Lögberg - 17.05.1951, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 17. MAÍ, 1951
NÓTT
OG
MORGUN
Eftir LYTTON LÁVARÐ
J. J. BlLDFELL. þýddi
„Þorpari!“ tautaði Gawtrey og kreppti hnef-
ana; en lávarðurinn skaust inn í vagn sinn
fimlegar en búast mátti við af honum, sem var
fatlaður og vagninn þaut af stað.
Gawtrey gekk nokkkurn spöl eftir veginum
í ákafri geðshræringu, snéri sér svo að félaga
sínum og sagði:
„Geturðu ímyndað þér hver þessi Lilburne
lávarður er? Ég skal segja þér það — hann er
fyrsti fjandmaður minn og langafi hennar Fann-
íar! Þú getur nú séð réttlæti laganna: Hér er
þessi maður — taktu vel eftir — þessi maður,
sem hóf athafnalíf sitt með því, að leggja bresti
sína mér á herðar! Frá þeirri bólu hefir ægi-
legt kýli vaxið. Þessi maður, sem að tældi
stúlkuna, sem að ég var trúlofaður og skildi
svo við hana, sem hvorutveggja var fegurðin
sjálf og sakleysið — ég sver að það er satt, —
með döggvotum tárum himinsins, eyðilagða og
rotnaða — þessi maður, sem veltir sér í pen-
ingum, lærði að svíkja og stela, eins og drengir
læra að dansa og leika á fiðlu (og til þess að
fordæma mig, eftir að eyðileggja lífshamingju
mína) kendi mér opinberlega um glæpina, sem
hann sjálfur framdi! — Hér er þessi maður, sem
ekki hefir látið af neinum þeim glæpum, sem
að hann tamdi sér í æsku, tilfinningalaus og
útsmoginn þorpari, — hér er hann tilbeðinn,
eftirsóttur, mikilmenni, sem stikar á milli raða
af sníkjudýrum áleiðis til glitrandi marmara-
grafhvelfingar, og ég skelmir líka ef til vill,
en skelmir sökum míns daglega brauðs, sem
að hann er valdur að, því frá honum stafa allar
mínar yfirsjónir og eyðilegging! Ég — flakkar-
inn — útlaginn fer í felur úr einum krók í ann-
an og beiti ótal brögðum til þess að sneiða hja
glæpum — hvernig stendur á slíkum mismun?
Það stendur svo á honum, að annar okkar er
ríkur, en hinn fátækur, að hann hefir enga á-
stæðu til að fremja glæp, og þess vegna grunar
hann enginn“. Vesalings maðurinn (því hann
yar í angistar ástandi) þagnaði móður, eftir
þessar hugrauna hugleiðingar sínar, og fram-
undan honum reis í tunglsljósinu í öllu sínu
marmaraveldi og blikandi turnum, dásemd íta-
líu — Dómkirkjan í Milan.
„Ásakaðu ekki sjálfan þig fyrir það, sem er
alment hlutskipti“, sagði Philip og biturt bros
lék á vörum hans, hann benti á dómkirkjuna.
„Ég hefi ekki lifað lengi, en ég hefi nú þegar
lært, að sá sem að gat reist guði vígða hrúgu,
eins og þessa, er heiðraður eins og helgur mað-
ur, en sá sem krýpur undir viðarrunna við veg-
inn til að biðja guð, er sendur á vitskertra-
hæli, eins og vitfyrringur. Mismunurinn á milli
manns og manns eru peningarnir, og verða,
þegar að þú og gortarinn fyrirlitni, og svikarinn
heiðraði, Lilburne lávarður, eruð horfnir og
ekki nógu mikið eftir af ykkur til að fylla tó-
baksdósir. Vertu rólegur, þú tilheyrir meiri-
hlutanum“.
VII. Kapítuli
Gawtrey vildi ekki að fjandmaður sinn hefði
ánægjuna af að geta flæmt sig í burtu frá Milan;
hann réði því við sig að vera kyrr og láta kylfu
ráða kasti, en, þegar að hann eftir þetta mætti
kunningjunum, sem að hann hafði eignast á
almannafæri,, hneigðu þeir sig kurteislega og
gengu svo úr vegi. Hann fékk ekki fleiri heim-
boð í te eða spilasamkvæmi. Honum þótti þetta
undirlegt, ekki sízt fyrir það, þó að fólk sjáan-
lega sneiddi sig hjá honum, þá var það ekki ó-
vingjarnlegt við hann. Að síðustu varð hann
þess var, að það var verið að breiða út sögur
um það, að hann væri ekki með öllum mjalla;
ekki gat hann komist að með vissu hvaðan að
þessar sögur væru sprottnar, en með sjálfum
sér var hann ekki í neinum efa um að þær ættu
upptök sín hjá Lilburne lávarði. Hin einkenni-
lega skapgerð hans sjálfs, einkum framkoma
hans hjá MacGregor, gaf mönnum nokkra á-
stæðu til þessa tals. Peningarnir gengu nú óð-
um til þurrðar hjá þeim félögum og að síðustu
kom að því að Gawtrey varð neyddur til að láta
undan síga.
Þeir fóru aftur til Parísar í gegnum Sviss —
en það land var of fátækt, til að vera fengsælt
fyrir spilamenn. Breyting allmikil hafði orðið á
Gamtrey eftir viðtal hans við Lilburne lávarð,
hann varð duttlungafullur, þögull, hann reyndi
ekki til að afla fanga og talaði oft og alvarlega
við Philip um Fanny, og lét í ljósi löngun sína
til að heirpsækja hana. Löngunin til að fara
til Parísar aftur lét hann aldrei í friði; hann sá
auðvitað hættuna, sem að beið hans þar, en hún
virtist draga hann til sín, eins og ljósið dregur
mölfluguna eftir að hún hefir brent vængi sína
a því. Birnie, sem hélt fast við sitt fásinnu ein-
ræni, þrátt fyrir breytingarnar og ferðalögin,
varð styggur við er hann heyrði að ákveðið væri
að halda aftur til Parísar.
„Þú hefðir aldrei farið þaðan, ef að ég hefði
fengið að ráða“, sagði hann og fór út úr her-
berginu.
Gawtrey horfði á eftir honum ög muldraði
fyrir munni sér: „Er teningunum nú kastað?“
„Hvað meinar hann?“ spurði Philip.
„Þú færð að vita það bráðum“, svaraði Gaw-
trey og fór út á eftir Birnie; og upp frá því hófst
títt hljóðskraf á milli Gawtrey og Birnie, sem
fallið hafði niður á meðan að þeir voru að
ferðast.
♦ + +
Morgun einn snemma, sáust þrír menn koma
fótgangandi til Parísarborgar og halda inn um
St. Denis-hliðið. Það var á vordegi yndislega
fögrum. Það var fjöður og fit uppi á borgarbú-
unum, því þeir voru á rölti, sumir hratt, en aðrir
hægt fram hjá glæsilegum sölubúðum í morgun
loftinu tæra undir bláhvelfingu himinsins, sem
er svo einkennilega töfrandi á Frakklandi.
Tveir þessara manna gengu hlið við hlið,
sá þriðji gekk nokkur skref á undan. Sá Sem
á undan gekk var grannur maður og fölur, í
snjáðum fötum, hann virtist vera ólúnastur
þeirra félaga, því hann gekk hvatlega og gaut
augunum út undan sér, bæði til hægri og vinstri.
Annar þeirra, sem á eftir komu var gjörfulegur
og fallega vaxinn, en dökkur í andliti, hann var
ungur og athugll, sá þriðji var mikill vexti,
gekk við staf, þungbúinn og daufur í bragði.
„Philip“, sagði sá síðastnefndi. „Mér finnst
að ég sé að ganga^til grafar minnar, þegar ég
kem nú til Parísar“.
„Sussu — þér var oft eins þungt í sinni á
þessu ferðalagi okkar eins og þér er nú“.
„Það var vegna þess, að ég var að hugsa
um hana Fanny, og vegna — vegna — Birnie
var alltai að nudda við mig umhinarandstyggi-
legu frelsissnörur sínar!“
„Birnie! Ég hata hann! Ætlarðu aldrei að
losna við hann?“
„Ég get það ekki! Þey! Hann heyrir til okkar.
Hversu óheppnir að við höfum verið! Og nú,
ekki eyrir í vasanum — hér er þá haugurinn —
endalokin! Við erum algjörlega á hans valdi, að
síðustu!“
„Hans valdi! Hvað meinarðu?"
„Hæ, hó! Birnie!“ kallaði Gawtrey, án þess
að gefa gaum að spurningu Philips. „Við skul-
um stansa og fá okkur árbita: Ég er þreyttur“.
Þú gleymir! Við höfum enga peninga, þang-
að til að við vinnum okkur þá inn“, svaraði
Birnie kaldranalega. — „Komið þið með mér
til lyklasmiðsins okkar, hann lánar okkur“.
VIII. Kapítuli
Það má minnast á, að á vissum árum, að
þá ber sérstaklega mikið á vissum glæpum.
Þeir virðast þá blossa upp og brenna svo út.
í eitt skiptið er það Burkins — í annað skiptið
gripdeild, nú eru það sjálfsmorð, eiturbyrlun
í eplarósum — að strákar styngi hvor annan
með knýfum — algengir hermenn skjóti yfir-
menn sína. Nálega hvert einasta ár á sinn sér-
staka glæp, sem breiðist út á meðal fólks, en
endurtekur sig ekki aftur, heldur hjaðnar og
hverfur. Óefað eiga blöðin mikinn þátt í þess-
ari pest. Það þarf ekki annað en að blað segi
frá óhæfu, sem framin hefir verið á einhverj-
um útkjálka, sérstaklega ef eitthvað óvanalegt
og spennandi er í sambandi við hana, til þess
að spiltar hugsanir fólksins festi sig við hana
eins og blóðsugur. Það hugsar um þetta og
veltir því fyrir sér — hugsunin magnast unz
hún verður* að brjálæðis-einræði, sem allt í
einu rekur upp hausinn á hundrað mismunandi
stöðum og þrífst svo og þroskast. En ef að
fyrsta fréttin um þennan sérkennilega glæp
hefir verið lítilsmetin, þá er nærri víst, að þessi
framtakssama tilhneiging festi sig enn fastara
við hana. Meðlíðun sem dæmd er með illúð
fellur ekki eins og daggardropar, heldur éins
og skarn-skán á hermdarverkin.
Það vildi nú svo til, þegar þetta er ritað,
eða litlu áður, að útsmoginn peningafalsari
hafði verið tekinn fastur og dæmdur í París.
Hann hafði rekið iðn sína með svo mikilli fyrir-
hyggju, og af svo mikilli snild, að jafnvel lög-
reglan dáðist að; hann hafði auk þess unnið
sér til frægðar með framkomu sinni við Auster-
litz og Marengo. Afleiðingarnar af því voru
þær, að alþýðan stóð með honum, að stjórnin
breytti dómi hans í þriggja ára fangelsisvist.
Því allar stjórnir í lýðveldislöndum kjósa held-
ur vinsældirnar en réttlætið.
Það var ekki fyrr búið að segja frá þessum
málalokum í blöðunum á Frakklandi, og jafn-
vel íhaldssömustu blöðin veittu því eftirtekt
(sem er sjaldgæft að merkustu blöðin geri) —
en þau voru ekki fyrr búin að vekja endurnýj-
aðan áhuga og spenning út af þessu og víð-
frægja glæpamanninn, heldur en að það kom
í ljós, að stórupphæðir af fölsuðum peningum
voru komnár í veltuna.
Á ári því sem að ég rita um, var fölsk pen-
ingaslátta algengasti glæpurinn. Lögreglan var
alls staðar á varðbergi. Hún komst að því, að
það væri sérstakur flokkur manna, sem að léki
þá list með sérstaklega góðum árangri. Pen-
ingar þeir, sem þessir menn bjuggu til voru
sérstaklega vel gerðir, svo miklu fullkomnari,
en keppinautar þeirra, að fólk tók þá oft fram
yfir ríkismyntaða peninga. Þessir menn fóru
svo leynt með starf sitt, að lögreglan gat ekki
komist að hinum minsta grun um hvar þeir
væru niður komnir.
Stórfé var lagt þeim til höfuðs af lögreglu-
stjórninni og stóð til boða hverjum þeim af
þessum félögum, sem vildi gjörast liðhlaupari
og koma upp um félaga sína. Monsieur Favart
var settur formaður í rannsóknarnefnd sem
skipuð var. Favart hafði sjálfur verið í verki
með mönnum, sem lögðu fyrir sig þá iðn, og
var útsmoginn í þeirri list, og það var hann
sem hafði hendur í hári meistarans, sem ný-
búinn var að vekja svo almenna eftirtekt á
glæpnum. Monsieur Favart var bæði athugull
og vakandi, óþreytandi eljumaður og hugrakk-
ur, sem er máske almennari kostir, en margur
heldur. Það er almennur misskilningur, að þeg-
ar talað er um hugrekki, að þá meini það, að
menn séu hugrakkir undir öllum kringumstæð-
um. Setjið hetjuna um borð í skip, á bak við
fimm-riða háa girðingu, og ef hann er ekki van-
ur veiðimaður þá fölnar hann; tóuskyttu á brún-
ina á gjá í Sviss, sem að alvanur fjallamaður
hleypur viðstöðulaust yfir, en hún hikar við.
Fólk er örugt í hættum, sem það hefir vanist
við, Hvort heldur þær eru ímyndaðar eða virki-
legar.
Monsieur Favart var allra manna hugrakk-
astur í að eiga við óþokka og þorpara. Hann
ógnaði þeim með augnaráði sínu; en samt vissu
menn, að konan hans hafði fleygt honum niður
stigann heima hjá sér, og þegar að hann var
skyldaður til að ganga í herinn, þá hljóp hann
í burtu fyrsta stríðskveldið. Slíkar eru and-
stæður mannlegs eðlis, segja sérfræðingarnir!
En Monsieur Favart hafði nú svarið þess
dýran eið, að hann skyldi finna peningasláttu-
mennina, og honum hafði enn ekki mistekist
neitt það, sem hann hafði ásett sér að fram-
kvæma. Dag einn kom Favart inn til yfirmanns
síns með svo miklu gleðibragði að yfirmaður-
inn, sem var bæði glöggur og athugull, sagði
undir eins og að hann leit á hann:
„Þú hefir frétt um kunningja þína!“
„Já, ég hef: Ég á að heimsækja þá í kveld“.
„Ágætt! Hvað marga menn ætlarðu að taka
með þér?“
„Frá tólf til tuttugu, til að skilja eftir úti
á verði. En ég verð að fara einsamall inn. Það
eru samningarnir. Félagi þeirra, sem er of líf-
hræddur til þess að koma fram sem opinber
svikari við félaga sína, ætlar að sýna mér hús-
ið, nei hann ætlar að sýna mér vinnustofuna
sjálfa. Eftir lýsingu hans, þá er nauðsynlegt,
að ég kynni mér nágrennið til þess að vera
viss um, að enginn þeirra komist undan; svo
annað kveld, ætla ég mér að slá hring um
húsið, sem þeir eru í, og hremma gullið“.
„Þeir eru engin lömb að leika sér við, þessir
peningafalsarar, það er betra að fara varlega“.
„Þú gleymir að ég var einu sinni einn af
þeim og þekki inn á völundarhúsið“.
Hér um bil á sama tíma og þetta viðtal átti
sér stað á lögreglustöðinni, sátu þeir Philip og
Gawtrey saman á öðrum stað í borginni. Það
voru nokkrar vikur liðnar frá því að þeir komu
aftur til Parísar, og vorið var liðið og komið
fram á sumar. Húsið, sem þeir voru í, stóð í
hér um bil glæsilegasta parti Foubourgar við
St. Germain strætið; umhverfis húsið stóðu
stórhýsi hinna fyrrverandi aðalsmanna, en hús
þeirra stóð við mjóa og dimma bakgötu og var
gamalt og illa haldið. Herbergið sem þeir voru
í var á efsta lofti, sem var sjötta hæð og glugg-
inn á því vissi út að bakgötunni og út um hann
sást önnur röð af húsum, sem voru betri útlits,
sem stóðu við eitt af aðalstrætum í þeim parti
borgarinnar. Millibilið á milli hússins, sem
þeir voru í og næstu húsanna var svo lítið að
sólarbirtan komst naumlega á milli þeirra. Þeir
sátu við gluggann. Gawtrey var velbúinn og
nýrakaður, eins og að hann átti að sér að vera
á sólskinsdögum sínum. Philip var eins klædd-
ur og hann var þegar að hann kom til Parísar
— í vindsnjáðum og slitnum fötum. Gawtrey
leit á glugga á byggingunni sem næst var og
sagði:
„Hvar skyldi Birnie vera, og því skyldi hann
ekki koma? Ég er farinn að hafa illan grun á
honum“.
„Grun um hvað?“ spurði Philip. „Heiðvirði
hans? Er hann líklegur til að stela frá þér?“
„Stela frá mér! Ó, já, — ef til vill! En þú
veist að við erum í París, og þrátt fyrir aðvör-
unina frá lögreglunni, er hann vís til að klaga
mig“.
„Því þá að láta hann búa annars staðar en
hjá þér?“
„Vegna þess, að með því að búa hvor í sínu
húsi, þá eru tvær leiðir til flótta. Ef að stiga
er rennt á milli herbergjanna þegar dimmt er,
þá getur hann komist til okkar, eða við farið
til hans“.
„Hvers vegna er slík varúð nauðsynleg? Þú
blindar mig og svíkur; hvað hefurðu aðhafst? —
Hvað ertu að aðhafast nú? Þú svarar ekki.
Mundu eftir því, Gawtrey, að ég hefi reitt mig
á þig. Ég sjálfur er vonsvikinn! Stundum ger-
ir það mig næstum því brjálaðan að líta til
baka — og þú treystir mér ekki. Síðan að þú
komst aftur til Parísar, þá ertu að heiman heil-
ar nætur — og á daginn líka; þú ert duttlunga-
fullur og hugsandi — en hvað svo sem það er,
sem þú ert að gjöra, þá virðist það gefa þér
nóga peninga“.
„Þú heldur það“, sagði Gawtrey auðmjúk-
lega með vorkunarhreim í röddinni; „en samt
fæst þú ekki til að taka á móti peningum, ekki
einu sinni til þess að fá þér föt, fyrir fataræfl-
ana sem að þú ert í“.
„Það er vegna þess, að ég veit ekki hvernig
peningarnir eru fengnir. Ó, Gawtrey, ég er
ekki of stór upp á mig til að þiggja ölmusu, en
ég er það........“
Hann þagnaði áður en hann sagði það, sem
honum var í huga, en hélt áfram:
„Já, þessi atvinna þín sýnist arðberandi. Það
var í gær sem að hann Birnie fékk mér fimtíu
Napóleons, sem að hann sagði mér, að þú vildir
fá skipt í silfur“.
„Gjörði hann það? prakk .... Jæja, og þú
fékkst þeim býttað?“
„Ég veit ekki hvers vegna að ég neitaði að
gjöra það“.
„Það var rétt af þér, Philip. Gerðu ekkert,
sem að sá maður segir þér“.
„Vilt þú þá treysta mér? Þú ert að aðhafast
einhverja andstyggð! Það er máske morð! Ég
er ekki unglingur lengur. — Ég veit hvað ég
vil. — Ég ætla ekki að láta flækja mig blindandi
og þegjandi inn í neina óhæfu. Ef að ég fer út
í hana, þá skal það vera með opin augu og af
eigin vilja. Treystu mér og það nú án tafar,
eða þá að við skiljum á morgun“.
„Stilltu til hófs. Það eru sum leyndarmál
þess eðlis, að það er betra að þekkja þau ekki“.
„Það gjörir hvorki til né frá. Ég er ákveð-
inn — og ég spyr þig: Hvað ætlar þú að gjöra?“
Gawtrey steinþagði um stund og var hugs-
andi. Að síðustu leit hann upp og framan í
Philip og svaraði:
„Jæja, ef að það verður að vera, og það varð
að koma fyrr eða síðar, og ég þarf á trúnaðar-
manni að halda. Þú ert hugrakkur og ódeigur.
Þú vilt vita hver minn starfi er — viltu koma
með mér í kveld og sjá?“
„Ég er þess albúinn að fara með þér í kveld!“
Þegar hér var komið samræðunni, heyrðist
fótatak í ganginum, það var drepið á dyrnar
og Birnie kom inn.
Hann dró Gawtrey til hliðar og ræddi við
hann í hljóði, eins og að hann var vanur að
gjöra, í nokkrar mínútur.
Gawtrey kinkaði kolli, og sagði svo upp-
hátt:
„Á morgun skulum við tala upphátt í viður-
vist þessa unga vinar míns. Hann gengur í félag
vort í kveld“.
„I kveld! — Það er ágætt“, sagði Birnie með
kuldahryssingi. „Hann verður að sverja eiðinn;
og þú verður að ábyrgjast hollustu hans með
lífi þínu“.
„Já, það er reglan“.
„Verið þið þá sælir, þangað til við mætumst
aftur“, sagði Birnie og fór.
„Ég er að hugsa um“, sagði Gawtrey fast og
seint, „hvort að ég muni nokkurn tíma hafa á-
stæðu til að skjóta ærlegu skoti á þennan mann?
Hæ! Hó!“ og hann hristist af hlátri.
Philip leit alvarlega til Gawtrey, sem nú
hneig ofan á stól og starði með brjálæðisaugna-
ráði á vegginn gagnvart honum. Glaðværi kæru
leysis- og áhyggjuleysis-svipurinn, sem vana-
lega einkenndi hann, hafði á síðustu vikunum
snúist upp í eyrðarleysis-, áhyggju- og stundum
grimmdarútlit, eins og rándýrs, sem fyrst finn-
ur veiðibráð sína og leikur sér að henni á með-
an veiðimaðurinn er langt í burtu og það finn-
ur til yfirburða sinna og sjálftrausts, en sem
verður æft og æst þegar að veiðimaðurinn er
kominn í skotfæri við það og lífsvon þess fer
þverrandi- Það var eins og hið þróttmikla yfir-
bragð og hinn hraustbyggði líkami Gawtrey
hefði mist bæði andlegan og líkamlegan þrótt
undir einhverju ofurfargi, sem á honum virtist
liggja. Að síðustu leit hann upp og á Philip og
sagði með brosi ellihrums manns:
„Mér finnst að líf mitt allt sé misskilningur!
Ég átti yfir gáfum að ráða — þú skyldir ekki
halda, að einu sinni var ég hvorki heimskingi
né illræðismaður! Einkennilegt, er það ekki?
Gerðu svo vel að rétta mér brennivínið“.
Það fór hálfgerður hrollur um Philip. Hann
stóð upp og fór út. Hann hélt áfram án þess
að athuga hvert að hann fór, og vissi ekki fyrri
til en að hann var kominn ofan á bryggju við
ána Seine, umferðin var þar miklu meiri, fólk
ók þar farm og aftur í skrautlegum kerrum;
húsin stór og hvít sýndust tilkomumikil, þar
sem að þau báru við himinn í sumarloftinu.
Öðru megin við hann leið áin fram björt og
glitrandi og sundhúsin fagurmáluð sem flutu
á henni gerðu myndina, sem fyrir augað bar,
enn tilkomumeiri. Allt var glatt og fagurt um-
hverfis ha'nn og yfir höfði hans hvelfdist himin-
inn heiður og blár. í huga hans var dimmt.
Það var nótt þar inni. — Morgun og fegurð úti!