Lögberg - 19.03.1953, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 19. MARZ, 1953
GUÐRÚN FRÁ LUNDI:
DALALÍF
Þá nálgaðist skynsemin hana, alvarleg og einbeitt. Hana hafði
oft langað til að tala við Þóru nú upp á síðkastið, en ekki verið
virt viðlits. Það var alvanalegt þar, sem ástin sat að völdum. Nú
var hún flogin í burtu eins og flugan, þegar hún hefur satt sig til
fulls á hunangi blómsins, en sorgin var komin í staðinn. Það var
Kka vanalegt. En sorgin var líka óráðþægin svona í byrjun.
Þóra grúfði sig ofan í hálfþurran þvott á borðinu og grét
hægar en áður. Þá hvíslaði skynsemin í eyra henni: „Manstu eftir
sjómannaballinu á Ósnum?“
Þóra hætti að gráta. Hugurinn flaug meira en fvö ár aftur í
tímann. Allir piltarnir í sveitinni höfðu tekið saman ráð sín um
að halda ball, áður en Jón færi í skólann í seinna skiptið. Ballið
var haldið að Ósnum, því að hér um bil hver ungur maður var við
sjó á haustin. Þess vegna var það nefnt sjómannaball. Þar var nóg
vín, og hver og einn kom fram eftir eigin geðþótta.
Jón dansaði mest alla nóttina við Lilju frá Seli. Þóru hafði
aldrei verið eins illa við nokkra manneskju og henni var við Lilju
þá nótt. Hún sá það, að dans þeirra var ekki annað en faðmlög.
Hann hélt henni óviðkunnanlega fast upp að sér, og hún lagði
vangann að brjósti hans. Enginn efaðist um, að þau væru harð-
trúlofuð.
Loksins, þegar dömufrí kom, gat Þóra náð honum frá henni.
Lilja bauð öðrum herra upp, og það var lagt út á gólfið.
„Þarna missti ég blessaða dalaliljuna mína,“ sagði Jón, þegar
þau voru byrjuð að dansa.
„Og hún er búin að fá sér annan,“ svaraði Þóra og hló kaldan
storkandi hlátur. „Henni er líklega sama hver er, skepnunni þeirri,
sem hangir utan í hverjum strák.“
Hún sá hann ennþá, hvað hann roðnaði og augun brunnu af
reiði. „Segirðu þetta um hana Lilju litlu, sem hefur leikið sér með
okkur eins og systir, síðan við vorum börn?“
Þóra varð enn æstari: „Ég hef skömm á henni.“
„Þetta er svívirðilegt! Hvað skyldi mamma segja um slíkan
munnsöfnuð?"
„Ég ætla hvorki að láta hana né aðra segja mér, hvað ég megi
tala,“ svaraði hún fokreið. — Þá hvíslaði sú alvarlega að henni:
,JÞar skarstu sjálf sundur hamingjuþráðinn.“
Hún hafði líka iðrazt þessa, þegar henni var runnin reiðin.
Næsta vetur skrifaði hann Lilju þrjú bréf, en henni ekki nema
eitt. Kannske, kannske. — Og enn hvíslaði sú alvarlega: „Þetta
var það bezta. Sambúðin hefði orðið sífellt stríð og kúgun fyrir
þig. Þú hefðir aldrei getað beygt þig undir vilja Lísibetar; en
engin manneskja getur verið hjá henni, sem ekki hlýðir, en það
hefur þú aldrei lært. Anna verður alltaf sama hlýðna barnið.
Lísibet verður húsfreyja, á meðan hún lifir.“
Þóra vogaði sér að spyrja þessa konu, sem sat við hlið hennar:
„Heldurðu, að það fari vel, að Anna verði konan hans — þetta
saklausa barn, sem ýmist grætur eða hlær og biður svo fyrir sér
þess á milli, síhrædd og kvíðandi. En hann, sem hlær að hættun-
um og hæðist að biblíulestri hennar. Hann, sem er svo djarfur og
sterkur?“
„Það fer vel,“ svaraði konan. „Ég hef verið örlát við þann
mann og vonast eftir miklu af honum. Ef hann aðeins hætti að
drekka — drekka — drekka.“
Þóra hrökk upp; henni var hrollkalt. Grá morgunskíman
gægðist inn um gluggann. Þetta var einkennilegur draumur, eða
hvað það nú var. Henni fannst nú reyndar, að hún hefði verið
vakandi,. En við hverju var að búast, að sitja hér og gráta eins og
krakkagarmur, fullorðin manneskja? Þetta skyldi ekki henda
hana aftur.
Hún stóð upp og gekk hljóðlega inn í baðstofuna. En hvað
það var notalegt að finna hlýjuna þar inni.
1 fremsta rúminu hraut Fúsi. Ef nú pabbi hefði vitað, þegar
hann háttaði, hvað myndi hann hugsa um hana?
Hún læddist að rúminu hans. Hann var steinsofandi. Það var
gott. Ekkert var sárara en að honum dytti í hug, að hún gerði
sig seka um eitthvað óheiðarlegt; en það myndi honum hafa dottið
í hug, ef hann hefði saknað hennar. Aumingja pabbi! Hann var
svo fátalaður tfg hugsandi síðan á jóladaginn.
Hún afklæddi sig og lagðist ofan í mjúkt rúmið. Nú yrði þó
gott að hvíla sig og sofna. Bara að hana gæti dreymt skemmti-
lega. — Hún sofnaði fljótt.
Baðstofuhurðin opnaðist og sú alvarlega kom inn og leiddi
Þórð í Seli.
Hana nú. Ætlaði nú Þórður að fara að marsjera með henni,
þessari grafalvarlegu konu með háa ennið og fallegu augun?
Hún leiddi hann að rúmstokknum til Þóru. Hún laut ofan að
henni og sagði: „Hún Lísibet vill gefa þér hann.“
„Gefa mér hann?“ Þóra losaði svefninn og bylti sér á hina
hliðina. „Engan nema hann! Engan nema hann!“ tautaði hún upp
úr svefninum.
Hún féll í svefnmókið aftur. Henni heyrðist konan staglast á
þessum setningum: „Stríð og kúgun. Stríð og kúgun! Hætta að
drekka, drekka.“ Svo hvarf hún ofan að Hjalla, inn í dansandi
fólksiðuna. Hún sá Maríu og Ástu flissa og benda á sig. Henni var
sama. Hún var svo sæl í faðmi hans, sem hún ætlaði aldrei að
gleyma.
Borghildur var nýlega búin að setja upp ketilinn, þegar Jón
kom í kokkhúsið.
„Ert þú ein komin á fætur?“ spurði hann.
„Finnur er komin í húsin. Ég hélt, að þú svæfir frammi í
stofu,“ svaraði Borghildur hlægjandi.
Hann settist við borðið, hneppti frá sér kápunni og yppti
öxlunum.
„Ég átti víst að gera það. En svoleiðis pyndingar legg ég ekki
á sjálfan mig.“
„Ég gat nú trúað því. Hvað gekk að Önnu í nótt?“ spurði hún.
„Ég held, að hún hafi spilað of lengi og orðið þreytt. Hún er
svo óskaplega fíngerð og viðkvæm, bl^suð stúlkan mín, alveg
eins og köngulóarvefur. Gefðu mér svo eitthvað að éta, Borga
mín. Ég er alveg að drepast úr hungri. Og svo nefnirðu þetta ekki
við nokkurn mann, að ég hafi verið á þessu flökti í nótt.“
„Þú skyldir nú ekki vera frjáls að því að skemmta þér. Þá
færi þér að bregða við. Reyndar gæti ég ósköp vel trúað því, að
hún yrði hálfkeipótt við þig, blessuð stúlkan þín. En þú verður
nú konugóður eins og pabbi þinn,“ sagði Borghildur kímin.
„Já, víst skal ég verða það. Það eru andstyggilegir menn, sem
eru vondir við konurnar sínar. Svo skal ég fylla bæinn með börn-
um handa þér og mömmu að amstrast við. Ykkur þykir ekki
að því.‘“
„Þá verður þú kynsælli en forfeður þínir hafa verið,“ svaraði
Borghildur og hló glaðlega, meðan hún tíndi matinn fram á borðið.
„Það er nú sagt, að ég líkist meir móðurættinni, heyrist mér,
og þar hefur ekki vantað frjósemina."
Næsta sunnudag var messað að Nautaflötum. Þóra fór til
kirkju eins og hún hafði sagt. Anna var glöð og kát, eins og ekkert
hefði í skorizt. Lísibet hafði alltaf svo mikið handa henni að snúast
við, aldrei þessu vant, að Þóra gat ekki náð tali af henni, fyrr en
hún ætlaði að fara að kveðja. Þá rakst hún á hana í bæjardyrunum.
„Ég þarf að tala við þig, Anna mín,“ sagði Þóra. Þær fóru
inn í stofuna.
„Ertu reið við mig út af því, sem kom fyrir þarna á Hjalla um
daginn?“ spurði Þóra hálf-feimin.
;!|Ónei. Ég get ekki sagt, að mér þætti það skemmtilegt, að
sjá þig kyssa kærastann minn svona innan um allt fólkið; en aj
því að það var gert fyrir hrósyrði um mig sjálfa, þá verð ég að
reyna að gleyma því. Hann er nú svo sem búinn að friðmælast
við mig fyrir þetta,“ sagði Anna. Það var auðheyrt, að hún var
algerlega ánægð.
„Þetta skal aldrei koma fyrir oftar; því lofa ég,“ sagði Þóra.
„Ég veit, að þú skilur ekki það, sem ég ætla að segja þér. Þú ert
svo ung ennþá. Ég hef alltaf álitið, að ég mætti fylgja honum alla
ævina. Það er svo sárt að hugsa til þess, að hann sé mér algerlega
tapaður.“
Anna brosti. „Það hafa víst fleiri en þú hugsað svona,“
sagði hún.
Þá var stofuhurðin opnuð nokkur fljótlega. Lísibet kom inn
og bað Önnu að koma inn og hjálpa Borghildi við kaffið.
Þóra kvaddi. Hún hafði þó ætlað að tala meira við Önnu; en
hún þóttist sjá, að Lísibet ætlaði sér að hafa gætur á, að þær
töluðu ekki óþarflega mikið saman. Það var hún, sem ætlaði að
sjá um hagldirnar fyrir son sinn.
ÚTMÁNAÐASKUGGAR
Eftir þrettándann byrjaði kennslan aftur. María á Hrafns-
stöðum hætti við að koma fram eftir. Þóra hafði heldur engan
tíma. Faðir hennar lagðist í lungnabólgu og lá lengi, en komst þó
á fætur aftur. Vetufinn leið fram á einmánuð.
Anna sat við sauma og ýmislegar hannyrðir inni í ofnhitanum,
þegar Þóra, vinstúlka hennar, klæddi sig í karlmannsföt og tróð
hárinu undir lambhúshettu, bar inn vatn og eldivið og smalaði
fénu, þegar Fúsi fór eitthvað í burtu.
Það var einn dag, að Fúsi þurfti að fara ofan á Ós. Þóra klæddi
sig í buxur, því að talsverður snjór var. Hún var búin að smala
fénu og farin að láta inn, þegar hún sér Jón kunningja sinn koma
ríðandi neðan með ánni. Það var auðséð á reiðlaginu að hann var
drukkinn. Hún flýtti sér að láta ærnar inn, því að hún sá, að
hann sneri hestinum við og kom heim. Hún hespaði aðra króna
að utan, fór inn í hina og lokaði henni að innan; síðan settist hún
á hækjur sínar innan við hurðina.
Hún heyrði hann ríða að húsinu og stíga af baki. Hann barði
með svipuskaftinu í hurðina og kallaði: „Það er ég, Þóra mín.
Þú þarft ekki að ver'a feimin, þó að þú sért í buxum.“
Hún sat kyrr og hélt niðri í sér andanum, en hjartað lamdist
innan um brjóstholið svo hart, að hún óttaðist, að hann heyrði
til þess. Þá kallaði hann aftur, en fékk ekkert svar. Hann opnaði
hina króna, vatt sér upp í garðann og bograði upp í tóttardyrnar.
Þá beið Þóra ekki boðanna. Hún opnaði hurðina hljóðlega og
fór út. Lokaði síðan báðum krónum að utan og lét nagla fyrir
framan hespurnar. Nú skyldi hann vorkennast. Svo þaut hún í
einum spretti heim til bæjar.
Magga var nýbúin að leggja að í hlóðirnar, og eldhúsið var
fullt af reyk, þegar Þóra kom inn, sprengmóð. Hún faldi sig bak
við sauðskinn, sem héngu á slá innarlega í eldhúsinu.
„Ef einhver spyr eftir mér, þá segðu, að ég sé við kindurnar,“
sagði hún við Möggu gömlu um leið og hún gekk fram hjá henni.
Það leið löng stund, eða svo fannst Þóru að minnsta kosti.
Hún hafði megnan hjartslátt, og hana sveið í augun undan svæl-
unni. Þá voru barin stór högg í bæjarþilið.
Magga fór út.
Jón stóð við dyrnar. Hann hafði ekkert fyrir því að heilsa,
heldur talaði til hennar í skapandi málrómi:
„Segðu Þóru að koma út og standa fyrir máli sínu!“
„Hún er við kindnrnar,“ sagði Magga gamla hikandi.
„Enga lygi!“ sagði hann æstur og barði með svipuskaftinu í
bæjarþilið. „Hún er inni og ég þarf að tala við hana. Ef þú nennir
ekki að finna hana, get ég gert það sjálfur. Ég er svo kunnugur í
kofunum hérna, að hún skal ekki geta falið sig, þó að hún ætli
sér það.“
Hann gerði sig líklegan til að ryðjast inn í dyrnar. Björn
bóndi hafði verið í skála, sem var að sunnanverðu við bæjar-
dyrnar, og séð og heyrt, hvað fram fór. Hann kom fram í bæjar-
dyrnar, studdi höndum á dyrastafina og reyndi að gera sig svo
breiðan sem hann gat, en skalf eins og hrísla af geðshræringunni,
sem hann var kominn í.
„Ég er húsbóndi hér ennþá, Jón Jakobsson," sagði hann hægt
en skjálfraddaður. ,
Jón hikaði og fjarlægðist dyrnar. Honum rann til rifja breyt-
ingin, sem orðin var á Birni, síðan á jólunum.
„Ég þarf að finna Þóru og spyrja hana, hvað ég hafi unnið til
að vera lokaður inni eins og flækingshundur,“ sagði hann svo
stilltur sem hann gat.
„Þú átt víst ekkert vantalað við hana. Ég get vel svarað þér
í hennar st^ð. Þú hefur heimsótt hana óþarflega oft og notað þér
saklausa æskuvináttu hennar til þess að vekja hjá henni vonir,
sem aldrei geta rætzt, eða með öðrum orðum hagað þér eins og
svívirðilegasti flagari.“
Hann tinaði ákaft með höfðinu eins og ævinlega, þegar honum
var mikið niðri fyrir.
„Segir Þóra þér þetta?“ spurði Jón, svartur af reiði.
„Ég komst að háttalagi þínu, án þess að hún segði mér það.“
„Þóra getur staðið fyrir máli sínu. Ef hún segir, að ég hafi
gefið sér táldrægar vonir, þá lýgur hún því. Ég skal tala við hana.
Ef þú ferð ekki úr dyrunum, er sjálfsagt hægt að koma þér
þaðan,“ sagði Jón hávær.
„Það efast ég ekki um, að þú hafir í öllum höndum við mig,
sem ekki er nú mikið. En hitt þykir mér ótrúlegt, að Lísibet
Helgadóttir eigi slíkan son,“ svaraði Björn.
• Þóra heyrði hvert orð í fylgsni sitt. Nú færði hún sig fram í
dyrnar og stóð fyrir aftan föður sinn, án þess að húr^ sæist. Ef
svo færi, að Jón legði hendur á hann, þá ætlaði hún að vera nálæg.
Þau höfðu þá tekizt á fyrri, þó að langt væri síðan.
Jón sneri frá bæjardyrunum, þungur á brún.
„Ég býst við, að móður minni þætti það líka ótrúlegt, að ég
fengi slíkar viðtökur hér. Hún hefur víst alltaf álitið, að þið væruð
kunningjar sínir,“ sagði hann, gekk til hests síns og steig á bak.
Hann leit heim í dyrnar, áður en hann reið úr hlaði. Honum
sýndist bros á andliti Björns gamla. Átti hann að láta þetta hélu-
strá hrósa sigri yfir því, að hann hefði látið undan síga? Nei, slíkt
var óþolandi.
„Það eru hærur þínar, sem hjálpa þér í þetta sinn, en við
Þóru skal ég tala seinna. En ef tóttin þarna við húsin hefði mál,
myndi hún geta sagt þér, að ég hef oft átt hlýrri móttökum að
fagna hjá dóttur þinni en núna. Þú skalt ekki reyna að svíkja
hana út í neinn sem hreina mey héðan af, því að hún er það víst
ekki.“ Svo hló hann háan óviðfelldinn hiátur og hleypti Gáska
suður túnið.
Þóru létti við að heyra hófadyninn fjarlægjast. Hún litaðist
um. Skyldi Magga gamla vera nokkurs staðar þar, sem hún gæti
heyrt það, sem fram fór. Jú; það var ekki mjög hætt við öðru.
Þarna húkti hún rétt fyrir innan eldhúsdyrnar og hlustaði eftir
hverju einasta orði. Skyldi hún reyna að koma því til Sigþrúðar
á Hjalla eða Ragnheiðar gömlu á Hóli. Og þetta var hún sjálf, sem
kom þessu öllu í uppnám. Gat hún ekki beðið við húsdyrnar og
tekið honum kurteislega, í stað þess að loka hann inni? Það hefðu
öllum mönnum sárnað slíkar aðfarir.
Björn sneri sér við og leit á Þóru. Hún stóð náföl með saman-
bitnar varir.
„Ekki kunna svona menn að skammast sín,“ sagði Björn
harðneskjulega.
„Hvað er að marka hvað hann segir, svínfullur og yfir sig
reiður. Ég sé eftir því, að ég gerði hann svona reiðan,“ sagði Þóra;
en þó var enginn iðrunarblær í rödd hennar.
Magga gamla læddist fram úr eldhúsinu, hljóðlaust eins og
köttur. Það er óskaplegt,“ vældi hún í mjóum skrækjum, „hvernig
vínið getur gert mennina brjálaða. Hvað skyldi hún móðir hans
segja og hugsa, ef hún vissi hvernig hann hagar sér, þessi geð-
prýðispiltur og augasteinn allrar sveitarinnar. En það er nú ekki
rétt að vera að stríða drykkjumönnum.“ Hún gaut hornauga til
Þóru.
„Það mætti kannske biðja þig að þegja yfir því, sem hér hefur
verið4;alað í dag,“ sagði Þóra reiðilega.
„Ég geri það nú líklega, eða dettur þér í hug, að ég fari að
hlaupa með svona drykkjumannsraus, sem ekkert vit er í?“ vældi
Magga og læddist inn göngin. „Það var þá ekki nema það, sem ég
vissi áður, og það fyrir löngu,“ tautaði hún við prjónana, þegar
hún var setzt niður inni í baðstofunni.
„Það er víst komið mál að gæta eitthvað að ánum. Þær eru
komnar út um allt tún,“ sagði Þóra, til að leiða samtalið í aðra átt.
Hún hljóp inn í skála og sótti hamar og nagla. Líklega þyrfti
þeirra með.
Þau gengu til fjárhúsa. Björn studdi sig við prikið og tautaði
fyrir munni sér: „O-jæja; það eru ekki menn, sem verið hafa.
Einhvern tíma býst ég við, með raupinu og öllu saman, að ég
hefði getað varið honum dyrriar, oflátungnum þeim, sem finnst
sjálfsagt, að allir sitji og standi eftir því sem honum þóknast. —
Hér get ég nú hugsað mér að sé falleg aðkoma,“ bætti hann við,
þegar þau komu að húsunum.
Dyraumbúnaðurinn og hurðin lágu á húshlaðinu, hvoru-
tveggja óbrotið.
„Nú jæja. Ver hefði hann getað gengið frá því mannskepnan,“
sagði Björn og glotti við. Þau hjálpuðust að við að laga það. sem
þurfti, og láta inn féð. En Jón kom ekki að Hvammi eftir þetta,
meðan Björn lifði.
Veturinn leið með gleði og glaumi. Mörg böll voru haldin á
Nautaflötum og víðar, en Þóra fór aldrei á neitt þeirra; alltaf var
sagt, að faðir hennar væri svo lasinn, að hún mætti ekki yfirgefa
hann.
Anna fylgdi unnusta sínum á allar skemmtanir, sem eðlilegt
var; en hún var ekki að sama skapi ánægð. Þessi undarlegi
stingur, sem hún hafði fundið til á Hjalla, gerði svo oft vart við
sig, þegar hún sá hann hlæja framan í dömuna, sem hann dansaði
við, og henni fannst hún aldrei mega af honum líta. Hún var
óróleg og þreytt, en minntist þó aldrei á það, hvorki við hann né
fóstru sína. En það var annað, sem henni lá ennþá þyngra á hjarta.
„Mér þykir svo leiðinlegt, að hann skuli drekka. Það er svo
leiðinlegt að sjá, hvernig hann verður til augnanna, og lyktin er
svo voðaleg," sagði hún einu sinni við fóstru sína.
„Ja, hvað er þetta, barn!“ sagði Lísibet. „Það er nú varla
hægt að nefna það því nafni, að hann drekki. Þetta er ekkert,
bara gerir hann ennþá skemmtilegri. Ekki held ég, að hún mamma
sáluga minntist á það, þó að pabbi kæmi heim drukkinn. Það
hefði nú líka verið óskaplegt, annar eins maður og hann var henni,
og alveg eins verður Jón minn við þig, sömu gæðin og blíðan.
Pabbi drakk nú svo mikið, að hann komst ekki heim hjálparlaust
oft og einatt, en hún nefndi það aldrei á nafn, að það væri
leiðinlegt.“
„Guð minn góður!“ sagði Anna. „Ég held, að ég gæti ekki
lifað, ef ég sæi hann ósjálfbjarga af drykkjuskap.“
„Góða mín, segðu ekki þetta. Það er nú skylda okkar kvenn-
anna að umbera mennina vel, þegar þeir eru góðir við okkur. Ég
óskaði stundum, að Jakob drykki. Mér þykja drykkjumennirnir
svo skemmtilegir.“
Anna stundi við; hún fann, að hún mátti ekki láta óánægju
í ljós með neitt. Það höfðu allir verið henni svo góðir, og það var
skammarlegt vanþakklæti að vera ekki ánægð.
VORIÐ KEMUR
Vorið kom á vanalegum tíma með nýjar vonir og nýjan gróður.
Allir fagna vorinu, fjörgjafanum mikla. Hvað skyldi þetta sumar
færa mönnum? Nýja gleði. Nýjar sorgir?
Fyrstu tíðindin, sem þóttu þess verð að bera þau bæ frá bæ,
var lát séra Helga á Felli.
Vanalega kom Jón, ef einhverjum skilaboðum þurfti að koma
milli bæjanna; en nú kom Borghildur. Hún var nýr gestur, bæði
þar og annars staðar.