Lögberg - 05.03.1953, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 5. MARZ, 1953
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Geflð út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáskritt ritstjúrans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 74-3411
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The ‘Liögberg’’ is printed and published by The Columbia Prees Lkd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mall, Post Office Department, Ottawa
Fræðsluvikan
Vikan, sem nú stendur yfir, 1.—7. marz, að báðum
dögum meðtöldum, er helguð íhugun um fræðslumálin á
breiðum grundvelli með hliðsjón af skólahaldi, mentun og
launakjörum kennara, nýjum skólahúsum og viðgerð þeirra,
sem þurfa lagfæringar við; með þetta fyrir augum, og vita-
skuld margt fleira, sem að lýðmentun lýtur, eru flutt út-
varpserindi og margs konar önnur upplýsingastarfsemi
viðhöfð.
Tala þeirra nemenda, sem barna- og miðskóla sækja,
fer árlega mjög í vöxt og þar af leiðandi liggur það í augum
uppi hve þörfin á auknum húsakosti sé aðkallandi.
Skólahús nú á dögum kosta ærna peninga því kröf-
urnar, sem gerðar eru verða strangari með ári hverju; svo
má það líka til að vera, því fyrsta skylda hvers þjóðfélags,
sem er, verður í því fólgin að ala upp hrausta og djarf-
mannlega æsku; þess vegna veltur mikið á, að skólahúsin
fullnægi að öllu sjálfsögðum þrifnaðar- og heilbrigðisregl-
um og í þeim efnum má ekki horfa í kostnað, þó vitanlega
sé mest um vert, hvað æskan nemur og verða skal vega-
nesti hennar þegar starfsárin byrja fyrir alvöru.
Naumast verða skiptar skoðanir um það, að ýmis
skólahéruð innan vébanda þessa fylkis hafi átt við raman
reip að draga varðandi úrlausn kostnaðar við skólahald;
hefir þetta tíðum leitt til þess, að erfiðara reyndist að afla
hæfra kenslukrafta en ella myndi verið hafa, auk þess sem
skólahús voru í ýmissum tilfellum úi* sér gengin og ónóg
að rými; nú er þó óðfluga verið að bæta úr þessu og
stjórnarvöldin tekin að rumskast við.
A fylkisþingi því, sem nú er háð hér í borg, hefir
stjórnin lýst því yfir, að framlag hennar til sveita- og
bæjamálefna hækki nú þegar allverulega og njóti skóla-
héruðin vitaskuld góðs af; úr þessu hefði vitanlega átt að
vera bætt fyrir löngu, þó betra sé seint en aldrei.
Það er tíðum illa launað og vanþakklátt að eiga sæti
í skólaráði og þess vegna ekki ávalt auðhlaupið að því, að
fá í slíkar stöður hina hæfustu menn; þetta þyrftu gjald-
endur, engu síður en foreldrar jafnan að hafa í huga ef
vel á að vera um hag skólahéraðanna í framtíðinni.
Mönnum hættir til að kvarta undan háum sköttum og
má vera að í ýmissum tilfellum sé það réttlætanlegt. En
væri þá óhugsanlegt, að slíkir menn myndi vakna upp við
vondan draum og jafnvel reka upp stór augu, ef þeim væri
bent á þá staðreynd, að þegnar þessa lands verja árlega
fjórum sinnum meira fé fyrir áfenga drykki og tóbak, en
varið er til mentamálanna?
Þeir, sem að áminstri fræðsluviku standa, eru valdir
menn, sem helgað hafa krafta sína auknu samræmi í kenslu
og skólahaldi og þess vegna er gott og gagnlegt, að fylgjast
með því gaumgæfilega, sem þeir bera á borð.
f ☆ ☆ ☆
Vinur og samsýslungur
Mið setti hljóðan um stund, er frú Sigríður Arnason
gerði mér viðvart yfir símann um lát bróður síns Einars E.
Sæmundsen, skógarvarðar í Reykjavík; hún vissi að okkur
var vel til vina. Einar lézt í Reykjavík hinn 16. febrúar;
hann var Vopnfirðingur, fæddur 7. október árið 1885.
Það varð meginstarf Einars að vinna að skóggræðslu;
hann fór ungur utan og nam fræðigrein sína í Danmörku;
við vorum nákunnir þá og fundum okkar bar brátt saman,
er hann kom úr utanförinni og hóf hina veglegu gróður-
starfsemi sína, er orkaði mjög á alt hans líf; við létum
stundum fjúka í kviðlingum, þó hann væri mér langtum
fremri í því að kasta fram stöjcu; enda varð hann eitt allra
ágætasta vísnaskáld samtíðar sinnar.
Einar var gleðimaður mikill og manna hnyttnastur í
svörum; hann hafði ósegjanlegt yndi af góðhestum og kunni
líka vel með þá að fara, enda féll mörg fögur staka fákum
hans í skaut.
1 sýnishornabókinni, „Aldrei gleymist Austurland“,
sem Helgi Valtýsson safnaði til og bókaútgáfan Norð^ri sendi
frá sér, er sægur mikill vísna og annara ljóða eftir Einar E.
Sæmundsen, öll með handbragði fágaðrar ljóðlistar.
Fyrsta vísan í Hestaminni Einars, er á þessa leið:
Frá þjóðarinnar allra elztu dögum
og íslandsbygð var treyst á góðan hest.
Sú saga er skráð í hrauni og heiðardrögum
og hvar sem annars nokkur gata sést.
Því hann var sá, er sigraði allar þrautir,
jók sæmd og virðing góða húsbóndans.
Á slíka sigra benda ótal brautir,
sem blasa við í auðnum þessa lands.
Einar E. Sæmundsen taldist til vorsálnafylkingarinnar,
sem hóf göngu sína um og eftir aldamótin og setti óafmáan-
legan nýgróðurssvip á landið.
Lundarfar Einars var slíkt, og hláturmildi hans þannig
úr garði gerð, að í návist hans var naumast unt að vera öðru-
vísi en í góðu skapi, jafnvel hvernig, sem ástatt var; lífsgleði
hans kom beint frá hjartanu.
Bú er landstólpi . . .
Erindi eftir Skúla H. Hrútfjörð, prófessor við landbúnaðardeild
Minnesotaháskóla, flutt af Valdimar Björnssyni á Frónsmóti
í Winnipeg, 23. febrúar 1953
Fáein minningarorð
Þórarinn Einarsson lézt að
heimili sínu í Riverton 2. janúar
1953. Hann var fæddur 14. júní
1887 að bænum Jökulsá í Borg-
arfirði eystra. Foreldrar hans
voru Einar Þorkelsson og Ingi-
björg Gísladóttir þá búsett á
Jökulsá. Tveggja ára gamall
fluttist Þórarinn til Vesturheims
með foreldrum sínum, og litlu
síðar keypti Einar bújörðina
Fljótstungu í Fljótsbygð og þar
ólst Þórarinn upp til fullorðins
ára.
Þann 14. febrúar 1914 kvænt-
ist Þórarinn Kristínu Böðvars-
dóttur frá Hafnaríirði, og lifir
hún mann sinn. Þeim hjónum
varð fimm barna auðið, komust
fjögur þeirra til fullorðins ára,
en stúlkubarn dó fárra mánaða
gamalt. Börnin, sem upp komust,
eru þessi:
Böðvar , kvæntur Anitu Moss;
Ingibjörg, gift Marinó Jóhanns-
syni; Lára, gift Raymond Olson,
og Einar, ógiftur, og er heima
hjá móður sinni. Alt þetta fólk
er búsett í Riverton.
Um margra ára skeið bjó Þór-
arinn á föðurleifð sinni, en flutti
svo til Rivertomþorps, og bjó
þar til dauðadags.
Með Þórarni er til grafar
genginn vinsæll dáðadrengur. —
Hann var starfsmaður mikill og
vinnuþol hans var að orði haft.
Hann var glaðlyndur og geð-
prúður; ólund eða dutlungar
voru óþekkt fyrirbrigði í skap-
gerð hans; var hann því geð-
þekkur öllum, sem honum kynt-
ust og alstaðar var hans minst
sem hins glaða og góða drengs.
Heimilisfaðir var hann með af-
brigðum ástúðlegur og góður.
Engum steini lét hann óvelt til
þess að kona hans og börn mættu
njóta þess bezta, sem í hans valdi
stóð að veita þeim. Enda uppskar
hann þar það sem hann hafði
niður sáð, þegar hann sjálfur
varð hjálparþurfi, gerðu þau
alt, sem í þeirra valdi stóð til
að létta þrautabyrði hans. Nær
það jafnt til konu hans, barna og
tengdabarna, enda er hér um
óvanalega ástúðlegt og traust
ættarsamband að ræða.
Aldurs síns vegna hefði Þórar-
inn getað átt mörg og gæfurík ár
framundan; en enginn má sköp-
um renna. Þegar hann var rúm-
lega sextugur fór hann að kenna
sjóndepru og þrátt fyrir alla þá
beztu læknishjálp, sem völ var á
ágerðist þessi sjúkdómur, svo að
hann varð ófær til allra verka;
og síðastliðið hálft annað ár
þjáðist hann af hjartasjúkdómi,
sém varð honum að bana. Sjúk-
leika sinn bar hann með karl-
mannlegri rósemi; af hans vör-
um kom aldrei eitt einasta æðru-
orð. Hann var reifur og glaður
til síðustu stundar, þakklátur,
þolinmóður og ljúfur við alla þá,
sem að honum hlyntu, sofnaði
hann hinn síðasta blund, og inn í
morgunroða hins nýbyrjaða árs
sveif sál hins góða drengs Guðs
á veg.
Angurblíður söknuður ríkir í
hóp vandamanna hans og ætt-
ingja, en hinar mætu minningar
um hinar mörgu gleðistundir,
sem þeir nutu á samleiðinni með
honum, verða þeim kærir ferða-
félagar til æviloka. •
Jarðarför Þórarins heitins fór
fram frá lútersku kirkjunni í
Riverton 5. janúar s.l. að við-
stöddu fjölmenni. Vel sé öllum
þeim, sem sýndu honum þann
vinskaparvott, ekki sízt þeim,
sem komu frá öðrum bygðarlög-
um, er voru allmargir. Hann var
lagður til fevíldar við hlið for-
eldra sinna og dóttur í lundi
þeim, sem landnámsfólkið góða
valdi sér hvílustað endur fyrir
löngu eftir hina ströngu land-
námsbaráttu, og afkomendur
þeirra taka sér nú óðum ból-
festu eftir vel unnið ævistarf.
Sígrænn tignarlegur skógur
heldur vörð um þetta síðasta
landnám þeirra.
Blessuð sé minning þeirra
allra, sem þar hvíla.
Séra Haraldur Sigmar flutti
Ferð mín til íslands hófst, ef
svo mætti segja, með símahring-
ingu. frá skrifstofu Samvinnu-
stofnunarinnar í efnahagsmál-
um — Mutual Security Agency,
eins og það er nú kallað — í
Washington, 15. júní í fyrra. Var
spurt hvort ég yrði fáanlegur til
þess að takast á hendur sex mán-
aða starf á íslandi, er byrja ætti
1. júlí. Áætlunin var sú að fá
mann, sem reyndur væri við út-
breiðslustörf á vegum banda-
rísku búnaðarsamtakanna —
jafnframt skyldi hann kunna
nokkuð fyrir sér í íslenzku. Ég
svaraði strax, að ég hefði lengi
haft mikinn hug á Islandsför, en
gæti ekki, ef til kæmi,- lagt af
stað fyrr en í fyrsta lagi 15. júlí.
Hinn 23. júlí fór ég flugleiðis frá
St. Paul til Washington, að fá
þar leiðbeiningar um starf það,
sem mér væri ætlað, og til þess
að undirbúa mig undir lokaþátt
ferðarinnar. Hitti ég í höfuð-
borginni tvo ameríska sérfræð-
inga, sem kunnugir voru að
nokkru íslenzkum búskap — þá
Olaf Aamodt, yfirmann þeirrar
deildar Búnaðarmálaráðuneytis-
ins, er fjallar um nytjajurtir til
skepnufóðurs, og Dr. Charles E.
Kellogg, yfirmann jarðvegsrann-
sókna. Dr. Kellogg hafði farið til
íslands 1949 sem ráðunautur í
jarðvegsrannsóknum, er þar
voru þá á döfinni, en Olaf
Aamodt hafði farið þangað 1950
til þess að athuga um framleiðslu
ýmissa afurða til skepnufóðurs.
Samt sem áður fékk ég alls ekki
glögga hugmynd um það í Wash-
íngton hvert hlutverk mér væri
eiginlega ætlað á íslandi.
Þannig undirbúinn, hélt ég
áfram til New York til þess að
ná flugvélinni, sem síðan skilaði
mér til íslands. Á leiðinni kynnt-
ist ég einum farþeganum, Ara
Eyjólfssyni, starfsmanni hjá
Sambandi íslenzkra samvinnu-
félaga í Reykjavík; Ari var eitt
sinn búsettur hér í Winnipeg,
fyrir um það bil 25 árum. Frá
því að vélin hóf sig til flugs og
þangað til lent var á íslandi,
hélt ég uppi samræðum nærri
stanzlaust á íslenzku við Ara og
konu hans og son. Ég hafði lítið
talað íslenzku um aldarfjórðung
og vissi vel, að nú væri að duga
eða drepast — að nota hverja
mínútu til þess að venjast hljómi
og hugtökum, um leið og ég færi
að rifja upp orð löngu gleymd.
Við lögðum af stað kl. rúmlega
10 f. h. og lentum á Kéflavíkur-
flugvelli tólf og hálfum klukku-
tíma síðar.
Mér veitist erfitt að lýsa til-
finningum mínum, er við nálg-
uðumst landið og náðum loksins
íslenzkri grund. Foreldrar mínir
fæddust bæði á íslandi, voru
fulltíða, þegar þau fóru þaðan,
en það var helzt Leifur faðir
minn, sem hélt brennheitri
tryggð við Island, og allt sem
íslenzkt var. Sú tryggð efldist
með árunum. Kærastar voru
honum íslendingasögurnar, og
saga íslands í heild. Fékk ég sem
drengur að heyra margt um hina
fornu víkinga og gullöld íslands.
Mér var það ljóst að ég var að
heimsækja ísland nútímans, ekki
land sögualdarinnar, einhvern
veginn hurfu „Islands þúsund
kveðjumál, en B. Laxdal útfarar-
stjóri frá Gimli stjórnaði út-
förinni; báðir þessir menn leystu
hlutverk sín af hendi með á-
gætum. — Og hér með þakka
vandamenn Þórarins heitins
öllum þeim, sem á einhvern hátt
sýndu samúð og hjálp í þessu
sorgartilfelli, hvort heldur með
því að fjölmenna við útförina
eða með blómum og samúðar-
skeytum, og síðast en ekki sízt
þeim, sem heimsóttu hann í hinu
langa sjúkdómsstríði; voru þeir
gestir honum mjög kærkomnir.
Gísli Einarsson
ár“ aldrei úr meðvitundinni.
Sterkastar í huga mínum voru
myndir af íslandi eins og það
hafði verið um aldaraðir —
myndir, er rifjuðust upp úr
margendurteknum sögum frá
bernskuárunum.
Ekki man ég almennilega núna
hvað það hefur verið, sem ég
bjóst við að sjá, er ég fyrst stigi
fæti á íslenzka grund. En það eitt
er víst, að ég undraðist auðnina
og gróðurleysið, sem blasti við
á leiðinni frá Keflavíkurflugvelli
til Reykjavíkur. Vegurinn liggur
um lítt gróin hraun og ég var að
hugsa um grashagana og beiti-
löndin, sem mér hafði verið sagt,
að íslenzkur 'landbúnaður byggð-
ist á. Hjalti Pálsson tók á móti
mér á flugvellinum — hann nam
búfræði bæði í Fargo, North
Dakota, og Ames, Iowa. Hjalti
er sonur Páls Zophaníassonar, al-
þingismanns, sem nú er búnaðar-
málastjóri, en tók við því em-
bætti af Steingrími Steinþórs-
syni, núverandi forsætisráð-
herra.
Þótt ég verði að játa það, að
ég hafi orðið fyrir vonbrigðum
þennan fyrsta spöl minn á ís-
landi, leyndist mér það hins veg-
ar ekki, þegar fyrsta áfanganum
lauk við Hótel Borg, að ísland
væri land á hraðri framför. Alls
staðar blöstu við nýjar bygging-
arframkvæmdir, ný einbýlishús,
nýjar íbúðasamstæður, nýjar
verzlanir og verkstæði, nýjar
byggingar af ýmsu tagi. Borgin
Reykjavík bar blæ nýtízku borg-
ar. Fór fyrsti dagur minn á ís-
landi í heimsóknir til ameríska
sendiráðsins í Reykjavík og Þór-
halls Ásgeirssonar, sonar hins
nýkjörna forseta íslands. Hefur
Þórhallur lengi verið aðalmilli-
göngumaður milli íslenzkra yfir-
valda og fulltrúa Efnahagssam-
vinnustofnunarinnar.
Ég hitti um leið Hermann
Jónasson, búnaðarmálaráðherra,
og Pál Zophaníasson, sem er
bæði formaður Búnaðarfélagsins
og búnaðarmálastjóri. Var nú
lagt á ráðin um dvöl mína og
hvernig henni skyldi bezt hagað.
Einnig hitti ég oft Árna G. Ey-
lands, stjórnarráðsfulltrúa, en
hann er einn helzti búfrömuður
heima, en hér kunnur af heim-
sókn sinni og störfum í þágu
Þj óðræknisf élagsins.
Annar dagur minn á íslandi
varð sannarlega sögulegur, því
að þá gafst mér færi á að vera
viðstaddur hina hátíðlegu inn-
setningu Ásgeirs Ásgeirssonar í
embættið. Eins og kunnugt er,
þá er Ásgeir annar forseti hins
unga lýðveldis, en hinn fyrsti,
sem hlotið hefur kosningu svo
að aðrir voru í framboði. At-
höfnin var mjög virðuleg, og var
ég feginn að vera kominn í tæka
tíð, úr því að mér gafst kostur
á að verða sjónarvottur að þess-
um sögulega atburði.
Fyrsta ferð mín — og urðu
þær margar á þremur mánuð-
um — var að bænum Oddgeirs-
hólum við Hvítá, skammt frá
þorpinu Selfossi. Hlaut ég nú
enn sem fyrr að undrast nekt
landsins, þegar farið var yfir
‘Hellisheiði, að Kambabrún, og
þaðan niður að Hveragerði. En
fyrir vikið tók ég betur en ella
eftir gróðursæld Suðurlands-
undirlendis, þegar þangað kom.
Og um búið á Oddgeirs-
hólum er það að segja,
að þab er til fyrirmyndar, og
hefur tekið örum framförum síð-
ari árin undir stjórn þriggja
bræðra. Ræktaður túnblettur var
kominn upp í 60 ekra stærð,
endurbætur að miklu fram-
kvæmdar síðan 1945. Búpening-
ur á jörðinni var sem hér grein-
ir: margt ágætra mjólkurkúa, 24
hestar, og þar að auki hafði oft-
ast verið þar á annað hundrað
sauðfé. Nú var ekki til ein
einasta rolla á þessum bæ síðan
sauðfé öllu í suðvesturhluta ís-
lands var slátrað fyrir ári, í
síendurteknum tilraunum til
þess að útrýma mæðiveikinni,
sem herjað hefir í íslenzka sauð-
fénu um langt árabil. Þó að
þarna væru 24 hestar, voru þeir
lítt notaðir við búskapinn, „Véla-
menningin“ hefur lagt leið sína
heim á íslenzku bóndabæina, og
stórvirkar vélar hafa víðast hvar
leyst þarfasta þjóninn af hólmi.
Á Oddgeirshólum var hey-
þurkunartæki til þess að þurka
töðu um leið og hún er lögð í
hlöðuna. Súrheysgryfjur voru
líka í notkun. Og þá var ekki lít-
ill léttir og hagræði að mjalta-
vélunum. Kýrnar voru rannsak-
aðar á tilteknum fresti og því
hagað á sama hátt og í naut-
griparæktarfélögum (“cow test-
ing associations”) hérlendis. Þá
voru búreikningar allir í bezta
lagi. Húsdýraáburður geymdist
ágætlega í byrgðri gryfju, og til-
búinn áburður aðallega notaður
á túnin. Mundi búreksturinn á
Oddgeirshólum fyllilega standast
samanburð við betri bændabýli
hér um slóðir.
Mér varð það þegar ljóst, að
þessi fyrsti íslenzki bóndabær,
sem ég skoðaði vandlega, var í
raun og sannleika til fyrirmynd-
ar bæði um ræktun og allan
rekstur. Ég sá seinna marga bæi,
sem eigi varð jafnað við Odd-
geirshóla, en þó einnig nokkra
vel sambærilega.
Tveim dögum seinna kom ég
á Þingvöll í fyrsta skipti, sem
gestur í veizlu, sem þar var
haldin erindrekum á þingi
bændafélaga frá Noregi, Dan-
mörku, Finnlandi og íslandi.
Mér fannst sjálfum, að ég væri
kominn þarna á helga grund og
ég sæi fyrir mér alþingi feðr-
anna — „hátt á eldhrauni uppi,
þar sem ennþá Öxará rennur
ofan í Almannagjá“. Veður var
ágætt, og náttúrufegurð staðar-
ins stórhrífandi. Ræður fóru að
mestu leyti fram á dönsku og
sænsku, og gat ég eitthvað fylgzt
með. Ríkti þar hinn bezti andi
samstarfsvilja og bróðurhugar
milli frændþjóðanna.
Liðu nokkrir dagar, áður en ég
heimsótti í fyrsta skipti tilrauna-
stöð á Islandi, Sámsstaði, aðal-
tilraunastöð Suðurlands, undir
stjórn Klemenzar Kristjánsson-
ar. Landkostir eru frekar góðir
í Fljótshlíðinni, og er auðséð, að
Klemens er góður búmaður.
Klemens sýndi mér grasbletti
á Sámsstöðum, þar sem hann er
að reyna ýmsar gras- og áburðar-
tegundir. Þá hefur hann einnig
garðbletti, þar sem svipaðar til-
raunir eru gerðar með kartöflur.
Aðaláhugamál Klemensar virðist
samt vera að finna þær teg-
undir byggs og hafra, sem bezt
hæfa jarðvegi og þroskunarskil-
yrðum á Suðurlandi. Ég skoðaði
ágæta akra, sem í voru bæði
bygg og hafrar, og sagði Klemens
mér að bygg næði fullum þroska
8 eða 9 ár af hverjum 10, og að
reynslan hefði verið næstum því
eins góð með hafra. Aðal kapps-
málið er að geta sáð þessum
korntegundum nógu snemma,
helzt í apríl, og alls ekki seinna
en 15. maí, og einnig að nota
nóg af áburði. Uppskeran, bæði
af byggi og höfrum, virtist vera
góð í fyrrahaust á Sámsstöðum.
I Gunnarsholti, á hinn bóginn,
aðeins nokkrar mílur frá, og á
hálendi sambærilegu við Sáms-
staði, kom frost 30. ágúst, og
náðu hafrar og bygg þar aldrei
þroska.
Næstu ferðir m'ínar voru í
norður- og austurátt. Var ég einn
dag á Hvanneyri í Borgarfirði.
Þar er stærsti búnaðarskóli Is-
lands, talsvert um tilraunir, en
aðaláherzlan, að mér virtist,
lögð á framleiðslu afurða til sölu.
Ég kom á fleiri bæi í Borgarfirði,
bæði fyrsta flokks og meðalbú.
Sjálfsagt kom ég að Reykholti,
bæði til að sjá skólann þar, en
ekki síður til þess að sjá hið
fræga höfðingjasetur, þar sem
Snorri Sturluson átti heima á
Framhald á bls. 6