Lögberg - 27.09.1951, Blaðsíða 4

4
lögfaftg
GeflC út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáakrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Rritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed-and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Eigi skal haltur ganga
í Gunnlaugssögu ormstungu, er frá því sagt, er
Gunnlaugur gekk fyrir Eirík jarl, sem þá réð fyrir Noregi
og því lýst hvernig þeir skiptust á orðum. Gunnlaugur
var búinn gráum kyrtli og í hvítum leistbrókum. Sull
hafði hann á fæti niður á ristinni og freyddi úr honum
blóð; þannig klæddur og þannig á sig kominn, gekk
Gunnlaugur fyrir jarlinn, er ávarpaði hann á þessa leið:
,,Hvat, er að fæti þínum, íslendingr?“
„Sullur á herra“, svaraði Gunnlaugur.
„Ok gekk þú þó ekki haltr“, spyr Eiríkur jarl.
Gunnlaugur svarar: „Eigi skal haltr ganga meðan
báðir fætr eru jafnlangir“.
Karlmenska sú og djúpspeki, sem felst í áminstu
svari Gunnlaugs ormstungu, stingur mjög í stúf við
þann veimiltítuhátt, er víða gætir tilfinnanlega nú á dög-
um, er menn hafa naumast kjark í sér til að láta draga
úr sér tönn án þess að viðhöfð séu svefnlyf. Milli hetj-
unnar og veimiltítunnar er breitt djúp staðfest.
Enginn þarf að ætla, að Gunnlaugi hafi verið sár
sín óviðkvæmari en öðrum mönnum, því sársaukinn er
vitaskuld samur við sig; en hitt duldist honum eigi, að
miklu nær lægi það norrænni skapgerð, að láta ekki
smáræðis áföll draga úr sér kjark, en verða sjálfs-
aumkvun og ístöðuleysi að bráð.
Hið karlmannlega svar Gunnlaugs verður ekki rétt
skilið í bókstaflegri merkingu einni, að eigi skuli haltur
ganga meðan báðir fætur séu jafnlangir; í hinni dýpri
og sannari merkingu svarsins, felst tiginborin, norræn
lífsspeki, er krefht þess að menn beri höfuð hátt og
verði ekki að gjalti þó sullur sé á fæti, eða eitthvað annað
kunni að ama að í þann og þann svipinn.
í Gunnlaugssögu ormstungu, sem þrungin er til
skiptis rómantískum og dramatískum atburðum, spegl-
ast heilbrigði karlmannlegrar fortíðar, sem samtíð og
framtíð er holt að kynnast, eigi aðeins vegna atburð-
anna sjálfra, heldur og vegna hins glæsilega frásagnar-
stíls, er fátt kemst til jafns við.
Hinn vísi maður, séra Friðrik J. Bergmann, er reit
Vafurloga og margt annað girnilegt til fróðleiks, lét ein-
hverju sinni þannig um mælt, að á bókmentalega vísu
yrði enginn íslendingur maður með mönnum nema því
aðeins að hann læsi Njálu fjórum til fimm sinnum á ári,
og slíkt hið sama mætti í rauninni segja um Grettissögu
og Gunnlaugssögu ormstungu.
Haust
Vor er inndælt, það ég veit,
þá ástar kveður raustin.
Eln ekkert fegra á fold ég veit
en fagurt kvöld á haustin.
Stgr. Th.
Þau falla til jarðar eitt og eitt laufin, sem skreytt
höfðu skóg og kjarr í sumar og verið augnayndi mann-
anna barna; þau eru háð órofalögmáli, að kvöldi visna
þau og deyja; að minsta kosti virðist okkur að svo sé,
þótt lítt fáum við að vísu ráðið leyndardóma tilverunn-
ar né skygnst inn fyrir fortjald hinnar órannsakanlegu
og æðstu speki; við söknum laufanna, því margt er líkt
með þeim og okkur, þótt vera megi á mannlegan mæli-
kvarða, að þau séu vitund skammlífari en við.
Nú fara laufvindar um Sléttuna, er færa okkur heim
sarminn um það, að í fjúki hinna fölnuðu blaða, getum
við lesið örlög okkar sjálfra; en við finnum jafniramt til
alhelginnar, sem yfir fegurð haustsins hvílir, og fögnum
því aðdáanlega samræmi, sem tengir mold við mann.
Sumrin eru misjafnlega löng, eða að minsta kosti
finst okkur tíðum að svo sé. En þó Þorsteinn Surtur
fyndi sumarauka, var hann ekki eini maðurinn, sem
lengt gat sumarið; það getum við öll, ef við með breytni
okkar við samferðasveitina kostum kapps um að lifa
kærleiksríku lífi; í augum þeirra, sem fagurlega hugsa
verður alt fagurt, en í augum hinna skipar ófríðleikinn
öndvegi.
Allar árstíðir eru fagrar, sennilega allar hlutfalls-
lega jafnfagrar, séu þær skoðaðar í réttu ljósi; og þó
að haustið boði aðkomu vetrar, boðar það einnig endur-
ynging alls, sem lifir og hrærist á þessari jörð, og verður
um allar aldir vinur vors og blóma.
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 27. SEPTEMBER, 1951
Á HREINDYRASLÓÐUM
(öræfatöfrar íslands)
Höfundur: Helgi Valtýsson. Myndir teknar af Edvard
Sigurgeirssyni.. Spjöldin á bókinni eru 7" á breidd og 10"
á lengd. 228 blaðsíður að stærð, í góðu bandi. Allur frá-
gangur mjög vandaður, og góður pappír. Bókin er mesta
prýði og mundi sóma sér vel í öllum bókaskápum.
Fyrst er ég leit bókina varð
ég stórlega hrifinn af þeim
myndum, er hún hafði að geyma,
af hreindýrum og landsýni.
Dáðist ég mest að hvað höfundi
hefir tekist að ná góðum mynd-
um af villtum dýrum. Man ég
ekki eftir að hafa séð svo marg-
ar myndir og allar svo dásam-
lega teknar. Að vísu eru engir
skógar á mr\ svæði, sem mynd-
irnar voua teknar, engin smá-
sprek, sem brestur í undan fót-
um mánna, til að aðvara dýrin.
En þrátt fyrir það hefir þurft
mikinn tíma, þolinmæði og nær-
gætni til að ná þessum ágætis
myndum.
Myndirnar af hreindýrunum
bera glöggt vitni um, að þau
þrífast fullt eins vel á íslandi
eins og Cariboos gera hér í Norð-
ur-Canada, ef ekki betur, því að
ófögnuð hafa öll dýr hér um það
leyti er þessar myndir hafa ver-
ið teknar; ég á hér við mýbit
Bolahunda, svart-flugur og
sandflugur og ótal aðrar pöddur,
er ónáða menn og skepnur fram
í september'
Það er eitt við þessar myndir,
er mér fellur ekki og hefðu þær
myndir mátt missa sig, þar á ég
við myndir teknar af dauðum
dýrum til þess að sýna og sanna
mikilleik mannsins að hafa getað
iagt þessi fallegu og tignarlegu
dýr að velli. Það er næstum því
andstyggilegt, er sumir láta taka
af sér og veiðinni, byssum og
ögru tilheyrandi, eins og myndin
segði: „I did it“.
Þetta er veikleiki, því með nú-
tíðar vopnum er engin frægð né
mikilmennska að deyða dýr. —
Myndir af lifandi dýrum eru
ætíð falle^ar og vel þess virði
fyrir fólk að horfa á. — Það eru
aðeins tvær myndir af dauðum
dýrum, og geta þær ekki talist
í þeim flokki mynda,, er ég
minntist á. Svo ekki meira um
myndirnar.
Eftir að hafa skoðað allar
myndirnar fór ég að lesa um
fjórar ferðir þeirra félaga um
Austur-öræfin, (óbyggðir ís-
lands), til að athuga hreindýra-
lífið. — Það etf svo að skilja, að
fyrsta ferðin var farin 1939, en
fjórða ferðin 1944.
Það má með sanni segja, að
Helgi Valtýsson sé brautryðjandi
nútímans í að vilja vernda og
eflá þær leyfar af hreindýrum,
er nú eiga heima á öræfum ís-
lands. Hefir hann óefað unnið
sér álit og virðingu allra sannra
íslendinga heima og heiman,
fyrir sínar stöðugu áminningar
í ritum og ræðum um verndun
hreindýranna, eftir 25 ára tíma-
bil. Var það því mjög sanngjarnt
af stjórn íslands að kjósa hann
til að rannsaka hreindýralíf og
gefa skýrslu um þær hjarðir, er
enn eru á landinu. Eins og nú
standa sakir, er hann einn í sinni
röð, er var svo lánsamur, að sjá
drauma sína rætast. Gleðst ég
hjartanlega yfir láni hans, sem
ég finn að líka mun verði landi
og lýð til gagns og gleði.
Höfundurinn lýsir ferðalaginu
til öræfanna og hætti hreindýr-
anna svo fagurlega, að allt er
hann sagði, tók mig með þeim
félögum yfir jökla og öræfi eins
og ég væri með í förinni. Mest
dáist ég þó að þar sem hann lýsir
áhrifum öræfanna, er sáldians og
líkami urðu gagntekin af mikil-
leik tilverunnar, með öðrum
orðum, Guð öræfanna gaf hon-
um fullan skilning á mikilleik
lífsins, er hann skrifar 28. maí
1943 og er það inngangur bókar-
innar. Höfundi tekst þar meist-
aralega að lýsa þeim guðdóm-
legu áhrifum, er gagntaka menn,
sem ferðast um óbyggðir þar
sem kyrrð ríkir, og maðurinn
nýtur til fulls fegurðar sólarupp-
komu eða sólseturs, þar sem
enginn borgarglaumur glepur
hugsanir mannsins. Hann finnur
sjálfan sig, hann man nú sínar
barnslegu hugsjónir, hann sér og
finnur mikilleik tilverunnar; allt
það göfugasta, er finna má í
mannssálinni kemur fram í
hugsunum hans; hann sver holl-
ustu-eiða til landsins, er alið
hefir hann upp, og orðið orsök í
að vekja hann til göfugra hugs-
ana, er hafa opinberað honum
guðdóm tilverunnar.
Hver sá, er varið hefir hluta
af ævi sinni í öræfum lands síns,
ber gott skyn á þau áhrif, er
höfundur getur hér um. *
Hið máttuga afl lífsins opin-
berar sig tíðar í hinni óbreyttu
náttúru en í glaumi og svalli
borgarlífsins; það er þessi opin-
berun náttúruguðsins, er vekur
manninn til göfugra hugsana,
eða hvaða nafni sem honum kann
að vera gefið: öræfaguð, skógar-
guð ,Manitú eða Jehova. —
Fáir munu þeir menn vera er
ekki verða snortnir af þeim
mikilleika, sem ferðast mikið í
óbyggðum, þegar það afl opin-
berar sig til manna , er hafa
mikilmennsku að geyma, að geta
túlkað slíkar tilfinningar til al-
múgans, líkt og Móses forðum
daga, er honum heyrðist röddin
segja: „Drag skó þína af fótum
þér, því sú jörð er þú stendur á,
er heilög jörð“. Og ótál aðrir
kennimenn liðins tíma, er unnið
hafa eftirminnilegar túlkanir til
alþýðunnar, sem óefað hefir
stefnt að því að lyfta huga
mannsins á æðra stig til velferð-
ar mannkyninu.
Það er svo að skilja, að höf-
undur hafði áður verið á meðal
Bandaríkjamanna. Þegar Banda
ríkjamenn koma hingað norður
til að veiða dýr kalla þeir dýrin
vini sína; segjast vera komnir
til að sjá Moose-dýrin, vini sína.
Það lýtur út fyrir að Moose-
dýrin, sem stærstu hornin hafa
séu beztu vinir þeirra; þeir
drepa þau og éta úr þeim lifrina.
Á bláðsíðu 66, þar er þeir fé-
lagar leggja upp í þriðju ferð
sína, segir höfundur, að þeir séu
að fara til vina sinna, hreindýr-
anna.
Fjórða ferðin var farin 1944,
aðallega til að sjá um dráp á 30
hreindýra-bolum; voru til þess
fengnar beztu skyttur ásamt góð-
um vopnum, svo að drápið tæk-
ist vel og allt færi skipulega
fram.
Á blaðsíðu 91 er mynd af höf-
undi, þar sem hann er að steikja
hreindýrslifur úr hreindýrabola,
er nýlega hafði verið slátrað.
Var það álit þeirra félaga að lifr-
in smakkaðist betur en sauða-
lifur.
Ég skil ekki þennan vinskap,
að drepa vini sína og éta lifrina
úr þeim. Mér væri ómögulegt að
gera neitt er meiddi vin minn,
og því síður borðað neitt af hon-
um. Mér þykir vænt um allt
skógarlíf og vil halda öll lög er
stuðla að því, að vernda það frá
miskunnarlausu drápi, svo að
eftirkomandi niðjar mínir geti
notið þeirra gæða að hafa gagn
og ánægju af því.
En svo heyrir maður svona
orðatiltæki, er mér finnst ósam-
boðin skýrum og vel menntuðum
mönnum, til dæmis þegar fólk
segist elska það, sem það borðar,
samt hefi ég aldrei heyrt að
elskendur hafi étið hver annan,
þó mun það eiga sér stað á meðal
skorkvikinda að því er vísinda-
menn segja.
19. ágúst 1944 varð stórmerkis-
dagur á öræfum, það var afmæli
eins félagans, Torfa að nafni;
þeir höfðu áður séð gamlan
hreindýrsbola hvítan fyrir hær-
um. Datt Torfa í hug að ríða á
eftir honum og sprengja hann,
en Torfi hafði góðan reiðhest,
eftir öllu að dæma tókst honum
þetta.
Átveizla var hafin er stóð yfir
í tvö dægur, og var Torfa gefin
nafnbótin „Torfi sprengur“ fyrir
þrekvirkið. Á blaðsíðu 103 er
mynd af þessum fallega öldung
dauðum. Neðan undir myndinni
stendur: Víkingur vesturöræfa
lagöur að velli.
Er þessi Torfi því fyrstur allra
íslendinga, er hlotið hefir slíka
nafnbót. Vonandi er, að hann
verði sá eini, því frá mínu sjón-
armiði var þetta ódrengilegt at-
hæfi, strákslegt og ósamboðið
siðuðum manni.
Það er svo að skilja, að öræfa-
guðinn hafi ekki verið á méðal
þeirra í það skiptið.
Enginn getur lagt meira fram
en líf sitt. Ef við þurfum að
lóga skepnum, þá eigum við að
gera það hreinlega, sízt af öllu
ætti að hræða skepnuna áður en
hún er deydd. Þetta athæfi að
sprengja dýrið, setur blett á
fallega bók og vel ritaða.
Eftir að hafa lýst fjórum ferð-
um til öræfanna, rekur höfund-
urinn sögu hreindýranna frá því
fyrsta að þgu voru flutt til lands-
ins 1771 til 1787. Nær það les-
mál yfir 56 blaðsíður. Er þarna
rætt um fjölgun hreindýranna
og fækkun. Höfundur hefir gott
lag á að ná þeim tökum á lesanda
sínum, sem fáum er gefið.
Dáist ég að, hvað höfundi með
öllum þeim frásögnum tekst
snilldarlega að útrýma þeirri
skoðun manna, að fækkun hrein-
dýra á Islandi hafi orsakast af
vetrarhörkum; hann sannar tví-
mælalaust, að fækkun hreindýr-
anna stafaði af miskunnarlausu
drápi af mannavöldum. Fátækt-
in meðal fólks á 19. öld var af-
skapleg. Maður getur sér þess
til, aðferð þeirra til að murka
lífið úr dýrunum, þó þeir hættu
sínu eigin lífi, hafi aðein vérið
farin fyrir nokkrar máltíðir.
Við íslendingar höfum yfir að
ráða mannúð og manndóm, eins
og aðrar siðaðar þjóðir, en ef
hungur og basl sverfur að, verð-
um við sem aðrir villtir af á-
girnd í að fá máltíð. Þessi villi-
mennska sýnir sig glöggt á þeim
frásögnum, enda var slíkt basl
víðar en á íslandi um þær mund-
ir. í Evrópu, sem þá var vermi-
reitur kommúnisma og sócial-
isma, sem spruttu upp eins og
gorkúlur í vætu veðri. Fólk yfir-
leitt hafði ímugust á þeim, er
komust skammlaust af. Voru
margar vísur í því sambandi
ortar á þeim tíma, eins og til
dæmis þessi:
Þaö er dauði og djöfuls nauö
þá dyggðarlausir fantar
safna auð með augun rauð,
þá aðra brauðið vantar.
Og svo þessi um embættismann:
Víst er tossinn viti fjærri,
verri en hrossin ótamin.
Sér í hossar sætin hœrri
silfurkrossuð mörvömbin.
Einnig verður maður var við
sömu óánægjuna hjá Jónasi
Hallgrímssyni: Skraddaraþank-
ar (Um kaupmanninn). „Fólkið
sá enga framtíð fyrir okkur —
börn landsins — og flutti burt af
landi, aðallega til að bæta hag
afkomenda sinna“. (1873—1900).
Legg ég hér fram útdrátt af
tveim aðferðum um hreindýra-
veiðar:
„Stór hópur af hreindýrum
kom til Borgarfjarðar einn vet-
ur. Hreppstjóra var gjört aðvart
um þá björg. Enginn byssuhólk-
ur var fáanlegur, svo vitrum
mönnum kom saman um, að fá
skafla-járnaða hesta, komast
fyrir dýrin og reka þau út á
svell. Dýrin myndu ekki, geta
fótað sig á svellinu og yrðu því
auðveld bráð fyrir ríðandi menn
á skaflajárnuðum hestum. —
Myndi auðvelt að murka úr þeim
lífið með þeim vopnum, sem þeir
höfðu aflað sér. Þeim lukkaðist
að komast fyrir dýrin og ráku
þau út á svellið, en reiðmönnun-
um til mikillar undrunar, stóðu
dýrin, þótt ójárnuð væru, hálk-
una fullt eins vel og járnaðir
hestar, þó komst hreppstjórinn
svo nálægt aftasta dýrinu að
hann gat slegið það með svipu
sinni. Voru veiðimennirnir næst-
um því búnir að sprengja hesta
sína. Mikil hlaup en ekkert kaup.
Svipuhögg hreppstjóra sýndist
herða á hraða dýranna, hlupu
þau allt hvað af tók í aðra byggð
og komu fólki á óvart, svo að
ekki var hægt að finna Vopn.
Menn fóru á eftir þeim með
hunda, sem flykktust að úr öll-
um áttum til að vinna á dýrun-
um. Eitt dýrið datt og drógst
aftur úr hónum. Seinna fannst
það víst lærbrotið; var það álit-
inn góður fengur.
Eitt sinn sá smali hreindýra-
belju sofandi á flöt á móti sól og
blíðviðri. Smalinn hafði ekkert
annað vopn en vasahníf. Læðist
hann nú eins og köttur að dýrinu
og kastar sér um háls þess. Dýr-
ið vaknar við vondan draum og
sprettur upp með manninn á
hálsi sér og hleypur allt hvað
af tekur, en veiðimaðurinn sarg-
ar hníf sínum á háls dýrsins þar
til það fellur. Fannst honum
mikið til um veiði sína; þóttist
koma heim með færandi hendi.
Hér er önnur saga svipuð hinni
en í þetta skipti var það horna-
mikill boli. Þegar boli spratt upp
klemdist veiðimaður á milli horn
anna svo að hann gat ekki hreyft
sig, var hann fangi í horna-
flækju á hálsi dýrsins. Til allrar
guðs lukku stansaði bolinn,
beygði höfuðið niður, við það
losaðist veiðimaður og kastaði
sér af baki. Að öllum líkindum
hefði dýrið drepið manninn, en
maðurinn ekki dýrið. Má með
sanni segja: „Þar skall hurð
nærri hælum.
Höfundur segir, að Guðmund-
ur Jakobsson Snorrasonar frá
Húsafelli hafi verið fyrsta hrein-
dýraskytta íslands, snemma á
19. öld. Ber höfundi hér saman
við frásagnir móður minnar, að
Guðmundur þessi hafi haft orð
á sér fyrir að vera hreystimenni
mikið. Einnig sagði móðir mín,
að hann hafi gefið föður sínum
vænan kjötbita af hreindýri, en
þeir voru frændur og vinir
miklir. Höfundur getur þess, að
Guðmundur hafi verið ágæt
Framhald á bls. 8
"Tjo-u can ujhijx cutSi
íut uou oanH beat ausi miUz
rr
PHONE
201101
IHlDdern
DAIRIES LTD.
MILK - CREAM . BUTTER . ICE CREAM