Lögberg - 22.01.1953, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 22. JANÚAR, 1953
J
GUÐRÚN FRÁ LUNDI:
DALALÍF
S- r
Einu sinni missti Hjálmar í Selinu einu kúna sína snemma
vetrar. Jón stóð lengi hugsandi, eftir að honum voru sögð þessi
tíðindi. Svo spurði hann Sigríði: „Hvaða mjólk hafa nú Sels-
krakkarnir?“
„Auðvitað enga, aumingja fátæklingarnir," svaraði hún.
Þá hljóp hann inn í húsið til foreidra sinna. „Mamma,“ sagði
hann og var mikið niðri fyrir. „Nú er kýrin í Selinu dauð, og
krakkarnir hafa enga mjólk. Ég vil láta gefa þeim kúna, sem mest
er í, úr fjósinu okkar.“
„Ekki er nú drengurinn smátækur,“ sagði faðir hans brosandi.
„Það er ekki nema sjálfsagt,“ sagði húsfreyja. „Hvaðan ættu
þau annars staðar að fá kú. Ekki geta þau keypt hana. Hrossin
okkar naga svo oft í Selslandi. Það jafnar sig.“
„Það er líka byggt úr Nautaflatalandi, eins og þú veizt, og
eftirgjaldið er ekki mikið,“ maldaði hann í móinn.
„Það er sama. Enginn annar en Hjálmar liði annan eins
hrossahóp í landareigninni. Aumingja börnin eru alltaf á ferðinni
að verja engjarnar á vorin, á meðan ekki er rekið á heiðina. Satt
að segja finnst mér þú draga það óþarflega lengi stundum.“
„Það grænkar seinna þar frammi á heiðunum heldur en hérna
í dalnum, góða mín.“
Daginn eftir var nýlega borin kýr leidd fram að Seli. Það var
sagt, að hún væri frá Jóni litla til systkinanna.. Og sagan um þetta
einstaka gæðabarn barst um sveitina.
Oft fór Þóra í Hvammi með Jóni fram að Seli og lék sér við
krakkana. Ævinlega var Jón sjálfkjörinn foringi í öllum leikjum.
Allt var sjálfsagt að hafa eins og hann vildi. Samt kom það fyrir,
að Þóra vildi ráða. Hún var skapstór og bráðlynd. Jón hafði líka
mjög gaman af að stríða henni og hlæja að henni, þegar hún var
orðin reið.
Einu sinni, þegar þau voru að leika sér meðfram ánni skammt
frá Nautaflötum og Þóra þurfti að vanda að láta undan, sagði hún
gremjulega: „Því skyldi hann eiga að ráða, framar en við hin?
Er það af því, að hann er hreppstjórasonur?“
„Hann er skynsamastur og langduglegastur,“ sagði Þórður.
„Hann er það ekki. Hann er bara montinn, af því að allir
hæla honum, og svo heldur hann, að hann geti allt og sé skyn-
samari en allir aðrir.“
„Ekkert ykkar getur riðið ána á miðjar síður eins og ég,“
sagði Jón.
„Þú getur það ekki. Mér dettur ekki í hug að trúa úr þér'
raupinu."
„Ég hef séð hann ríða Selána svo djúpa,“ sagði Þórður alvar-
lega.
„Það er allt annað. Hún er svo lítil. En þessa á gæti hann
ekki riðið. Hún er svo breið.“
Jón þoldi ekki, að Þóra efaðist um dugnað sinn. „Ég skal sýna
þér, hvort ég get það ekki,“ sagði hann snúðugt.
Skammt frá þeim var stór hrossahópur. Jón tók snæri upp úr
vasa sínum, hnýtti upp í þann hestinn, sem hann treysti bezt og
settist á bak. Áin valt áfram, kolmórauð og ægileg.
„Góði Jón! Láttu þér ekki detta 1 hug að fara út í ána. Hún er
alveg ófær,“ báðu þau Þórður og Lilja einum rómi.
En Þóra hló storkandi. „En montið. Heldurðu, að ég trúi því,
að þú getir riðið ána, þó að þú setjist á hestbak. Slepptu klárnum
og hættu við þessa vitleysu, eða ég skal fara heim og segja eftir
þér.“
Hann keyrði hestinn út í ána. Lilja kastaði sér á grúfu og
hágrét; hún gat ekki horft á það, sem hún bjóst við, að koma
myndi.
Áin dýpkaði fljótt. Þóra iðraðist ertni sinnar. Hún kallaði og
bað hann að snúa við, en hann heyrði ekkert fyrir ánni. Hún valt
áfram allt í kring um hann, kolmórauð, ólgandi og suðandi. Hest-
urinn tók ekki lengur niðri. Hann tók sund. Það eina, sem sást,
var hesthaus og partur af faxinu, og svo höfuðið á drengnum.
Þeir nálguðust vesturbakkann. Jón hélt sér með báðum höndum
í faxið.
Þóra skalf af hræðslu. Þórður enn var rólegur: hann var líka
sérlega stilltur drengur. „Hann hefur það sjálfsagt af. Pabbi segir,
að það sé hægt að ríða hvaða vatnsfall sem sé, ef maður hafi góðan
hest og sé ekki hræddur, og það verður hann varla.“
Hesturinn komst heilu og höldnu til lands. Jón veifaði til
þeirra brosandi. Svo hleypti hann hestinum eftir eyrunum, svo
honum hitnaði.
Jakob hreppstjóri sat inni í hjónahúsinu, þegar ein vinnu-
konan kom inn og sagði honum, hvað sonur hans hafðist að. Hann
þaut ofan að ánni og vinnumenn hans með honum. Þeir höfðu
með sér reipi, sem einn þeirra ætlaði að hnýta utan um sig og
reyna að vaða út í ána, ef drengurinn losnaði við hestinn, sem
allar líkur voru til. Jakob reyndi að kalla til hans og gera honum
skiljanlegt með bendingum að fara heim að Ásólfsstöðum og bíða
þar, þangað til áin minnkaði. En allt kom fyrir ekki. Hann lagði
út í ána aftur. Vinnumaðurinn batt utan um sig reipinu og beið
tilbúinn nokkru neðar, þar sem straumurinn var ekki eins þungur.
Þóra hafði heyrt getið um áheit. Nú kom það að góðu haldi.
Hún hét á Siggu litlu á Hjalla; hún var fátækari en flestar aðrar
telpur, sem hún þekkti. Hún ætlaði að gefa henni kjólinn, sem
hún hafði fengið á jólunum, ef Jón kæmist lifandi úr ánni, og svo
ætlaði hún ekki að stríða honum framar.
Allir horfðu skelfdir á níu ára barnið sundríða ána.
Loksins komst hann þó hjálparlaust til lands. Jakob var sá
fyrsti, sem talaði. Hann var fölur og alvarlegur.
„Því hagarðu þér svona, barn, eins og glanni. Hvaða vit er
þetta, að leggja út í ófæra ána að þarfleysu."
„Þóra trúði því ekki, að ég gæti riðið ána á miðjar síður, svo
að ég ætlaði að sýna henni það. Mér datt ekki í hug, að hún væri
svona djúp,“ svaraði drengurinn einarðlega.
„Þetta er ekki annað en heimska. Þú hefðir átt að geta séð,
að áin var ófær,“ sagði Jakob jafn alvarlegur og áður.
Vinnumennirnir voguðu sér í fyrsta sinn að tala áminningar-
orðum til Jóns litla.
Þá gat ekki Þóra þagað lengur. „Þetta var allt mér að kenna.
En ég skal ekki stríða honum aftur.“
Þórður gekk til Jóns með aðdáun í augunum. „Ertu ekki þó
nokkuð deigur?“ spurði hann.
„Alveg upp á axlir; — en gaman var það, Þórður minn,“ svar-
aði Jón. „En hvers vegna hefur Lilja verið að skæla eins og aum-
ingi? Mátti hún ekki vita, að ég sæti klárinn?“
Fólkið gekk þögult heim. Þóra og systkinin frá Seli gengu
svo nærri Jóni sem þau gátu. Hann sagði þeim greinilega frá
þessari afreksför sinni, .en talaði ekki nema í hálfum hljóðum.
Honum sýndist svipurinn á föður sínum vera svoleiðis, að hann
langaði ekkert til að heyra frásögnina. Vinnukonurnar höfðu allar
staðið úti á hlaðinu og horft á það, sem fór fram niður við ána,
en Lísibet stóð fyrir innan gluggann á stofunni og lét glerið hylja
tilfinningar sínar. En þegar hættan var afstaðin, kom hún út, sæl
og brosandi.
„Hann verður dæmalaus, þessi drengur,“ sagði hún við Borg-
hildi. „Sá lætur sér ekki allt fyrir brjósti brenna í lífinu.“
Svo gekk hún á móti syni sínum, tók hann í faðm sinn og
kyssti hann. „En sú hetja!“ sagði hún við mann sinn. „Við megum
vera stolt af að eiga slíkan son.“
„Þetta gengur allt of langt, kona,“ sagði hann. „Þú. gerir
drenginn ófyrirleitinn sjálfbyrging,“ svaraði hann fálega.
Eftir þetta datt Þóru ekki í hug að efast um yfirburði Jóns og
lét hann ráða í öllu. Hann var líka dæmalaus drengur. Hann gat
náð hljóði eftir öllum dýrum og fuglum, sem hinum krökkunum
var ómögulegt. Einu sinni, þegar þau voru við ber uppi í fjallinu
milli Hvamms og Nautaflata, settist Jón á stein og fór að skemmta
þeim með því að kvaka eins og álftir, sem syntu ofan á vatninu
frammi á afréttinni.
„Það er ég viss um, að enginn gæti þekkt annað en að þetta
væru álftirnar,“ sögðu þau bæði, Þórður og Lilja. Þau höfðu svo
oft heyrt til þeirra, en aldrei getað ímyndað sér, að mögulegt væri
að líkja eftir þeim.
Jón sat á steininum og vissi vel af yfirburðum sínum.
„Á ég að lofa ykkur að heyra, hvernig Hjalti á Ásólfsstöðum
tekur í nefið?“ spurði hann. Já, það vildu þau heyra. Hann tók
vasahnífinn sinn upp og hafði hann fyrir pontu, hriáti hann
nokkrum sinnum yfir handarbakinu, bar höndina upp að nefinu
og saug upp í það í tveimur löngum sogum: „Emm — hemm!“
Þau skellihlógu. Þetta var gersamlega eins og Hjalti væri
kominn.
„Hvernig geturðu þetta?“ spurði Þóra.
„Ég tek vel eftir honum, þegar hann kemur. Á ég að lofa
ykkur að heyra, hvernig pabbi ykkar talar?“ spurði hann Þórð og
Lilju. Og hann fór að segja þeim fyrir verkum. Þórður átti að
fara að sækja hrossin, en Lilja að ná vatni í fötu.
Þau urðu alltaf meira undrandi. Alveg talaði hann eins og
pabbi þeirra.
„Þóra verður að fá að heyra, hvernig pabbi hennar talar.“
Hann fór að herma eftir Birni í Hvammi. Hann talaði hægt og
gætilega og heyrði illa.
Þóra þoldi ekki að heyra til hans. „Þegiðu! Þú ert skammar-
lega leiðinlegur,“ sagði hún í bræði.
„Ha-a, hvað segirðu, Þóra mín?“ sagði hann með málrómi
föður hennar.
Hún hljóp dálítið frá, reif upp stóra hríslu og kom með hana.
Þórður sá, hvað hún ætlaði sér og reyndi að sefa hana.
„Láttu hana koma með hrísluna. Ég er ekki hræddur," kall-
aði Jón.
Hún reiddi hrísluna til höggs, en hann tók á móti. Þau toguðust
á nokkra stund. Hana logsveið í hendurnar, en samt sleppti hún
ekki. Þá skarst Þórður í leikinn og hjálpaði Þóru.
„Þið eruð ræflar, að þurfa að vera tvö á móti mér einum,“
sagði Jón.
Lilja stóð hjá og vildi hvorugum hjálpa.
Seinast sleppti Þóra og þaut heim á leið. „Ég skal aldrei leika
mér við þig framar. En Þórður er góður drengur og mér þykir
alltaf vænt um hann,“ sagði hún með þungum ekka.
„Farðu bara, Þóra mín; það sér enginn eftir þér,“ kallaði Jón
á eftir henni og hló ertnislega.
„Hvað heldurðu að mamma þín segi?“ spurði Lilja.
„Ég segi bara, að Þóra hafi verið kölluð heim.“ Og það gerði
hann.
Næsta sunnudag kom Þóra ekki fram eftir. Um kvöldið reið
Jón fram að Seli. Lilja spurði um Þóru.
„Hún hefir ekki látið sjá sig, síðan við héldumst á um hrísluna.
Hún er líklega reið ennþá. Hefði ég ekki þurft í fyrirdrátt í kvöld,
hefði ég fundið hana.“
Vikan leið, án þess að Þóra léti sjá sig.
Næsta sunnudag kom hún og var þá alsátt. En upp frá þessu
fór samlyndið að versna. Jón hafði það til að hvé, ef Þóra var ekki
á sama máli og hann, og þá var Þóra orðin fokreið um leið.
Einu sinni, þegar Þóra var ráðrík og óstýrilát, sagði hann:
„Þú ert með mórauð augu, Þóra, eins og hundarnir. Það er munur
eða augun í henni Lilju, sem eru svo grá og falleg.“
Þá dró Þóra sig til hliðar til að hylja tár sín.
„Vertu ekki að kjökra, Þóra mín. Þú átt að verða konan mín,
þegar við erum orðin stór.“
„Ég verð aldrei konan þín. Þú ert ljótur. Augun í þér eru
eins og í kúnum,“ anzaði hún.
„Viltu heldur eiga Þórð?“
„Já, ég skal eiga Þórð.“
„Hann er þó ekki eins ríkur og ég. Jæja, þá á ég Lilju; hún
er svo mikið geðbetri.“
„Hún vill ekki verða konan þín; heldur verður hún ógift, eða
þá að hún giftist einhverjum piltinum hérna í dalnum. Þeir eru
nógu margir."
Lilja tók höndum fyrir hlæjandi andlitið. „Hann stríðir mér
aldrei,“ sagði hún.
„Við skulum halda áfram að leika okkur. Jón má ráða,“ sagði
þá Þóra, stillt og sátt. Hún gat ekki hugsað til þess, að Lilja yrði
hlutskarpari.
Aldrei vissi Lísibet neitt um sundurlyndið.
ANNA FRIÐRIKSDÓTTIR
Þegar Jón var ellefu ára, kom nýr kaupamður á Ósinn, sem
Friðrik hét. Hann seldi mikið ódýrara en hin verzlunin og fékk
því fljótlega viðskiptavini. Jakob hreppstjóri ákvað að leggja inn
ullina hjá honum.
Jón fór með lestinni, ríðandi á bleikum gæðing með annan
samlitan við hlið sér, sem hann var að temja. Hann þeysti langt á
undan og var kominn í hörku áflog við kaupstaðarstrákana, þegar
faðir hans kom með ullarlestina og bað hann að hætta; það væri
ekki vanalegt að menn riðu í kaupstaðinn til að fljúgast á, nema
drykkjuræflar.
Friðrik kaupmaður bauð þeim feðgum inn upp á kaffi.
Inni í stofunni sat lítil stúlka með svo fjarska mikið bjart hár,
sem bláum silkiborða var bundið um. Hún var með fingurbjörg
og saumaði eitthvað úr fallegu efni. Jón horfði mikið á hana.
Þetta var víst dóttir kaupmannsins. Svona falleg stúlka var
hvergi frammi í dalnum, og fötin hennar voru svo falleg líka.
Hvað skyldi hún heita?
Frúin kom með kaffið. Hún var líka allt öðru vísi en konurnar
í dalnum. Hárið á henni var í hrúgu ofan á hvirflinum.
Þegar búið var að drekka kaffið, fóru þeir inn á skrifstofu
kaupmannsins, hann og Jakob hreppstjóri. Jón átti að bíða ofur-
litla stund.
„Þú verður að reyna að skemmta drengnum, Anna mín,“ sagði
kaupmaðurinn við dóttur sína.
Þeir fóru í burtu, og börnin urðu tvö ein eftir. Hann byrjaði
samtalið.
„Heiturðu ekkert annað en Anna?“
„Nei,“ svaraði hún lágt og feimnislega.
Nú sá hann, að hún hafði svo fjarska falleg blá augu.
„Hvað ertu gömul?“
„Átta ára.“
„Þá ertu þremur árum yngri en ég.“
„Áttu nokkra systur?“ spurði hún.
„Nei, hvorki bróður né systur.“
„Ég ekki heldur,“ sagði hún.
Þau þögðu dálitla stund. Þá herti hún upp hugann og sagði:
„Hefurðu gaman af brúðum?“
„Hvað er það?“ spurði hann.
„Það eru börnin mín.“
Hún fór með hann inn í herbergi inn af stofunni. Þar var fínt
rúm, mikið fínna en rúmið heima hjá honum. Annað rúm minna
var þar líka. Anna litla átti það sjálfsagt. Við hliðina á því stóð
lítið borð. Þar var brúðurúmið. Anna tekur tvær brúður upp úr
því og kyssir glerhausinn á þeim. Hann horfir á þær og hlær.
Þetta eru eins og stórar myndir af börnum.
„Hafa þær verið skírðar?“
„Magga, sem er í eldhúsinu, hefur bara nefnt þær eftir sér.
Hún kallar þessa Möggu, en þessa Grétu.“
„Það væri gaman, ef þær væru lifandi.“
„Já, en þá væru þær líka heldur óþekkar. Ég kenni í brjóst
um litlu börnin, sem gráta.“
„Ertu dugleg að ríða?“ spurði hann.
„Ég hef aldrei gert það.“
„Á pabbi þinn enga hesta?“
„Nei.“
„Þá skaltu koma með mér út að hrossaréttinni. Ég skal sýna
þér hestana okkar.“
Hún lagði brúðurnar í rúmið aftur og fór með honum.
„Geta þeir ekki bitið mig? Ég er svo hrædd við þá.“
„Nei, þeir bíta ekki. Þú þarft ekki að vera hrædd. Sjáðu! Þessi
heitir Gáski. Hann er reiðhesturinn minn. Þetta er foli, sem ég er
að temja.“
„Því heitir hann foli? Það er ljótt nafn,“ segir hún og horfir
hræðslulega á hestana í réttinni.
„Hann heitir ekki foli. Hann er bara ekki nógu gamall til að
heita hestsnafni. Við skírum þá ekki, fyrr en búið er að temja þá.“
„Hvað er það, að temja þá?“ spurði hún.
Þá hristi hann höfuðið yfir fáfræði hennar. „Nú skulum við
fá okkur reiðtúr.“
Hann teymdi Gáska og reiðhest föður síns út úr réttinni, stytti
í ístöðunum og hjálpaði henni á bak. Hann smeygði litlu fótunum í
útlenzku skónum í ólarnar. „Þú getur haldið þér hérna undir
hnakknefið. Svona! Þetta er gott.“
„Ósköp er mikið hárið ofan á höfðinu á þessum hesti,“ segir
hún.
„Þetta heitir fax,“ segir hann.
Þau riðu af stað. Hún var hrædd og ríghélt sér í hnakkinn.
„En hvað það hlýtur að vera gaman, að ríða hart, en maður verður
að læra það fyrst,“ segir hún.
„Ég skal koma með stiltari hest ofan eftir á laugardaginn, ef
þú vilt. Gráni er heldur viljugur.11
„Eigið þið marga hesta?"
„Já; þú þarft að koma fram eftir og sjá hestana okkar, kýrnar
og kindurnar. Þær eru margar.“
„Þið eruð þá rík?“ sagði hún.
„Pabbi er ríkasti bóndinn í dalnum,“ sagði hann, dálítið
hreykinn.
Næsta laugardag kom hann með stilltan hest handa Önnu. Nú
riðu þau mikið lengra, og henni gekk betur. Og hann kom ofan
eftir um hverja helgi með hest. Það myndaðist vinátta milli heimil-
anna, kaupmannshússins og Nautaflata. Eftir nokkrar vikur var
hún orðin svo dugleg, að hún gat riðið alla leið fram að Nauta-
flötum.
Lísibet tók fjarska vel á móti litlu stúlkunni. „Ósköp er þetta
falleg vinstúlka, sem þú ert búinn að eignast,“ sagði hún við son
sinn. Hún reiddi fram það bezta, sem til var, fyrir gestinn; en
Anna var heldur lystarlítil.
„Þegar við erum búin að borða, ríðum við fram að Seli,“
sagði Jón.
„Ég er svo lúin, að mér er ómögulegt að ríða lengra,“ sagði
hún og hristi höfuðið.
„Þú ert heldur ónýtari en Þóra. Hún hefði þolað þetta.“
„Hún er líka svo mikið eldri og þrekmeiri,“ sagði Lísibet.
Anna var þar í tvo daga í góðu yfirlæti. Hún kvartaði um
verki í kroppnum eftir ferðalagið.
„Ég vildi alveg eins eiga hér heima. Hér stríðir mér enginn,“
sagði hún, þegar hún var að fara. „Krakkarnir á Ósnum stríða mér
svo mikið,“ bætti hún við.
„Þú skalt koma oft hingað,“ sagði Lísibet. „Hér er börnunum
ekki strítt.“