Lögberg - 06.08.1953, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN, 6. ÁGÚST, 1953
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Gefið Qt hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáskrift ritstjórans:
BDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 74-3411
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The ' Lögberg” is printed and published by The Columbia ITess Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Einar Sturlaugsson. prófaslur:
Minni íslands og Steph. G. Stephanssonar
Mér þykir líklegt, að vér munum flest þá daga, er vér
vorum börn, hversu gaman oss þótti að fletta myndabók
ævintýranna, enda þótt ævintýrið væri stundum harla fjar-
skylt veruleikanum, — eða kannske var það einmitt vegna
þess, hve ævintýrið og veruleikinn voru miklar andstæður.
Þótt ég leyfi mér að kalla ævintýrið og veruleikann
andstæður, þá skeður þó stundum hið einkennilega, að
veruleikinn getur orðið að ævintýri og ævintýrið að veru-
leika.
Er það ekki ævintýri líkast líf þess manns, sem vér
höfum sérstaklega í huga í dag, á þessari fjölmennu sam-
komu hins íslenzka þjóðarbrots hér í álfu, — líf fslendings-
ins og skáldsins Stephans G. Stephanssonar? Og þó þekkjum
vér líklega engan mann óskáldlegri í sjón og háttum, engan,
sem hefur lifað meira í veruleikans heimi en hann.
A þeim árum íslands, er náttúruöflin sjálf tóku hönd-
um saman við erlenda stjórn og illa og þjökuðu mann-
fólkið, sem enn hjarði á hólmanum norður í Dumbshafi,
fæddist á örreitiskoti norður í Skagafirði sveinbarn, sem
hlaut í skírninni nafnið Stefán Guðmundur. Á komandi
hausti, eða hinn 3. október, er liðin ein öld síðan það gerðist.
Kotið Kirkjuhóll, hjáleiga frá Víðimýri í Skagafirði,
þar sem Stephan G. Stephansson fæddist, er fyrir löngu í
eyði fallið og kumbl þess gleymd og gróin. Jarðirnar Syðri-
Mælifellsá og Víðimýrarsel, þar sem bernsku- og æsku-
heimili Stephans G. lágu, einnig í eyði komnar og
mönnum gleymdar. Mjóidalur í Þingeyjarsýslu, þar sem
Stephan gerðist vinnumaður 16 ára gamall, sömuleiðis
löngu kominn í auðn.
Á engum þessara staða er nokkuð það til, sem minni á
sveininn fátæka, er smalaði þar ám og kúm fyrir 90 árum
og las í hjásetunni rímur, sögur og riddaraljóð í bókum,
sem góðviljaðir menn höfðu lánað honum, en gerðist síðar
landnámsmaður í nýrri heimsálfu og hirðmaður tiginn í
höllu Braga. Lyngmórinn ljúfi í lendum Víðimýrarsels,
sem forðum leyndi hinum sama sveini, er hann grátinn
horfði á eftir sveitungum sínum, er þeir riðu frá Arnar-
stapa upp Vatnsskarð á suðurleið í skóla, er nú mönnum
týndur. En sveinninn 12 ára gamli, sem vildi þá leyna
móður sína tárum sínum og innstu hjartans löngun, vegna
þess að hann vissi, að foreldrum sínum var fjárhagslega um
megn að kosta hann í skóla, fær nú ekki leynst frekar en
þá. Móðirin saknaði drengsins og tók að leita hans og gekk
fram á hann grátinn í lautu ,eftir því sem Stephani segist
sjálfum frá. Heimaþjóð hans og samlandar hér í álfu fundu
hann síðar sem stórskáldið Stephan G. Stephansson. Skóla-
piltarnir, sem forðum hillti undir við Arnarstapa á suður-
leið eru nú, sumir hverjir, gengnir inn í skugga stapans og
gleymskunnar, en smalasveinninn fátæki, sem leyndist þá
grátinn utan við veginn, hefur nú gefið heimaþjóð sinni og
Vestmönnum öllum, er móðurmál hans skilja, gjafir gulli
dýrri og gnæfir nú, eftir 100 ár, hátt yfir Arnarstapa og
Albertafjöll.
Þetta er ævintýrið, sem ég nefni svo, að skagfirzki
pilturinn óskólagengni, er í dag einn þekktasti og dáðasti
sonur Islands bæði austan hafs og vestan. Hann, sem um
tvítugs-aldur yfirgaf ástmold og ættfólk og lifði til elli fram
í annarri heimsálfu var og er, ef til vill, íslenzkastur allra
Islendinga, — þjóðlegastur og þó alþjóðlegastur í senn allra
íslenzkra skálda.
Það er víst enginn sá, er þekkti Stephan G. Stephans-
son, að hann efist um einlægni hans, er hann kvað:
Svo ert þú, Island, í eðli mitt fest,
að einungis gröfin oss skilur.
Island sjálft, þjóðin og tungan, og um fram allt íslenzk
menning, er Stephani sá aflgjafi, er kemur öllum strengjum
sálarlífs hans til að titra og seyðir fegursta tóna úr hörpu
hans. En minningin um ísland er honum meira en aflgjafi
hárra hugsjóna, er hann hefur „fellt í lag og línu“. Að sínu
leyti eins og Páll postuli mælti forðum: „Ég fyrirverð mig
ekki fyrir fagnaðarerindið, því að það er kraftur guðs til
hjálpræðis, hverjum sem trúir,“ svo gat og Stephan G. sagt
um Island og íslenzka menningu. Islenzk tuga, ísl. menning
og ísl. minning var honum kraftur til hjálpræðis, til mann-
dóms og menningardáða.
Mér er nær að halda, að þó að Stephan G. lifði meira en
hálfa öld hér í álfu, hafi sá dagur vart liðið, að ekki minnt-
ist hann íslands né sæi mynd þess í anda, en*sú hugarsýn
og hlýja minning var þó aldrei slík, að hún fyllti hann
angurværð og tilfinningavoli, er sliti hann frá lífsins önn
og skyldum. Nei, öðru nær. Strengurinn að austan, sú
ramma taug, er batt hann móðurjörð og menning íslands,
þeirri menning, sem hann hafði drukkið í sig sem barn
með móðurmjólkinni heima á Fróni, var honum engu síður
áminning og aflgjafi sem almennum borgara og bónda hér
á sléttum Canada en sem skáldi og andans stórmenni.
Flestir Islendingar kannast
við skáldið Stephan G. Stephans-
son, en færri, minnsta kosti
heima-íslendingar, þekkja mann-
inn Stephan G. En kannske er
engu ófróðlegra né minna í var-
ið, að kynnast manninum og
bóndanum Stephani, en skáld-
inu. Að vísu er Stephan svo heil-
steypt persóná og sjálfri sér
samkvæm, að hann er allur, hvar
sem hann birtist, en hvergi veill
né hálfur. Hann er allur, þar
sem hann stendur með öxi í
hendi og heggur skóg, þar sem
hann plægir akur og sáir og þar
sem hann situr við skrifpúltið
sitt og ritar kunningjabréf; og
hann er allur og engum öðrum
líkur, þegar hann knýr strengi
hörpu sinnar og kveður sér
hljóðs, hvort það er heldur í ein-
faldri stöku eða stórbrotnasta
ljóði. Hann er ævinlega sjálfum
sér samkvæmur, er, ef ég mætti
orða það svo, Stephanskur í
hugsun og háttum. En bak við
allt, og það sem knýr hann til
átaka, jafnt í andans sem efnis-
ins heimi, er ísland, minningin
um burstalágan bæ í grænum
túnkraga, minning um hamra-
belti, hraun og sanda, gráar
skriður og gróinn dal, þar sem
„flissa á brotum bláar ár,“ —
minning um land elds og ísa
lengst í höfum austur, þar sem
fátækt fólk, en hjartahlýtt,
yrkir rímur, sálma og riddara-
ljóð og segir sögur á löngum og
dimmum vetrarkvöldum, en þar
sem í aðra tíma ríkir Nóttlaus
voraldar-veröld.
Allt vakir þetta honum í sál
og kyndir þá elda, sem jafnt
bjarma sem yl leggur frá um
víðerni Vesturheims, þar sem
norræn tunga er numin.
Skapgerð Stephans er svo heil
og óskipt, hvort sem hann birt-
ist oss í ljóði eða bús síns önn,
að maður gæti haldið, að honum
hefði tekizt það, sem enginn er
þó sagður geta, — að þjóna
tveimur herrum og vera þó báð-
um trúr. — Þjóna sínum arn-
fleyga skáld-anda annars vegar,
en skyldum og þörfum bús síns
hins vegar. En er það svo, þegar
að er gáð? Nei. Það er vísast
ofmælt að segja, að hann hafi
reynzt báðum trúr, skáldgyðj-
unni og búsönninni. Minnsta
kosti gerir hann Ijóðadísinni upp
orð í einu kvæða sinna — Af-
mælisgjöfinni — og lætur hana
koma fram sem afbrýðissama
ástmey, er ásakar skáldið fyrir
ótryggð og skeytingarleysi við
sig, en telur að heimilið og búið
— vinnuskyldan — sé drottn-
ingin, er í öndvegi sitji.
Þú helgaðir stritinu hraustleik
og dag,
mér hríðar og nótt og þreytu —
lætur hann hana segja. En sárs-
aukalaust hefur það ekki verið
fyrir skáldið að sniðganga svo
sem hann gerði, hina göfugu dís.
Hann veit og viðurkennir, að
skáldgyðjan er, af honum, oftast
sett á hinn óæðra bekk. En
hann veit líka, að honum er svo
mikið gefið, að hann getur leyft
sér að hafa skáldskapinn sér til
dundurs í hjáverkum, við gegn-
ingar og á andvökunóttum og
samt tekið sér sæti í höll Braga
á innsta bekk.
En menn skyldu ekki gleyma
því, þegar þessa er minnst, að við
arin skáldsins stóð hún jafna
sterk og traust, drottning heim-
ilisins, eiginkonan og móðir
barna hans, — stóð þar eins og
vættur til verndar og skjóls við-
kvæmum anda hans og oft
þreyttum taugum. — — Auk
hinnar næmu skyldutilfinningar
heimilisföðurins, sem á fyrir
stórum hópi barna að sjá, er
lund hans hins vegar svo stór,
að hann getur ekki hugsað til
að lifa við búsveltu og baslara-
hátt. Til þess þekkti hann allt of
vel eymdarkjör fátæklingsins
heiman af íslandi og hefur án
efa unnið sjálfum sér það heit,
er hann hvarf af landi burt, að
láta það aldrei um sig spyrjast,
að hann, íslendingurinn, yrði
verðgangsmaður með erlendri
þjóð. Nei. Sannarlega stefndi
hann hærra. Honum brann eldur
í hjarta. Eldur metnaðar og hárra
hugsjóna. Vísast ekki sjálfs sín
vegna fyrst og fremst, heldur
vegna ættlands síns og feðra-
þjóðar. Það sér maður meðal
annars á lokaerindi kvæðisins
Heimkoman, þar sem hann vík-
ur að heimanför sinni og vænt-
anlegri afturkomu þangað, en
sem geti þó dregist vonum leng-
ur, — og hann segir við frænku
sína, sem hann hefur í huga
heima á Fróni, vísast gamla,
fróða, sagnakonu:
Þegar ég kem, svo þér sé fengur,
það skal verða stærri drengur,
frænka, en sá, sem frá þér
gengur —
annars hverf ég aldrei heim.
Hann meinti ekki að fara til
Vesturheims til að koma þaðan
aftur sami fátæki nafnlausi
drengurinn, Stefán Guðmundur
Guðmundsson. — Nei: Það skal
verða stæri drengur — annars
hverf ég aldrei heim. Hann var
af þeim viði vaxinn, að hann
sætti sig aldrei við hlut hins
smáa, án þess þó, að hann væri
að trana sér fram sjálfur né
hreykja sér upp. Ekkert var
honum fjær skapi en það. Hann
var óbrotinn erifiðismaður, sjálf-
ur úr alþýðustétt og vann hörð-
um höndum til elli fram. Bóndi,
að stöðu, sem átti allt sitt „undir
sól og regni,“ bóndi af lífi og
sál með allt hið bezta úr ísl.
bændamenningu horfinna alda í
blóði sér: drenglund Illuga,
vizku Njáls, snilli Snorra, anda-
gift Egils og Ara mál á tungu.
Með þrautseigju og þolgæði, sem
þekkir ekki að láta undan kalli
skyldunnar, — kotajarl og kóng-
ur í senn, en umfram allt íslend-
ingur, jafnt sem bóndi, verka-
maður og sem höfuðskáld. En
hvort sem hann vinnur á akri,
heggur skóga, mokar flór eða
hann rær á Boðnarmið, er karl-
mennska hans-slík og arfborinn
manndómur, að allt, sem hann
snertir við verður í raun og
veru stórt og tigið. Hann, útlag-
inn íslenzki, ávöxtur kynborinn-
ar þjóðar, sem kaus heldur að
flýja móðurjörð sína og leita
nýrra heimkynna í ókunnu
hrjóstrugu landi, en að selja
frumburðarrétt sinn til frelsis,
manndóms og menningarlífs, —
ávöxtur þjóðar með þúsund ára
stríð og þúsund ára menningu
að baki, hann er, segi ég, að lýsa
sjálfum sér, er hann í kvæðinu
Kolbeinslag kveður svo:
En eðli Kolbeins var yfirmennt
hann orkaði því, sem er fáum
hent,
að lepja upp mola um lífsins stig
en láta ekki baslið smækka sig.
Hér fer hvorttveggja saman,
þrautseigja og stolt hinnar fornu
íslenzku höfðinglundar. Hann lék
þá list, sem fáum öðrum er
gefin, — að lifa langa ævi við
aðstæður og kjör, sem í raun og
veru fundu ekki hljómgrunn í
sál hans — lék hana, segi ég, án
þess að fyllast beiskju til lífsins
og samferðamannanna.
Fósturlandið, land hinna miklu
möguleika hér í Vestrinu og
kynni hans af þjóðum hér, hafa
eflaust átt sinn stóra þátt í skap-
gerðarþroska hans og víðsýni.
Vér spyrjum hvaðan hann horfi
yfir þau víðerni og veraldar-
dýrð, sem við oss blasa í ljóðum
hans. Er það ekki jafnan af eins-
konar „Tindastóli“ einhverrar
íslenzkrar minningar? Var ekki
hvötin að mörgum beztu ljóðum
Stephans íslenzk endurminning?
Var ekki minningin að heiman,
minningin um sögur og ljóð og
fornar sagnir, minningin um
landið sjálft og hið fátæka, en
hjartahlýja fólk, sem þar bjó, sá
strengur, er ómaði þýðast* en þó
um leið sterkast, í hörpu hans?
Hann viðurkennir, er hann
kemur af hafi heim eftir 44 ára
útivist og sér af skipsfjöl landið
rísa úr sæ, að allur sá tími hafi
verið ein „löng hungur-vöku-
nótt.“ Og það er sem hann
klökkni við og lyfti höndum til
himins í bæn, er hann segir:
Vitkað barn, með tveimur
tómum mundum
til þín sný ég, æskudrauma-
grund.
Það var stundum flónsgull, sem
við fundum
fyrir handan þetta breiða sund.
Og þegar Stephan segir þetta,
er hann kominn á efri ár og
löngu viðurkenndur sem eitt
mesta skáld á íslenzka tungu
bæði austan hafs og vestan.
Metorð hans og viðurkenning, er
hann hlaut, fundust honum samt
á þeirri stundu sem flónsgull
eitt. Hann var eins og barnið,
er finnur sig sælast og ríkast í
faðmi móðurinn, hversu fátæk
sem hún kann að vera og tötrum
vafin. Þess vegna segir hann
líka í hinu sama kvæði:
Kom þú blessað óskaland og
líður
ljóða minna, hvernig sem þú ert.
Hann dregur enga dul á til-
finning sína og afstöðu til gamla
landsins, móðurmoldarinnar. Þar
er hjarta hans og hugur, enda
þótt hann reynist fóstrunni trúr
og nýtur sonur. Hann sér ofur-
vel kosti fósturlandsins, viður-
kennir auð þess og ágæti. En allt
er það eins og goðheimur hinn
forni, — ofurselt Surtarloga
eyðingarinnar, sem brenndi
heim allan, nema gulltöflur goð-
anna; þær stóðust eldsins eyðing.
Og eins og annað íslenzkt skáld
segir:
„Aldrei deyr þó allt um þrotni
endurminning þess, sem var,“ —
eins er í huga hans minningin
um ísland. Hún er eins og gull-
töflurnar forðum, er eyddust
hvorki af eldi né aldanna ryki.
Þegar skáldið hefur litið yfir
sögu og farinn veg í landinu
nýja, og minnist hinna mörgu
gæða og alls þess ágætis, er hann
hefur þar notið, eru álryktunar-
orð skynsemi hans þessi:
Gullið er fémætt og fjölmenni
þarft,
en fegursta þjóðeign er Sagan og
Harpan.
En síðan kemur tilfinningin
með sín ályktunarorð og hennar
dómur verður síðasta orðið,
þetta: Hver gulltafla er íslenzk
endurminning.
Svo haldgóð hafa þau reynzt
honum hin heimafengnu fræði,
þótt lítt væri um skólagöngu að
ræða, að áranna eyðandi straum-
ur fær ekki máð út úr minning-
unni sagnir feðranna og mæðr-
anna um fornar hetjudáðir og
heillandi ævintýr. Hún lifir enn
eins og meðan hann var ungling-
ur heima í Skagafirði, minning-
in um lóukvak og lækjanið,
svanasöng og silungsár, brimgný
og blómaangan.
Allt eru þetta Stephani þeir
vitaðsgjafar, sem halda lindum
sálar hans þýðum og hreinum og
sístreymandi. Hann er ekki leng-
ur fátæki, skagfirzki smala-
sveinninn, sem virtist fara
snauður að heiman. Nei. Hann
hefur, ef ég mætti svo segja,
tekið með sér sál þeirrar sögu, er
gerzt hafði í ættlandi hans um
aldaraðir.. Og í þá sögu sækir
hann jafna heilbrigða karl-
mennsku og þor, er hann slær
hörpu sína, en vísar allri angur-
værð og tregakennd á bug, enda
þótt honum hafi einhverju sinni
hrokkið þessi hálf-tregablandna
játning af vörum: Ég á orðið ein-
hvernveginn ekkert föðurland.
En hann geymir mynd íslands
þeim mun skýrari í huga sér og
er í raun og sannleika að þjóna
Islandi, hvort sem hann syngur
heldur um: Brávelli, brekkuhöll,
Bláfell og Klettafjöll, — eða
hann plægir akur vestur í Al-
berta, eða kveður um
Nóttlausa voraldarveröld,
þar sem víðsýnið skín.
Það er eins og ísland allt, sál
þess og saga, speglist í söngvum
hans, og jafnvel engu síður þá,
er hann kveður um önnur lönd
og aðrar þjóðir.
Hann er íslenzkur hreimurinn
í hörpunni hans eins og söngur
smaladrengsins. Þau eru íslenzk
litbrigðin í fjöllunum, sem hann
lýsir og það er íslenzkt lands-
lagið, sem hann n?álar í’kvæð-
um sínum.
í kvæðinu Móðurmálið minn-
ist Stephan þjóðar sinnar og
tungu með þessum orðum:
Vor þjóð er smá og þrekað lið,
en þér skal enginn dyggri en við.
— Og hvort skyldi nokkur efast
um, að smaladrengurinn skag-
firzki hafi staðið við það heit?
Er ekki ísland og íslenzk tunga
auðugri í dag fyrir það, að
Stephan G. var til og fyrir þá
djúpsettu ást og lotning, sem
hann bar fyrir íslandi og -öllu,
sem íslenzkt var?
Það var ekki til að sýnast, er
hann sagði:
En ættjarðarböndum mig grípur
hver grund,
sem grær kringum Islendings-
bein.
Nei, þar talaði sú rödd, sem var
sönnust og sterkust í sál hans.
Þar ómaði sá strengur, er traust-
ast bindur son við móður.
Ævintýrið um smaladrenginn,
er síðar varð Andvökuskáldið
Stephan G. Stephansson, er á
enda. Hann jók ekki degi, held-
ur vísast árhundruðum, í ævi-
þátt sinn með því að temja sér,
jafnt í önn sem hvíld:
Að hugsa ekki í árum,
en öldum,
að alheimta’ ei daglaun að
kvöldum.
Hinn 19. f. m. var afhjúpaður
á Arnarstapa í Skagafirði minn-
isvarði um Stephan G. Stephans-
son í tilefni þess, að á hausti
komanda er liðin ein öld frá
fæðing hans, og vestur í Alberta
hafa honum verið reistir tveir
aðrir varðar. Allir eru þeir eyð-
ing háðir eins og önnur mann-
anna verk. En sjálfur hefur
Stephan reist sér með ljóðum
sínum þann minnisvarða, er
lengst mun standa, — reist hann
á „Tindastóli" íslenzkra ljóð-
heima og bókmennta.
’>0'' >c<->oc->oc=>oczz3Q4_—>o<rzz>o<rzDocm>oc=>o<mr>CK_mr—m<->n<->n<->o
Verndið velmegun
þjóðarinnar!
Kjósið á þing æfðan,
öfulon mann, sem
gerþekkir þarfir
kjördæmisins
1
Tryggið R. J. Wood kosningu í
Selkirk 10. ágúst
0<=>0CZZ>0CZZ>0CZZ>0CZ=>0<=Z>0C=0CZr>0CZr>0CZ=0C=>0<ZrZ>0<=Z>0<ZrD0dZ>0C
Published by authority of the Selkirk Liberal Election Committee.