Lögberg - 22.01.1953, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 22. JANÚAR, 1953
DAVIÐ STEFÁNSSON:
GRÓÐUR OG GÆFA
Ræða fluli 1. des. á svölum
Alþingsishússins
EKKI ALLS fyrir löngu kvað er
lendur vísindamaður upp þann
úrskurð, að ísland gæti með
naumindum t a 1 i z t byggilegt
land. Áður þóttist annar hafa
leitt að því rök, að öll menning
hörfaði undan hitanum — í
norðurveg. Þriðji taldi vestrænt
menningarlíf ekki a ð e i n s á
hraðri ferð norður, heldur norð-
ur og niður.
Stundum bera staðhæfingar
vísindanna svo ótvírætt mark
sleggjudóma, að jafnvel leik-
menn dirfast að hreyfa andmæl-
um. Enginn neitar því, að víða
er loftslag mildara en á íslandi,
gróður meiri og fjölbreyttari, og
þó er það sízt verr sett ýmsum
öðrum löndum og landshlutum
á norðurhveli jarðar. Víst er hér
við marga erfiðleika að etja, og
ná þó ekki hingað ýmsar megin-
plágur, sem þjá íbúa annarra
landa. Hér frýs jörð í frostnepj-
um, í suðri sviðnar hún í eldi
sólar. Uppskerubrestur er hér
sízt tíðari en í öðrum löndum,
frjómoldin íslenzka fóstrar
kjarngresi, þótt ekki sé hávaxið,
loftið er hreint og heilnæmt,
enda hefur hér þjóð dafnað rúm
þúsund ár, — og ber engar menj-
ar kyrkings eða úrkynjunar, en
er fyllilega jafnoki annarra
þjóða að líkamsþrótti og and-
legu atgerfi. í lífsbaráttu sinni
hefur hún treyst guði og sjálfri
sér og getur í dag, án þess að
blygðast sín, horfzt í augu við
alheiminn — frjáls og stórhuga.
Hún hefur sigrazt á ótal plágum
sem yfir hana hafa dunið, engu
síður en aðrar þjóðir, og sannað
það með lífi sínu, að staðhæfing
vísindamannsins, sem kvað land
hennar lítt byggilegt, — eru
staðlausir stafir.
En það eru fleiri en þessi and-
legi samherji Hrafna-Flóka, sem
fundið hafa hvöt hjá sér til að
niðra landi okkar, bæði á inn-
lendum og erlendum vettvangi.
Fyrr og síðar skráðu erlendir-
menn ferðasögur héðan. Sumir
þeirra höfðu jafnvel aldrei til
íslands komið, en höfðu far-
menn að sagnaranda, gaman-
sama og gífuryrta. Þá góðu
drengi, sem fyrstir andmæltu
þessari fáránlegu fræðslu, mun
óhætt mega telja til fyrstu fylk-
ingarinnar í sjálfstæðisbaráttu
Islendinga. En svo bættust fleiri
í hópinn.
Okkur er margt annað tamara
en hefja aðra til skýjanna, og
kunna þó margir að meta það,
sem vel er gert. Fáir munu þeir
íslendingar, sem ekki minnast
Jóns Sigurðssonar með lotningu.
Hann var foringinn með fólkið
að bakhjarli — og markaði stefn
una. Margir sigrar voru unnir,
fjötrar leystir, og loks kom
lausnarstundin mikla — skiln-
aðarstundin. Þrátt fyrir við-
kvæmni og illspár einstakra
manna, var það heilög skylda
þjóðarinnar að krefjast frelsis
og grípa fyrsta tækifærið, fyrstu
mínútuna, sem gafst, til að
höndla það. Við vissum öll, að
sú mínúta leið skjótlega — en
hitt var öllum hulið, hvenær
önnur byðist jafngóð, jafn ör-
lagarík. Nú dylst engum, að hið
íslenzka lýðveldi var stofnað á
heillastund, hvorki af leik né
hefndarhug í garð konungs né
dönsku þjóðarinnar, heldur af
himinhrópandi nauðsyn og
skyldu — skyldu við forfeður
okkar, samtíðarmenn, og um-
fram allt þá, sem landið erfa.
Hvort sem þjóðir eru fjöl-
mennar eða ekki, vilja þær
stjórna sér sjálfar, og hafa til
þess heilagan rétt. Menn sækj-
ast ekki eftir frelsi eingöngu til
þess, að lífið verði þeim léttara
og hagur þeirra blómgist skyndi-
lega, heldur knýr þá til þess
ásköpuð, óviðráðanleg hvöt, ná-
skyld lífþránni, — hvöt, sem
venjulega magnast, því meira
sem hún er kvalin.
Ef til vill hafa sumir vænzt
þess, að lýðveldið lyfti þjóðinni
samstundis í sjöunda himin auð-
sældar og velgengi. Öðrum var
ekkert slíkt í hug. Frelsishug-
sjón þeirra átti ekkert skylt
efnahag og jarðneskum fjár-
munum. En á óskastundinni fór
um þjóðina fjörkippur. Henni
svall móður. Hún réðst í fram-
kvæmdir, sem áður höfðu verið
ofurefli, og sýndi á þann hátt
gleði sína og stórhug. Þá var
gaman að lifa.
En þrátt fyrir auðlindir hafs
og lands, þrotlausa atorku sjó-
manna og bænda og annarra,
sem vinna að afla og uppskeru,
ber ennþá margur skarðan hlut
frá borði. Það er orðin venja nú
að berja lóminn, ef rætt er um
efnahag þjóðarinnar. En sízt, er
hann verri en annarra þjóða.
Bölvunar heimsstyrjalda verða
allir að gjalda, sekir og saklaus-
ir.
Fimmtán hundruð milljónir
núlifandi manna, víðsvegar um
heim, munu búa við mun erfið-
ari lífskjör en íslendingar. Við
slíkan samanburð mætti bar-
lómurinn hverfa, en ekki hugur
til umbóta og réttlætis.
Það hefur aldrei verið . ósk
landsins að svelta þá, sem bjarg-
ast vilja. En göfug og vitur móð-
ir dekrar aldrei við börn sín.
Hún vill láta þau reyra á kraft-
ana og auka þroska sinn — í
glímu við erfiði og þunga
dagsins.
' ----o----
í höfuðborg landsins býr nú
rúmlega þriðji hluti allra lands-
manna, og kann þetta að vera
helzt til mikið, frá hagfræðilegu
sjónarmiði. Því verður ekki neit
að, að í skjóli ríkisstjórnar og
allskonar höfuðborgarfríðinda
stendur hún vel að vígi til að
skara eldi að sinni köku, jafnvel
á kostnað annarra landshluta,
en mun þó einnig kenna þeirra
vaxtarverkja, sem oft fylgja
gelgjuskeiðinu og of hröðum
vexti. Það getur því ekki talizt
nein þjóðarnauðsyn, að fólk sé
hvatt til að flytja þangað bú-
ferlum. Hitt mundi að öllu leyti
hollara að beina fólksstraumn-
um frá borg og bæ út á lands-
byggðina og styrkja þar fátækar
fjölskyldur til bygginga og bú-
skapar.
Um eitt skeið var mikið um
það ritað og rætt að flytja sam-
an byggðina, flytja fólkið frá
svonefndum afdölum og útskög-
um til samyrkjuhverfa miðsveit-
is. Átti þessi hugmynd formæ-
lendur innan allra stjórnmála-
flokka, eflaust hjartagóða menn.
En þeir hugsa í árum, ekki öld-
um. Annars er ástæðulaust að
amast við samyrkjubúskap, ef
hann getur samrýmzt skapgerð
fólksins. Hitt er mörgum þyrnir
í augum að sjá byggða dali og
skaga leggjast í eyði. Hvað hafa
þessir staðir til saka unnið?
Brimhljóð og lækjarniður kunna
að hafa sett annan svipblæ á
sitt fólk en götuskarkali og
hornablástur á borgarbúa. En er
það æskilegt, að allir séu steypt-
ir í sama móti? Þessir fögru
staðir eiga ekkert skylt við smit-
bera eða glæpamann, sem þarf
að einangra. Þeir eru fullkom-
lega jafn réttháir öðrum byggða
lögum. Þar bjó um langan aldur
harðgert fólk og veðurbitið, sem
storkar óveðri og erfiðleikum og
þarf hvorki að blygðast sín fyrir
tungu sína né lífsvenjur. Þaðan
eru komin mörg óskabörn þjóð-
arinnar, kjörviðir kynslóðanna.
Hvenær hefur þetta fólk beðið
um vorkunnsemi? Hvenær hef-
ur það óskað þess að vera sett
inn í einhver vermihús, langt
frá fornum heimkynnum? Hjá
því hefur aldrei þrifizt sá veimi-
lítuhugsunarháttur atkvæða-
smalans, að færa beri saman
byggðina — minnka ísland.
Það hefur aldrei þótt dyggð í
þessu landi að hafa börn út-
undan. Þess vegna eiga’ þing og
stjórn, fyrir hönd alþjóðar, að
rétta þessu afskipta fólki hjálp-
arhönd — gera vegi og brýr, þar
sem áður voru ófærur, raflýsa
dalina og nesin, efla samgöngur
á sjó, landi og í lofti. Þá fyrst
hefur þetta þrautseiga og ram-
íslenzka fólk hlotið verðskuld-
aða umbun. Brátt munu ný og
fögur býli rísa við veginn, og
blómlegar byggðir fóstra heil-
brigðar og traustar ættir. Þá
mun það vitnast, að í raun og
veru voru þessir staðir aldrei af-
skekktir, nema í hugarórum
skammsýnna stofulalla.
Nú er sú öld, að kotin keppa
við höfuðbólin. Það veit á gott.
Heitum því öll að stuðla að því
með ráðum og dáð, að byggðir
landsins færist ekki saman, held
ur í aukana, unz allar verða ein
samfelld gróandi heild. Það er
að stækka ísland.
-----o----
Um það munu flestir eða allir
sammála, að einangrun sé
hvorki holl né hugsanleg lengur,
enda er það fjarlægt Islending-
um að byrgja sig inni og ala hjá
sér eðli bjargþursa. Þeir vilja
fylgjast með öllu, hafa sem
bezta útsýn og er það fyllilega
ljóst, að land þeirra er í þjóð-
braut lofts og 1 a g a r, milli
tveggja stórvelda, sem eru eins-
konar heimsskaut stjórnmál-
anna. Það skyldi því engan furða
þó að hér séu skiptar skoðanir
og klögumálin gangi á víxl. Stór
orð eru svo margþvæld og mis-
notuð, að broddar þeirra eru
sljóvgaðir. Einn þykist allt vita,
vera óskeitkull — eins og páfinn.
Annar lætur sér fátt um finnast
— og þá fer allt í blossa. Annars
mætti oft halda, af deilum manna
og drembilæti, að hér byggi
milljónaþjóð, að ríkisstjórn henn
ar væri það í lófa lagið að hafa
úrskurðarvald í öllum heims-
málum. En þetta kvað þó geta
brugðizt. Menn gleyma smæð
sinni, ekki getsökum í garð ná-
ungans. En getur það verið, að
til séu menn á íslandi, sem
vilja selja hæstbjóðanda ættjörð
sína eða gefa erlendum herrum?
Eitt er víst: meginþorri manna
fyrirlítur slíkan hugsunarhátt.
En þó að þjóðin treysti sjálfri
sér, er hún oft ósjálfstæðari í
hugsun og gerðum en ætla
mætti. Allt of sjaldan kýs hún
að hafa frumkvæði að nýrri lög-
gjöf eða lífsstefnu, en virðist
una því bezt að semja sig að sið-
um annarra þjóða, láta þær hafa
forgönguna, en ganga í spor
þeirra. Og víst er gott að geta
lagnýtt sér erlenda reynslu, en
einhlít er hún ekki. Æðstu
menntastofnanir landsmanna
verða að veita nemendum sín-
um meira svigrúm til andlegra
iðkana, knýja þá til sjálfstæðra
hugsana, til forustu.
Hver kynslóð, hver þjóð veg-
samar og treystir æskunni. Hún
er síðasta vonin. En einu sinni
voru þeir ungir, sem með aldrin-
um urðu upphafsmenn styrjald-
anna. Við getum ekki vænzt
stórfelldra endurbóta og afreka
af ungu mmönnum, meðan þeir
sitja á skólabekk — hitt er von
allra, að þeirra góðu og óspilltu
eðliskostir fái sem lengst að
njóta sín, að þeir að loknu námi
gangi prúðir og hjartahreinir til
starfa, yljaðir fögrum og frels-
andi hugsjónum.
Nóg verkefni og vandamál bíða
hinnar ungu kynslóðar, og mikl-
ir sigrar, ef vel er unnið og dyg-
gilega. Hvert mannsbarn þarf ||
að fá þá aðstöðu að geta notið
beztu hæfileika sinna og krafta.
Öfugstreymi má engan neyða
til verka, sem honum eru ó-
geðfeld og vekja hjá honum til-
finningar stritandi þræls. Slíkt
er sálardrep. Vinna, sem veitir
yndri, er tryggasta gleði hvers
manns. Margar venjur standa
til bóta, og mat á verðmætum
þarf að breytast til muna, ef
andinn á ekki að storkna í efn-
inu. En til þess lifum við um-
fram allt, að leggja rækt við
mannlega sál, þjóna andanum.
Hans ríki er meira og víðlend-
ara öllum öðrum stórveldiun til
samans. Og innst inni þráir allt
mannkyn meiri vizku, fegurra
líf.
Það mun örðugra en margir
hyggja að verja frelsi og rétt
smáþjóðar, sem er mitt á milli
steinsins og sleggjunnar, milli
andstæðra stórvelda, sem leynt
og ljóst beita áhrifum sínum til
íhlutunar og yfirráða. Hvorug-
um þessu mmáttuga aðila má
þjóðin ganga á hönd, það verður
að vera eitt af framtíðarheitum
íslenzkrar æsku. Vopnlaus og
fámenn þjóð fær ekki við það
ráðið, hverju stórveldi fær á-
orkað, ef það beitir morðvélum
og miskunnarleysi. Barátta Is-
lendinga getur því aldrei orðið í
því fólgin að heya blóðuga styrj-
öld — heldur andlega baráttu.
Þeir verða að hafa réttlætið að
vopni, sjálfstæðishvötina, frels-
isþrána, sannfæringarkraftinn,
vitsmuni og drengilega einurð.
Sé vel á þeim vopnum haldið,
geta þau enn sem hingað til orð-
ið sigursæl. Með þeim verðum
við að berjast fyrir heimflutn-
ingi handritanna, verndun hand-
r i t a n n a, heillavænlegri lausn
verkfallsins. Með þeim vopnum
braut þjóðin af sér margra alda
kúgun. Þess vegna er lýðveldi á
íslandi. Þess vegna éigum við
innlendan þjóðhöfðingja. Og ást
æskunnar á fengnu frelsi á sér
dýpri rætur en svo, að hún fölni
á einni frostnótt eða fjúki burt
í goluþyt, hvort sem blæs úr
vestri eða austri. Hvað sem yfir
dynur, hvort sem bíður okkar
gæfa eða ógæfa, þá skal sá andi
altlaf eiga hér heimaland, sem
eitt sinn reis gegn því, að íslend-
ingar yrðu fluttir suður á Jót-
landsheiðar .
----o----
Óttinn við þriðju heimsstyrj-
öldina sækir fast á mennina.
Þeir friða vondar samvizkur
með því að látast gera allt til að
hindra djöfulæðið, og ráð þeirra
til úrbóta er — aukinn vígbún-
aður. En er ekki hæpið að trúa á
friðarboðskap vopnanna? Væri
ekki tryggara að varpa þeim frá
sér með öllu — líkt og Islend-
ingar gerðu fyrir löngu? Að
þessu leyti gætu þeir verið fyr-
irmynd allra annarra þjóða. En
þó að friðarhugsjónin eigi sér
marga formælendur, þá er svar
valdhafanna við öllum þeirra
spurningum og öllum þeirra
bænum á einn veg: Vopn, meiri
vígbúnað . . . Hvað á mannheim-
ur 1 vændum? Hvað bíður ís-
lands, Evrópu, Ameríku, Asíu
annara þjóða?
Einn mesti mannvinur og frið-
arpostuli þessarar kynslóðar,
hann sem bjargaði milljónum
manna frá því að verða hungur-
morða, mælti eitt sinn á þessa
leið: Orsakir styrjalda eru þær,
að menn vilja stríð. Þeir geta
sjálfum sér um kennt. Styrjalda
eru þeirra eigin smán.
Hverjir eru það, sem vilja
stríð?
Nokkrir valdasjúkir harðjaxl-
ar, nokkrir gráðugir auðkýfing-
ar, n o k k r i r samvizkulausir
vopnasalar? Ekki eru þeir allt
mannkynið? En hingað til hefur
þeim tekizt að sefja fjöldann,
trylla hann, ginna hann eða
neyða út á blóðvöllinn. Þetta
var og er sorgin mikla, örlaga-
dómurinn, bölvun jarðar.
Það eru fleiri en herteknir
menn í fangabúðum, sem misst
hafa trúna á mannkynið. Engan
skyldi furða, þó að minnsta kosti
fimmtán h u n d r u ð milljónir
hungraðra manna fylgdu að mál-
um þjáðum bræðrum sínum.
Stjórnmálamenn sitja friðarráð-
stefnur á daginn, um nætur
dreymir þá um meiri völd, mátt-
ugri sprengjur. Skattpíndar
þjóðir vinna baki brotnu til þess
að hægt sé að smíða fleiri morð-
vélar og píslartól. Menn eru
níddir í ræðu og riti, njósnir
reknar, lygin mögnuð og úlfúðin
og gegnum allan þann málflutn-
ing helstefnunnar berst angista-
rópið: Vér höfum misst trúna á
mannkynið.
Allt er þetta þungur dómur á
ríki og kirkju, skóla og vísindi,
listir og bókmenntir. Jafnvel
Kristur og Beethoven komast
ekki hjá lasti. — Engan furðar,
þó að örvænting nísti bjargar-
laust og ráðþrota fólk, en þeim
mun meiri og þyngri eru skyld-
ur hinna, sem hafa þrek og að-
stæður til að vinna að ræktun
landa og lýðs.
* ♦ v
íslendingar s t a n d a öðrum
þjóðum fullkomlega jafnfætis að
þroska og siðgæði og búa í dag
við beztan kost allra Evrópu-
þjóða. Mikið hefur á unnizt frá
því á dögum bænaskránna, frá
því á dögum konungdóms og
kansellístíls, einveldis og ein-
okunar. Gælum aldrei framar
við þá drauga.
En hver væntir ekki þess dags
er þjóðin fær að búa óáreitt, á
ekkert undir högg að sækja —
og sér síðasta erlenda hermann-
inn hverfa út fyrir landhelgina?
Vel má vera," að menning
dafni betur í svalviðri en svækju
hita — en týnd er hún ekki með
öllu. Margir hafa þó tilhneig-
ingu til að gylla hið liðna á
kostnað líðandi stundar — jafn-
vel hins ókomna. Sýnu verra er
að hyggja menn til þess eins
borna að kveljast og kvelja
aðra. Hitt mun sanni nær, að
frelsi manna sé í raun og veru
meira en þeir hafa ennþá þekk-
ingu og þrá til að njóta; að menn
búi yfir meiri innibyrgðri gleði
en þá sjálfa grunar, eigi meira
afl til góðs en þeir ennþá beita,
meiri kærleika en þeim er tamt
að láta í ljós.
Þó að margt glepji og hindri
góð áform, eru íslendingar með-
al hinna gæfusömu — þeir hafa
ekki ennþá misst trúna á mann-
kynið. Meðan einn gneisti brenn
ur, er ekki vonlaust, að eldurinn
glæðist. Meðan ein göfug tilfinn-
ing, ein fögur og frelsandi hug-
sjón kviknar í mannlegri sál, er
von um björgun og frelsi alls
mannkyns.
Sýnum það, íslendingar, að sú
hugsun verði aldrei viðskila við
þjóðina. Sýnum það í vilja og
verki, að við trúum — á guð og
menn. Hver, sem það gerir, geng
ur fagnandi inn í framtíðina.
— LESBÓK MBL.
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
FREYJUGATA 34. REYKJAVIK