Lögberg - 15.03.1951, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. MARZ, 1951
7
FANGI PÓLVERJA
Sænski stýrimaðurinn Magne Larsson hafði siglt til Pól-
lands síðan 1946, en aldrei farið þar í land. Hann vissi að
mörgum sænskum sjómönnum hafði orðið hált á því.
Heima átti hann konu og þrjú börn, og þeirra vegna vildi
hann ekki eiga neitt á hættu. En hann slapp ekki samt
og hér segir hann frá því.
ÞAÐ var miðvikudaginn 26.
október. Daginn áður höfðum
við komið til Gdynia, og verið
var að hlaða skipið með timbri.
Holmkvist skipstjóri var hátt-
aður, flestir skipverja höfðu far-
ið í sænsku kirkjuna, en ég fór
ekki í land fremur venju, en
stytti mér stundir við að leggja
„kapal“. Það var hlýtt í herberg-
inu mínu, svo að ég var lítið
klæddur, aðeins í ermalausri
silkiskyrtu að ofan, og á fótun-
um hafði ég morgunskó.
Skyndilega heyrði ég gaura-
gang mikinn, hurðinni var
hrundið upp og inn kom herða-
breiður liðsforingi, með marg-
hleypu við hlið. Bak við hann
voru tveir lögregluþjónar al-
vopnaðir. Þeir voru með einn
af skipverjum, Mass-Kalla, á
milli sín.
— Fáðu mér skipshafnar-
skrána, þrumaði liðsforinginn.
— Gerðu svo vel, sagði ég og
rétti honum afrit af henni.
— Ég vil fá skrá á þýzku,
grenjaði hann og reiddi hnef-
ana.
— Þá verðurðu að fara til
skipstjórans, sagði ég, en hann
skildi víst ekki hvað ég sagði
og hélt áfram að bölsótast.
— Ég skal fylgja þér til skip-
stjórans, sagði ég, stóð á fætur
og gerði mig líklegan til að
ganga út.
En þá varð hann vitlaus, þreif
marghleypu sína og grenjaði:
— Þú ert fangi!
Hann gaf fylgdarmönnum sín-
um merki um að grípa mig og
svo ráku þeir mig á undan sér
UPP á bryggju og miðuðu á mig
tveimur hríðskotabyssum og
uiarghleypu. Ég náði aðeins í
jakkann minn um leið og mér
var hrundið út úr herbergi
mínu, en ég var á morgunskón-
um.
ASAMT Mass-Kalla var ég nú
rekinn upp eftir Ulita Pilota,
hinni breiðu götu sem liggur
frá höfninni upp í Gdyniaborg.
Og að lokum var okkur troðið
inn í óþrifalegan hermanna-
skála. Þegar þangað kom spurði
eg liðsforingjann hvers vegna
ég væri handtekinn, en hann
rak upp hæðnishlátur.
Þarna sat ég nú í tvær klukku
stundir, en þá var farið með mig
1 fangelsi í hinum enda borgar-
innar. Þar var mér troðið inn í
Jskaldan klefa, sem ekki var
stærri en svo sem hálfur annar
nietri á hvern veg, steinsteypt-
ur í hólf og gólf og gluggalaus.
Hurðin skall á hæla mér og
eg sat í kolsvarta myrkri.
LENGI stóð ég í sömu sporum
SV0 utan við mig að ég vissi
hvorki í þennjm heim né annan.
Svo settist ég á bekk og starði
út í myrkrið ....
Eftir eilífðartíma sá ég svo-
htla glætu inn um skráargatið.
Nóttin var liðin. Hjá mér vakn-
aði von um það, að ég mundi
bráðum losna. Þeir höfðu enga
minnstu ástæðu til þess að halda
nrér í fangelsi. Og ég var sann-
ærður um það að skipstjóri
núnn mundi snúa sér til sænska
onsúlsins og þeim mundi tak-
ast að fá mig leystan úr prís-
undinni.
Sso leið og beið — óratími að
mer fannst. Ég lá á skráargatinu
°S var milli vonar og ótta. Svo
^ ég hvar lögregluþjónn kom.
ann opnaði hurðina og birtan
varð svo sterk að mér sortnaði
yrir augum. Hann kom með
artöflusúpu í emeleraði krús
°g rétti mér. En ég bandaði við
hafði enga matarlyst.
a lokuðust dyrnar aftur og
eg varð enn í myrkri. Tíminn
ragnaðist áfram, hver stundin
yar eins og eilífð- Ég reyndi að
er a upp hugann við að hugsa
um eitthvað skemmtilegt, sem
fyrir mig hafði komið, en alltaf
rak að því s'ama — umhugsun-
inni um konuna og börnin, og
þá fékk ég kökk í hálsinn af ör-
væntingu.
Allt í einu var eins og eldingu
lysti niður. Ég heyrði málróm
skipstjóra míns. Ég rauk að
skráargatinu. Jú, þarna sá ég
hann koma, og vonin blossaði
upp í mér. Hann gekk rétt fram
hjá dyrunum, án þess að hafa
hugmynd um að ég var þar inni.
Ég þóttist vita að hann væri að
fara á fund fangelsisstjórnar-
innar. Nú var allt í lagi ....
Eftir svo sem hálfa klukku-
stund kom hann aftur. Hann
nálgaðist dyrnar. Nú kemur
frelsið . . . . Ég skalf af tauga-
æsingi. En hver skyldi trúa
því .... skipstjórinn minn gekk
rakleitt fram hjá dyrunum. Ég
ætlaði að kalla, en kom ekki upp
neinu hljóði. Fótatak hans fjar-
lægðist ....
UNDIR kvöldið komu hermenn
að sækja mig. Þeir voru fimm
saman. Þeir tóku mig og annan
fanga og fóru út með okkur.
Það var einkennileg ganga.
Ég fékk ekki að ganga á gang-
stéttinni, heldur v^irð ég að
ganga í göturæsinu. Þannig var
haldið í gegnum borgina og all-
ir gláptu á okkur.
Við komum á járnbrautarstöð
og vorum settir í lest, sem var
á austurleið. Við fórum í gegn-
um Zappot og síðan í gegnum
Gdansk (Danzig) og þá fór mér
nú ekki að lítast á blikuna. En
á næstu stöð, Wrceczsz, yfirgáf-
u mvið lestina, og þar var farið
með mig inn í fangelsiskjallara,
þar sem sex Pólverjar voru fyr-
ir. Um kvöldið heimtaði varð-
maður af okkur buxur og skó,
og fleygði í okkur fjórum teppa-
ræflum. Það var örðugt reikn-
ingsdæmi hvernig sjö menn
áttu að sofa við fjóra teppa-
ræfla, og ég reyndi ekki að
leysa það. Alla nóttina sat ég
hríðskjálfandi og kvíði og von-
leysi voru að gera út af við mig.
Kvöldið eftir var farið með
mig upp á loft. Þar sátu þeir þá
Holmkvist skipstjóri og Win-
berg konsúll í Gdynia.
Það var fangafundur Ég grát-
bað skipstjórann að skilja mig
ekki eftir.
— Þú þarft ekki að vera
hræddur, sagði hann. Það verð-
ur allt gert til að hjálpa þér. Við
siglum á morgun og þá vona ég
að þú verðir með.
DAGINN eftir var farið með
mig í jeppa til ráðhússins í
Gdansk. Það var farið með mig
eins og stórglæpamann, og við
yifirheyrsluna, sem þar var hald
in, skildist mér að ég ætti ekki
neinnar miskunnar að vænta.
Mér var sagt að dómurinn
myndi upp kveðinn yfir mér
nokkrum dögum seinna. Ég var
ákærður fyrir það að hafa ógn-
að og misþyrmt liðsforingja,
sem var að vinna skylduverk.
Og refsingin gat orðið nokkurra
ára fangelsi.
Nú var farið með mig í eitt
fangelsið enn. Það er enginn
skortur á fangelsum í Póllandi.
Þarna var ég settur í eins manns
klefa. Þar var kolniðamyrkur
og ég var að hugsa um hver
bjart og yndislegt væri heima.
Og svo var ég að hugsa um skip-
ið mitt — það var nú að leggja
af stað og skyldi mig eftir. Ég
gat ekki tára bundist.
En fangavörðurinn var vin-
gjarnlegur. Hann lét mig fá þrjú
teppi, og nú gat ég að lokum
sofnað.
TVEIMUR dögum seinna var ég
vakinn snemma. Það átti að
yfir heyra mig í Gdynia. Undir
umsjón nokkurra lögregluþjóna
var ég leiddur út og yfir brauna-
rústir í Gdansk til bílastöðvar.
Svo hófust réttarhöndin gegn
mér. Ég bað um að fá túlk frá
sænska konsúlnum, en því var
harðlega neitað. -
Ákærandi las upp langt kæru-
skjal og það fór hrollur um mig
í hvert skipti sem hann hækk-
aði róminn og lagði áherzlu á
eitthvað. Ótti og áhyggjur gagn-
tóku mig. Héldu þeir að ég væri
njósnari eða skemmdarverka-
maður? Ef svo var, þá var mér
dauðinn vís .... Svo var allt
lesið upp í sænskri þýðingu. Ég
var dæmdur í mánaðarfang-
elsi — og þegar ég heyrði það
var eins og þungu fargi væri af
mér létt. Mér fannst það næst-
um eins og vinargreiði .... Þótt
dómurinn væri ranglæti, þá var
mér hughægra á eftir.
Tvo sólarhringa var ég í fang-
elsi þarna í Gdynia. Fyrri nótt-
ina var blindfullum vélsmið
kastað inn til mín, og seinni
nóttina tveimur dauðadrukkn-
um enskum sjómönnum—Irum.
Þeir bölvuðu pólsku yfirvöld-
unum í sand og ösku og þess á
milli hétu þeir á heilagan Pat-
rek, verndardýrling allra íra.
Og það hreif — hinn heilagi
Patrekur mátti sín víst mikils
hjá Pólverjum, því að um morg-
uninn var þeim sleppt.
Seinna um daginn var farið
með mig í járnbrautarlest til
Wrjherowo, skammt norðvestur
af Gdynia. Þar var ég settur í
fangelsi og þar átti ég að taka
út refsinguna. Mér' var stungið
inn í kjallaraherbergi þar sem
fyrir voru sextán Pólverjar.
NOKKRUM dögum seinna kom
Leijon konsúll að heimsækja
mig. Og upp úr þeirri heimsókn
hafði ég það, að ég var fluttur
í betri klefa. Þar voru fyrir sex
fangar, allt pólskir mennta-
rpenn. — Fimm þeirra voru á
þrítugsaldri, en einn var 65 ára
gamall, læknir. Aldrei komst ég
að því hvers vegna þeir voru
hér í fangelsi. Það var þegjandi
samþykki allra að tala ekkert
um það.
Eftir nokkurra daga samvistir
með þessum Pólverjum komst
ég að raun um nokkuð, sem ég
hafði haldið að væri óhugsandi,
sem sé að með okkur tókst gagn-
kvæm vinátta og samúð, sem
lyfti okkuí upp úr vonleysi og
kvíða ....
Við vorum máske eins og
börn, en það voru þá góð börn,
og þeir höfðu ekki mist sjálfs-
virðingu sína. Til þess að stytta
okkur stundir og halda á okk-
ur hita, fórum við í alls kanar
leiki, sem við höfðum ekkert
hugsað um síðan við vorum
börn. Við „reistum horgemling"
og það var ágætt til að halda á
sér hita. En skemmtilegast var
keiluspil, sem við bjuggum okk-
ur til og hnoðuðum kúlurnar úr
brauðmolum ....
ÞRIÐJUDEGINUM 8. nóvember
mun ég seint gleyma. Við vor-
um einmitt að leika keiluleik og
mér hafði gengið óvenju vel.
„Þetta er líklega þinn heilla-
daguf“, sagði læknirinn. Hvor-
ugan okkar grunaði hve sann-
spár hann var.
Rétt í því opnuðust dyrnar og
inn kom lögregluþjónn, sem
kvaðst eiga að fara með mig til
Gdynia.
Þegar við komum inn í dóm-
salinn þar, var þar stórum fjöl-
mennara en þegar ég var dæmd-
ur. Þar voru þeir Leijon og Win-
berg og höfðu með sér verjanda,
sem sænska konsúlatið hafði út-
vegað mér. Málið var tekið upp
að nýju og hann hélt langa
ræðu. Ég skildi ekki eitt orð,
en mér fannst ræða hans hafa
mikil áhrif á dómarann. Lög-
regluþjónninn, sem flutti mig
frá Wrjherowo, hvíslaði að mér:
„Þetta var góð ræða. Hann fær
yður sýknaðan".
Eftir ræðuna gengu dómend-
ur afsíðis og svo tilkynntu beir
að dómurinn yfir mér væri
mildaður, refsingin færð niður í
Hundrað óra afmælis Góð-
templarareglunnar minnst
Sunnudagskvöldið 21. janúar
síðastliðinn fór fram í Dóm-
kirkjunni í Reykjavík vel heppn
uð athöfn í tilefni 100 ára af-
mælis Góðtemplarareglunnar í
heiminum. — Tími þessi var val-
inn sökum þess, að um þær
mundir átti Reglan á íslandi
einnig afmæli.
Stórstúka Islands og Þing-
stúka Reykjavíkur sáu um
þessa samkomu. Einar Björns-
son kynnti dagskrá og stjórnaði
samkomunni. — Stutt ávarp
flutti dómsmálaráðherra, Bjarni
Benediktsson, en aðalræðuna
flutti Brynleifur Tobíasson yfir-
kennari, Páll ísólfsson skemmti
með orgelleik, en söngkór templ
ara söng allmörg lög, bæði við
upphaf samkomunnar og slit
hennar. Stjórnandi kórsins er
Jón ísleifsson. Öll voru dag
skráratriðin vel heppnuð og á-
gæt og samkoman yfirleitt hin
ánægjulegasta. Ríkisútvarpið
lét sína þjónustu góðfúslega í
té, og var öllum dagskrárliðun-
um útvarpað.
Hér fer á eftir
Með þessu hafa góðtemplarar
skapað mörgum ógæfumanni
nýtt líf, endurvakið starfsþrótt
hans og lífsgleði, reist úr rúst-
um hrunin heimili, vakið sam-
hug og ánægju meðal ástvina,
þar sem áður var sundrung og
uppgjöf.
Þannig mætti lengi telja. En
þakkir þeirra óteljandi einstakl-
inga, aðstandenda og ástvina
þeirra, sem góðtemplarareglan
hefir fært blessun í stað böls,
vegur meira en nokkurt orða-
flóð.
Ég skal því láta orðum mínum
lokið með því að þakka fyrir
hönd ríkisstjórnar Islands Góð-
templarareglunni fyrir það, sem
hún hefir gert fyrir íslenzku
þjóðina með því að berjast bet-
ur en nokkur annar gegn böli á-
fengisins. Góðtemplarareglan
hefir sannarlega verið einn þarf-
asti félagsskapur, sem á íslandi
hefir starfað. Fyrir störf hennar
verður seint fullþakkað.
Megi starf reglunnar blessast
og áfengisbölið hverfa úr þjóð-
lífi Islendinga.
—EINING, febrúar 1951
Sextíu og f jórir eldsvoðar urðu
í Reykjavik í fyrra
Tjón af húsmunum einum nam
um 1 milljón kr.
I Reykjavík eru nú um það
bil 8000 hús ýmissa tegunda,
öll tryggð hjá Almennum
tryggingum h.f., fyrir því
sem næst 1751 millj. kr.
kr. 518.000. Þar næst var timb-
ursmiðja Axels Eyjólfssonar í
Selási, kr. 119.000. Þá var Lyfja-
búðin Iðunn um 60 þús. kr., þá
íbúðarhúsið Hverfisgata 55, um
35 þús. kr. og loks kjötbúð
Kleins við Baldurs'götu, um 24
þús. kr.
Ávarp dómsmálaráðherra:
I kvöld komum við saman á
helgum stað til að minnast ald-
arafmælis alþjóðareglu góð-
templara. Félagsskapur þeirra
nær nú víða um lönd og barst
hingað til Islands á fyrra helm-
ingi níunda tugs síðustu aldar.
Eins og öll önnur mannleg
viðleitni, hefir félagsskapur góð
templara sætt misjöfnum dóm-
um. Enginn heilvita maður get-
ur þó haft á móti þeim megin-
tilgangi góðtemplara að eyða á-
fengisbölinu.
Um leiðirnar til þess hefir þó
sitt sýnzt hverjum af þeim, sem
viðurkenna af heilum huga og
fullri góðvild, að hér sé.böl, sem
úr þurfi að bæta.
Það er að vísu satt, að hóf-
lega drukkið vín gleður manns-
ins hjarta. Sá, sem ekki skilur
þau sannindi, getur aldrei fund-
ið lausn á þeim vanda, sem á-
fengið skapar.
En hitt er ekki síður rétt, að
þeir eru sorglega margir, sem
ekki kunna hið rétta hóf í þess-
um efnum. Af þeim sökum hef-
ir áfengið gert óteljandi mönn-
um ákaflega mikið illt. Og vissu
lega bæri að fórna þeirri gleði,
sem sumir hafa af neyzlu á-
fengis, ef með því væri hægt að
eyða eymdinni og sorginni, er
leiðir af ofneyzlu áfengis. Þess
vegna er það eðlilegt, að menn
hafi reynt að eyða áfenginu með
algeru banni.
Sú tilraun var gerð hér á landi
af göfugum og góðum hvötum,
en um árangur hennar deila
menn mjög, og ég mundi gera
mig sekan um hræsni, ef ég léti
svo sem ég tryði því, að á þann
veg yrði þessi vandi leystur. Al-
þjóðaregla góðtemplara er þar
að vísu á öðru máli og vill vinna
að allsherjarbanhi. En góðtempl-
arar skilja manna bezt, að sú
barátta er ekki einhlít. Þeir
gleyma að vísu ekki þessu mark-
miði sínu, en þeir vita að mestu
máli skiptir baráttan um hverja
einstaka mannssál.
Góðtemplarar skilja, að í bar-
áttunni við freistinguna verður
hver einstaklingur, einn og ó-
studdur, oft of veikur á svell-
inu. Hann þarf á kærleiksríkum
stuðningi að halda, og þann
stuðning veitir félagsskapur
þeirra.
Góðtemplarar skilja einnig,
að vegna þess að áfengið veitir
mönnum gleði, þótt það sé að-
eins stundargleði og gleði, sem
oft snýst upp í ævilangan ófarn-
að, þá tjáir ekki að láta eyðu
og tóm koma í áfengisins stað,
heldur þarf í þess stað að skapa
heilbrigða skemmtun, heilbrigð
áhugamál og heilbrigð störf.
hálfs mánaðar-fangelsi, og þess
vegna bæri að láta mig lausan
nú þegar ....
—Lesb. Mbl.
Húsin í Reykjavík skiptast
þannig, eftir tilgangi sínum og
notkun: íbúðarhús: 4500. Verk-
smiðjur og verksmiðjuhús, sem
að einhverju leyti er búið í: 696.
Stofnanir ýmislegar: 917. Úti-
hús (bílskúrar o. s. frv.): 2100.
Á hverju ári fer mikið verð-
mæti forgörðum í brunum, eins
og alkunna er, og skal þetta
rakið nokkuð, samkvæmt upp-
lýsingum, sem VÍSIR hefir afl-
að sér hjá Almennum trygging-
um h.f. Þess ber þó að gæta,
að þá er talað um tjón, sem
greitt hefir verið, er eingöngu
átt við húsin sjálf, ekki innan-
stokksmuni, vörubirgðir eða
annað, sem í þeim er. Er annað
tjón of mun eða margfalt meira.
Á árinu sem leið urðu hér 1
Reykjavík 64 eldsvoðar, svo
miklir, að greiddar voru bruna-
tryggingar fyrir. Tjón af þeim
nam samtals um 1 millj. kr.
Mest tjón varð, er Gelgjutangi
(fiskverkunarstöð S. I. F. við
Kleppsmýrarveg) brann, eða
Meiri eldsvoðar í fyrra.
I hitteðfyrra voru eldsvoðar
allmiklu fleiri, eða 81, enda
gekk þá mjög á íkveikjum, eins
og menn muna. Það ár nam
tjón á húsum vegna bruna um
1.9 millj. kr. Mest tjón á fast-
eign varð, er netagerð Björns
Björnssonar við Hringbraut
brann, eða um 488 þús. kr. Þar
næst var bruninn hjá Almenna
byggingarfélaginu í Borgartúni,
eða um 440 þús kr.
Hafa þá á tveimur árum orð-
ið 145 eldsvoðar í Reykjavík og
nam tjón á húsum af þeim um
2.9 millj. kr.
Þegar Almennar tryggingar
tóku við tryggingum á húsum
í bænum, námu tryggingarnar
samtals 522.6 millj. kr., og hafa
tryggingarnar því rúmlega þre-
faldazt á 6 árum, eða upp í 1751
millj. kr., eins og fyrr getur.
Iðgjöld af tryggingunum námu
í fyrra samtals rúmlega 1.9
millj. kr.
—VISIR, 17. febr.
Business College Education
In these modern times Business College
Education is not only desirable but almost
imperative.
The demand for Business College Educa-
tion in industry and commerce is steadily
increasing from year to year.
Commence Your Business TrairiingImmediately!
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 21 804 695 SARGENT AV * 1. WINNIPEG
Kaupið