu
Richard Beck: Æilland og erfðir.
Úrval úr ræðum og ritgerðum.
Bókaútgáfan NORÐRI. Prent-
smiðjan Oddi h.f. Reykjavík 1950
Richard Beck prófessor er svo
kunnur maður meðal íslendinga
beggja megin Atlanzhafsins, að
óþarft er að kynna hann mörg-
um orðum. Hann er Austfirð-
ingur að ætt, lauk stúdentsprófi
við menntaskólann í Reykjavík
árið 1920, hélt síðan vestur um
haf til háskólanáms og hefir
dvalið þar síðan. Hann hefir um
all-langt skeið verið prófessor
við háskólann í Norður-Dakota,
og jafnhliða flutt fjölda fyrir-
lestra um bókmenntir Norður-
landa víðsvegar um Bandaríkin
og þá ýmist talað á íslenzku,
norsku eða ensku. Auk þessa
hefir hann verið athafnasamur
rithöfundur og skáld, samið
margar bækur og ritgerðir um
bókmenntaleg efni, er birzt hafa
í blöðum og tímaritum beggja
megin hafsins. Sýna þessi störf
Becks prófessors glöggskygni
hans og einnig hversu mikill
dugnaðarmaður hann er.
Enn eru þó ótalin þau störf
Becks prófessors, sem mikils-
verðust má telja frá íslenzku
sjónarmiði, en það er sleitulaus
og framúrskarandi þjónusta
hans í þágu íslenzku þjóðræknis-
starfseminnar vestán hafs. Þar
hefir hann lengi verið einn helzti
oddvitinn og forseti Þjóðrækn-
isfélagsins um all-langt árabil.
í þágu þessarar starfsemi hefir
hann lagt á sig mikil ferðalög,
flutt margt fyrirlestra og tekið
þátt í fundarhöldum, skrifað
fjölda blaðagreina og jafnan ver-
ið boðinn og búinn til starfs hve-
nær sem kallið hefir komið.
I umræddri bók Becks pró-
fessors fæst gott yfirlit um þetta
þýðingarmikla starf hans fyrir
þjóðræknisbaráttu íslendinga
vestra.
Fyrri hluti bókarinnar hefir
að geyma úrval úr ræðum hans
um þjóðræknismál Vestur-ís-
lendinga og menningartengsl
við þjóðina heima. Þessar ræður
eru ekki aðeins vel samdar og
ýmsan gagnlegan fróðleik þar
að finna, heldur eru þær þrungn
ar slíkri ættjarðarást, að vart er
haegt að benda á annan lestur,
er betur muni hvetja til þjóð-
legra dáða. Þó eru þær lausar
við allan þjóðernislegan hroka
°g gorgejr, sem oft setur blett á
ættjarðarástina.
I síðari hluta bókarinnar eru
svo ritgerðir um allmörg ís-
ienzk skáld, sumar all-ítarlegar,
en aðrar styttri, enda upphaf-
ie§a skrifaðar sem ritdómar um
einstakar bækur þeirra. Með rit-
gerðum þessum hefir Beck á-
reiðanlega aukið mjög þekkingu
tslendinga vestra á íslenzkum
bókmenntum og skáldum, enda
eru Þær skrifaðar með það fyrir
augum. Margt í þeim er því
neimaþjóðinni vel kunnugt, en
^íða koma þó fram nýjar at-
huganir og skýringar, sem feng-
Ur er að. Fróðlegt er líka að
kynnast íslenzkum skáldum frá
sjónarhæð manns, sem gerþekk-
*r skáldverk stórþjóðanna og
nefir því meiri yfirsýn en flestir
Peirra, sem um þau hafa ritað. —
Það, sem gefur þó þessari bók
ichard Becks prófessors mest
gildi, er hin heita og innilega
þjóðrækni og ættjarðarást, er
fegja má að andi þar frá hverri
laðsíðu. Jón Magnússon skáld
segir á einum stað, að íslend-
Jngar í Vesturheimi hafi ekki
a eins borðið „Fjallkonu-fánann
11 frægðar um höf og lönd“,
eldur sé Fjallkonan „heitast
e s uð þar“. öll framganga
ecks virðist sanna þessi orð
skaldsins. Þjóðrækni Becks ber
Pess ekki aðeins vitni, að hann
hafl verið að vaxa upp og mót-
ast a þeim tíma, þegar öldur
sterkrar þjóðræknislegrar hrifn-
mgar risu hæst hér heima á
flomaskeiði ungmennafélaganna
og sjálfstæðisbaráttunnar, held-
ur hafi hún eflst og styrkst við
dvöl í fjarlægu landi, en úr fjar-
lægðinni skynja menn og finna
oft ættjörðina bezt. Það var
ferðalag Tómasar Sæmundsson-
ar um meginland Evrópu, er
gerði hann framar flestu öðru
að helzta öndvegismanni frels-
ishreyfingarinnar. í bók sinni
vitnar Beck prófessor einmitt til
þessara orða í ferðasögu Tóm-
asar: „Ég fann hjá sjálfum mér,
að mér á ferðinni varð með
hverjum degi kærara ög merki-
legra mitt föðurland, ég gat þeg-
ar á leið í París varla sofið fyrir
umhugsuninni um það“. Og enn
segir Tómas: „ísland tapar al-
drei gildi sínu hjá neinum, sem
það þekkir rétt, og líka þekkir
veröldina, þó hann svo fari um
allan heim“.
Þetta túlkar áreiðanlega við-
horf margra Vestur-íslendinga.
Og vafalaust eru þeir miklu
fleiri í hópi Vestur-íslendinga en
Austur-lslendinga, sem geta tek-
ið undir þessi orð Tómasar, er
hann skrifaði á dánarbeði til
Konráðs Gíslasonar vinar síns:
„Mér er óhægt að skrifa liggj-
andi á hliðinni, en má ekki rísa
upp. Hamingjan má vita, hvort
hvort við skrifumst á oftar. En
hvað, sem því líður: Ég bið þig
og ykkur að muna eftir íslandi
og kenna það niðjum ykkar og
barnabörnum, þá gætir minna
þó hinir eldri týni tölunni“.
Bók Richard Becks er þrungin
af slíkum hugsunarhætti. Þess
vegna á hún erindi til Austur-
íslendinga og er hverjum þjóð-
hollum manni góður og gangleg-
ur lestur. Hún er jafnframt
hvatning til okkar, sem heima
erum, um að vanmeta ekki þjóð-
ræknisstarfið vestra og ættjarð-
arást landanna þar, heldur að
rétta þeim hjálparhönd í þeirri
baráttu, því í raun og sannleika
er hún sízt þýðingarminni fyrir
okkur en þá. Þ. >.
1115 smálestir á 32 dögum.
Akranestogarinn Bjarni Ólafs-
son fór á veiðar nokkru áður en
togarverkfallið leystist í Reykja-
vík. Hefir skipið nú farið fjórar
veðiferðir og komið heim með
1115 smálestir af karfa, sem all-
ur hefir verið flakaður og hrað-
frystur en úrgangurinn látinn í
bræðslu.
Víðállumikil mið en
slæmur botn.
Hásetahlutur á Bjarna Ólafs-
syni á þessum tíma mun vera
um 4 þúsund krónur. Veiðarn-
ar hafa yfirleitt gengið vel, en
þó orðið talsverðar tafir frá veið-
um vegna þess, hve djúpt undan
landi er togað eftir karfanum.
Þar úti er ómögulegt að toga, ef
veður eru ekki góð.
Auk þess er botninn á þessum
karfamiðum ekki góður, og er
mjög algengt að varpan rifni
vegna þess. Hefir það stundum
komið fyrir á karfaveiðum tog-
aranna, að báðar vörpurnar hafa
rifnað og hefir þá ekki verið um
annað að gera en hætta veiðum
meðan viðgerð fer fram.
Togararnir telja sig hafa fund-
ið þarna mjög víðáttumikil fiski-
mið, þar sem mikið virðist vera
af karfa. Með auknum veiðitil-
raunum hefir komið í ljós, að
þessi karfamið út af Vesturland-
(Framhald af hls. 3)
Þegar því er lokið hefir stakk-
stæðið skipt um svip. í stað gljá-
andi grjótsins, er komin hvít
samfeld breiða, einkennilegur
hvítur akur, þar sem saltið titrar
í tíbránni yfir breiðunni.
Svartir bletiir í hvítan
akurinn.
í fáar klukkustundir ríkir
kyrrð og friður á stakksvæðinu
nema hvað sólin heldur áfram
að þurrka. En upp úr kaffinu
milli kl. 3 og 4 færist aftur líf í
tuskurnar. Þá er farið að taka
saman. Þorskinum er staflað
aftur á handbörurnar, hvert
hlassið af öðru er borið heim að
stökkunum og svartir blettir
koma í hvítan akurinn á stakk-
svæðinu og þeir stækka óðum
og breiðast út.
Fiskstakkarnir hækka í loft-
inu. Þeir eru byggðir af kost-
gæfni og nákvæmni eins og
byggingar sem ætlað er að
og hálfri milljón króna.
inu eru mun víðáttumeiri en
menn gerðu sér í hugarlund í
upphafi karfaveiðanna.
Tvær og hálf milljón kr.
á röskum mánuði.
Þegar karfinn er nýttur á
þann hátt, sem gert er við afla
Akranestogarans, eru það ó-
hemju útflutningsverðmæti, sem
afli eins einasta togara getur
skilað. Sézt það bezt á því, að
útflutningsverðmæti hverrar
smálestar af karfa, sem upp úr
sjónum kemur, er talið vera
nokkuð á þriðja þúsund krónur.
Er þannig talið, að verðmæti
þess, sem unnið er úr þessum
32 daga afla Akranestogarans,
verði um hálf þriðja milljón
króna til útflutnings, aðallega
eða eingöngu til Bandaríkjanna.
Á að veiða karfann
nema til frystingar?
Margir telja, að karfamiðin ís-
lenzku muni endast talsvert
lengi, ef til vill í nokkur ár, þó
enginn geti sagt neitt um það
með vissu. Er aðeins miðað við
reynslu anara þjóða, til dæmis
Bandaríkjamanna. Karfinn er nú
svo horfinn af miðunum þar úti
fyrir Norð-Austurströndinni,
þar sem togarar hafa stundað
karfaveiðar í mörg ár.
standa í áratugi. Hver fiskur er
látinn á sinn stað. Sporður á
móti þunnildi og tveir fiskar
látnir snúa saman, rétt eins og
verið sé að leggja síðustu hönd
á pökkunina. Handbörurnar eru
á fleygiferð um stakkstæðið og
pilsin blakta í kvöldgolunni.
í marglitu skini kvöld-
sólarinnar.
Svo kemur kvöldið á stakk-
stæðinu. HVítar , yfirbreiðslur
eru hátíðlega breiddar yfir stakk
ana, en unga fólkið heldur glatt
og ánægt inn í kaupstaðinn, þar
sem alls konar ævintýri bíða,
þegar kvöldið færist yfir eru
stakkarnir í sínum hvítu serkj-
um einir eftir á athafnasvæði
dagsins með angandi saltilminn
í kringumxsig. Þeir eru traust-
legir og staðfastir í marglitu
skini kvöldsólarinnar. — Kann-
ske verður þurrkur á morgun.
—TININN, 26. nóv.
Verði sama sagan hér, telja
margir heppilegast að karfa-
veiðarnar verði sem mest mið-
aðar við það að sem mest verð-
mæti fáist í þjóðarbúið út úr
hverri lest, sem veidd er.
Með hagnýtingu aflans á þann
hátt að flaka og frysta það bezta
af fiskinum og bræða hitt í lýsi
og mjöl, er talið gefa mestar
tekjur í þjóðarbúið. Hins vegar
eru allmargir togaranna að karfa
veiðum, þar sem einungis er
hugsað um hagnýtingu þá, sem
fæst með bræðslunni einni sam-
an.
—TIMINN, 28. nóv.
GAMAN OG ALVARA
Og þetta er saga Islendingsins,
sem hafði verið í Alaska.
„Ég réri bát mínum til hlunns
á eyju. Ég gekk á land og þegar
ég var kominn um það bil inn
á miðja eyjuna, mætti ég þeim
stærsta birni, sem ég hefi séð á
ævinni. Það var eitt tré á eýnni
og ég hlóp þangað. Næsta grein-
in var svona tuttugu fet frá
jörðu og ég stökk til að komast
upp á hana“.
„Og komstu það?“ spurði ein-
hver.
íslendingurinn svaraði: „Ég náði
nú ekki í hana á leiðinni upp,
en ég greip hana á niðurleið“.
☆
Kona fór til læknis og byrjaði
sjúkdómslýsingu sína á þennan
hátt: „í hvert skipti, sem ég
teygi handlegginn upp fyrir höf-
uð, finn ég hræðilega til“.
„Nú, frú“, svaraði læknirinn
óþolinmóðlega. „Þá verð ég að
segja, að þér eruð hræðilegt fífl
að vera að teygja hann“.
Fjaðrafok
Jarðrask á Þingvöllum.
Árið 1789 voru miklir jarð-
skjálftar í Árnessýslu. Víða
komu sprungur í jörð og urðu
sumar tveggja faðma breiðar.
Mest jarðrask varð norðanvert
við Þingvallavatn og komu þar
í hraununum ótal sprungur.
Grundvöllur Þingvallavatns
sökk að norðan og dýpkaði það
þeim megin og hljóp á land, en
suðvestan grynkaði það svo, að
þar sem áður var fjögurra faðma
dýpi var þurrt á eftir. Alfara-
vegur forn, sem lá fyrir enda
Almannagjár, varð undir vatni
svo að hann tók af, en síðan hafa
menn farið Kárastaðastíg niður
í gjána. Þá hrundu og margir
klettar í Almannagjá og víðar.
Sveinn Pálsson segir, að alt land
milli Almannagjár og Hrafna-
gjár hafi sigið rúma alin, og sá-
ust merki þess á klettunum í
báðum gjánum þegar Sveinn
kom þangað 1792. Sökum'
skemda og breytinga þeirra, sem
urðu, varð jarðskjálfti þessi með
fram tilefni þess, að Alþingi var
flutt frá Þingvöllum og breytt-
ist í yfirrétt í Reykjavík.
(Þorv. Thoroddsen)
Kaldadalsvegur.
Jón Magnússon vestanpóstur
kom fyrst til sögunnar hér í
Borgarfirði 1877. Það vor var
byrjað á því að ryðja veg um
Kaldadal og tók Jón að sér að
vera verkstjóri. Stóð það verk
tvö eða þrjú sumur. Jón gekk
að þessu verki bæði með forsjá
og kappi. Sjálfur var hann helj-
armenni að burðum og hlífði sér
hvergi. Varð því flest undan að
láta, þar sem hann gekk að.
Hafði hann mörg tré til þess að
velta með þeim- stórbjörgum,
sem víða lágu þvert yfir veginn
og lestamenn höfðu krækt fyrir
öld eftir öld.
(Kristleifur á Kroppi)
Slegið í myrkri.
Víðast var unnið kappsamlega
um sláttinn, oftast farið til verka
klukkan sex og hætt klukkan
10 á kvöldin. Sums staðar var
siður, einkum í eyrum, að láta
birtuna ráða kvöldhættum, eftir
að átján vikur voru af sumri.
Til er sú saga um kappsbónda
einn í Flateyrarhreppi, að hann
var að slá að kvöldi dags ásamt
vinnumanni sínum, sem Valdi
hét. Hélt bóndi lengi til fram
eftir kvöldinu, og mjög tekið að
dimma, en Valdi hamaðist sem
mest hann mátti. Segir þá bóndi:
„Mikil er sjónin þín, Valdi, að
sjá til að slá í þessu myrkri“.
En Valdi svarar: „Heldurðu
maður að ég sé með nakinn voð-
ann í þessu myrkri? Ég er löngu
búinn að slá fram úr“. — Annar
bóndi var gefinn fyrir að halda
lengi til á kvöldin. Hafði hann
lagt steinbrýni sitt á þúfu og var
að leita að því í myrkrinu. Einn
af piltum hans spyr þá að hverju
hann sé að leita, og segir bóndi
honum það. „Hérna mun það
vera“, segir þá maðurinn og rétt-
ir honum kríu-unga i dimmunni,
sem hann hafði fundið fyrir fót-
um sér.
(Barðstrendingabók)
Engan drepur það.
F r i ð b e r t Guðmundsson í
Hraunskoti í Súgandafirði var
maður fluggáfaður, bráðfyndinn
í svörum og skemmtilegur, all-
mikill drykkjumaður, og þó
helzt á yngri árum. Súgfirðing-
ar voru einu sinni sem oftar í
hákarlalegu. Var Friðbert þar
með, svo og Guðmundur Jó-
hannesson (á Langhól) en eigi
vitum vér hver formaður var.
Höfðu þeir sel í beitu, sem
rommi hafði verið helt í (romm-
sel). Þegar kom til hafs, langaði
Friðbert í vín. Náði hann þá
rommi úr selnum og drakk, en
mælti síðan: „Ekki er það gott,
fyrir lullugu til þrjátíu manns.
Stjórn Elli- og hjúkrunar-
heimilisins Grund hefir á-
kveðið að taka skuldabréfa-
lán að upphæð 500 þúsund
krónur til væntanlegrar við-
byggingar við stofnunina, og
er sala bréfanna þegar hafin.
Hvert bréf er að upphæð
1000 krónur, og eru þau gef-
in út til 20 ára með 6% vöxt-
um. Húseignir stofnunarinn-
ar eru að veði fyrir láninu.
Afborgun er kr. 25.000 á ári
eða 25 skuldabréf og dregið verð-
ur út í október ár hvert. Vextir
greiðast árlega eftir á.
Fyrirhuguð viðbótarbygging
verður við austurálmu aðal-
byggingarinnar, en með þessari
viðbót fæst vistpláss fyrir 20—30
vistmenn, og verða þá í stofn-
uninni rúmlega 300 manns, en
nú eru þar 280. í viðbótarbygg-
ingunni verða aðallega tveggja
manna herbergi ætluð hjónum.
í kjallara verða líkgeymslur, en
á hæðunum verða auk vist-
mannaherbergja stór samkomu-
salur. Eftir að viðbótarbygging-
in kemst upp, losnar pláss í nú-
verandi samkomusal, og verður
þar framvegis setustofa fyrir
vistfólkið.
Samkvæmt upplýsingum, sem
forstjóri elliheimilisins gaf blöð-
unum í gær, hefir elliheimilið
ekki snúið sér til bæjarbúa með
beiðni um nein samskot síðustu
tvo áratugi, en að þessu sinni er
treyst á samborgarana. Með því
að kaupa skuldabréfin hjálpa
þeir til að byggja yfir gamla
fólkið.
Áætlað er að viðbyggingin
kosti um 1200 þúsund og hefir
Reykjavíkurbær lofað að leggja
fram 700 þúsund, svo að telja má
að féð sé tryggt, ef skuldabréfin
seljast öll, og væntir forstjór-
inn þess, að fjárfestingarleyfi fá-
ist snemma á næsta ári.
Þörfin fyrir aukið húsrými á
elliheimilinu er mikil, því stöð-
ungt eru langir biðlistar, en eins
og nú er eru engin tök á því að
bæta neinum vistmönnum við,
þar eð hvert pláss er fullsetið.
Á elliheimilinu eru nú 204 kon-
ur og 76 karlar. Síðustu þrjú ár
hefir verið starfrækt heilsu-
gæzla á heimilinu og hefir þegar
komið í ljós, að meðalaldur vist-
fólksins hefir hækkað frá því er
hún tók til starfa. Samkvæmt
síðustu skýrslum er meðalaldur-
inn 81 ár og 5 mánuðir. Konurn-
ar verða yfirleitt eldri og er með-
alaldur þeirra 81 ár, en karl-
mannanna 79 ár og 2 mánuðir.
—Alþbl. 9. des.
en engan drepur það. Smakka
þú nú, Guðmundur Jóhannes-
son“. Er síðan haft fyrir orðtak:
„Ekki er það gott, en engan
drepur það“. (Frá ystu nesjum)
Knapinn á hestbaki
er kóngur.
Enginn veit hve mikinn þátt
góðhestar hafa átt í því að halda
við manndómi þjóðarinnar þeg-
ar illa horfði. Skagfirðingar hafa
jafnan verið taldir mestu hesta-
menn landsins, og Sveinn lækn-
ir Pálsson lýsir þeim svo um
1800: — Skagfirðingar eru van-
ari ferðalögum en öll önnur
landsins börn. Og í stað þess að
fólk í sumum sveitum ferðast
aldrei og er kalla má mannfæl-
ið og hefir einhvern heimóttar-
svip, þá eru Skagfirðingar
manna frjálslyndastir, fljótir til
og opirjskáir í viðmóti. — Það
er ekki óvenjulegt hér í sýslu
að sjá ótíndar vinnukonur betur
til fara en húsfreyjur í öðrum
héruðum.
(Ferðabók)
Lesb. Mbl.
—TÍMINN, 6. des.
GULLNÁMA KARFAVEIÐANNA:
Aflaði fyrir tvær og hálfa milj. kr. á 32 dögum
Togararnir hafa fundið víðátlumikil karfamið
djúpt út af Veslurlandinu
Togararnir, sem nú eru á karfaveiðum, veiða yfirleitt vel,
þegar hægt er að stunda veiðar vegna veðurs. Hafa fundizt
víðáttumikil karfamið 85—90 mílur út af Snæfellsnesi.
Akranestogarinn Bjarni Ólafsson kom í fyrradag heim
með 330 smálestir af karfa, og er nú togarinn búinn að
veiða á 32 dögum aflaverðmæti, sem fullunnin til út-
flutnings nema tveimur