Lögberg - 10.09.1953, Síða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN, 10. SEPTEMBER, 1953
65 ÁRA í DAG:
Alexander Jóhannesson,
prófessor
Bækur greina svo frá, að
prófessor Alexander Jóhannes-
son Háskólarektor sé 65 ára í
dag. Mun því eigi verða í móti
mælt. Hann hefur því náð þeim
áfanga aldurs, er íslenzkum em
bættismönnum er vitaður til að
draga sig í hlé frá ríkisþjónustu
og setjast í helgan stein, ef svo
mætti verða. En hver sem þekkir
prófessor Alexander, hið óbil-
andi starfsþrek hans, andlegt fjör
og áhuga, hann mun ekki láta
sér til hugar koma, að hann láti
áratöluna eina skera úr um
starfsháttu sína og athafnir. Þar
mun orka ráða, en eigi aldur.
í meira en hálfan fjórða ára-
tug hefur prófessor Alexander
verið þjóðkunnur maður, í fyrsta
lagi sem kennari við æðstu
menntastofnun þjóðarinnar,
öðru lagi sem afkastamikill vís-
indamaður í fræðigrein sinni og
loks sem framkvæmdamaður á
ýmsum sviðum og forvígismaður
nytjamála bæði innan Háskólans
og utan.
Prófessor Alexander varð
magister í þýzkum fræðum við
Kaupmannahafnarháskóla árið
1913. —Tveim árum síðar varði
hann doktorsritgerð í Halle í
Þýzkalandi um Meyna frá Orle-
ans eftir þýzka stórskáldið
Schiller. Sama ár hvarf hann
heim og gerðist einkakennari við
Háskóla íslands í íslenzkri og
germanskri málfræði. Árið 1925
varð hann docent, en prófessor
ordinarius árið 1930. Allan þann
tíma, sem hann hefur starfað við
Háskólann hefur hann kennt
málfræði, og eru allir þeir, sem
útskrifazt hafa úr norrænudeild-
inni frá upphafi, nemendur hans
í þeirri grein. Sjálfur hefur hann
síaukið þekkingu sína og fært
út kvíarnar á sviði hinnar hærri
málvísinda, einkum samanburð-
armálfræðinnar, og hafa nem-
endur hans óspart notið þess.
Eru kennslugreinar hans fyrst
og fremst málfræði íslenzkrar
tungu og germanskar forntung-
ur, en auk þess lestur og skýr-
ingar dróttkvæða. — í þessum
greinum opnast hinum lærða
málfræðingi alls staðar vegir til
að bera saman ýmsar tungur og
rekja uppruna og skyldleika orð-
anna allt til rótar, til hins indó-
evrópska frummáls, er talað var,
áður en tungur greindust. Vér
minnumst enn þeirra kennslu-
stunda, er dr. Alexander, en svo
nefndum vér hann ávallt nem-
endur hans, leiddi oss sér við
hönd um víðar lendur tungunn-
ar, unz orðin urðu gagnsæ og
merking þeirra blasti við ljós og
skýr. Víða var við komið og
margt að skoða. Hugurinn fylgdi
hinum víðförla leiðsögumanni á
vit löngu horfinna lýða og
kynntist síðum þeirra og menn-
ingu, eins og hún birtist í orðun-
um, sem þeir báru sér á tungu.
Vér skynjum hið mikla samband
milli þess, sem var, og þess, sem
er, tengslin miklu milli tungu og
menningar þjóða. Þannig liðu
kennslusfundirnar oftsinnis, án
þess að ver vissum af. Hin svip-
þurra ásýnd málfræðibókanna
hýrnaði öll og varð jafnvel vin-
gjarnleg í augum bókmennta- og
sögusérfræðinganna á þeim
stundum, hvað þá í augum
þeirra, sem höfðu málfræðina
að sérgrein og meira kunnu.
í nánu sambandi við kennslu-
starf prófessors Alexanders í
Háskólanum standa hin miklu
ritstörf hans og vísindastörf á
sviði íslenzkrar og germanskrar
málfræði, enda eru fyrstu bækur
hans um þau efni ritaðar sem
kennslubækur, að minnsta kosti
öðrum þræði. Svo er um rit hans
F rumnorr æna málfraeði 1920,
sem er brautryðjandaverk í
sinni grein, gefin út á þýzku
þremur árum síðar, og íslenzka
lungu í fornöld 1923—24, er
notuð hefur verið síðan sem
kennslubók í norrænudeild Há-
skólans. Á næstu árum rak hvert
Alexander Jóhannesson
ritið annað, þar sem hann tekur
til meðferðar ýmsa þætti ís-
lenzkrar málfræði: Hugur og
lunga 1926, Die Suffixe im Is-
landischen (Viðskeyti í íslenzku)
1927, Die Komposiía im Islandis-
chen (samsett orð í íslenzku)
1929 og Die Mediageminata im
Islandchen (Tvöfölduð eða lengd
linhljóð (bb, dd og gg) í íslenzku)
1932. Eftir þessa lotu verður
langt hlé, því að árið 1930 hófst
próf. Alexander handa um það
stórvirki að semja upprunaorða-
bók íslenzkrar tungu, harla tíma-
frekt verk og vandasamt, sem
ekki var á neins íslenzks manns
færi annars en hans. Við þetta
starf hefur hann stöðugt fært út
rannsóknarsvið sitt og aukið
þekkingu sína á enn fleiri tungu-
málum, ekki aðeins innan hins
indóevrópska málaflokks, held-
ur einnig kynnt sér ýmsar
„óskyldar" tungur. Jafnframt
hneigðist hugur hans meira og
meira að því að grafast fyrir
sjálfan uppruna tungumálanna,
gera sér grein fyrir því, hvernig
mál varð í öndverðu til. Eru
niðurstöður hans í stuttu máli
þessar: „Mál frummannsins er
því upprunalega samsett og
myndað af þrennskonar efniviði
1) hljóðum, er táknar látæðis-
hreyfingar, 2) geðshræringa'
hljóðum og 3) hljóðum, sem eru
eftirhermur á náttúruhljóðum“
— (Um frumtungu Indógermana
o. s. frv., bls. 152). Þessa kenn-
ingu sína hefur prófessor Alex-
ander stutt með mörgum rökum
og miklum lærdómi og ritað um
hana bækur og ritgerðir bæði á
íslenzku og erlendum málum.
Helztu rit hans um þessi efni eru
þessi: Um frumlungu Indóger-
mana og frumheimkynni 1943,
fimm ritgerðir í tímaritinu
„Nature“ á árunum 1944—50,
Origin of language (Uppruni
tungumála) 1944 og Geslural
origin og language — (Látæðis-
uppruni tungumála) 1952. Með
ritum þessum hefur prófessor
Alexander gerzt einn af sterk-
ustu forvígismönnum látæðis-
kenningarinnar, enda er hann
viðurkenndur sem einn hinna
lærðustu samanburðarmálfræð-
inga, sem nú eru uppi. Mesta
verk hans er þó orðabók sú, er
vér áður gátum, um uppruna
íslenzkrar tungu, er hann vann
að um tveggja áratuga skeið.
Hún er nú að koma út, prentuð
suður í Svisslandi, mikið rit.
Fyrir vísindastörf sín hefur
prófessor Alexander hlotnazt
margs konar heiður. Hann er
félagi í mörgum vísindafélögum
og hefur hlotið heiðursmerki
fleiri en vér kunnum að nefna.
Honum hefur verið boðið í heim-
sóknir til erlendra háskóla til
fyrirlestrahalds, og eitt missiri
(1935) kenndi hann t. d. við há-
skólann í Utrecht í skiptum við
v. Hamel prófessor. En um leið
og prófessor Alexander hefur
þannig aflað sér verðskuldaðs
frama, hefur hann jafnframt
gert heimagarðinn frægan, hinn
unga íslenzka háskóla, sem hann
hefur helgað starfskrafta sína.
Svo mætti virðast sem störf
þau, er nú var stuttlega lýst,
væri ærið nóg verkefni, og
margur þættist góður af slíku
verki, þótt eigi kæmi annað til.
En prófessor Alexander er eigi
einnar handar maður um afköst.
Hann er hinn mesti áhugamaður
um verklegar framkvæmdir og
ýmis menningarmál, svo sem al-
þjóð er kunnugt. Enn má það
muna, er hann gerðist forgöngu-
maður að stofpun Flugfélags Is-
lands h.f. árið 1928 og var fram-
kvæmdastjóri þess í þau þrjú ár,
sem það starfaði. Sú merkilega
tilraun fór að vísu út um þúfur
vegna féleysis og annarra erfið-
leika, en þar var íslendingum
það sýnt, hvað koma skyldi. —
Um þá starfsemi og flugmál al-
mennt ritaði prófessor Alexander
skemmtilega bók í lofli árið 1933.
Mest og nytsömust verklegra
framkvæmda hans mun þó mega
telja störf hans að byggingar-
málum Háskólans. Hann kom í
framkvæmd byggingu gamla
Stúdentagarðsins árið 1934. Það
sama ár hafði hann forgöngu um
stofnun Happdrættis Háskóla
íslands og var formaður þess
1934—40, en síðan í stjórn þess. —
Einnig var hann formaður bygg-
ingarnefndar Háskólans, sem
tókst að koma upp nauðsynleg-
ustu húsum handa stofnuninni
með miklum myndarbrag At-
vinnudeildinni 1937, Háskóla-
byggingunni sjálfri 1940 og nýja
Stúdentagarðinum nokkru síðar.
Þótti mörgum þessar fram-
kvæmdir ganga kraftaverki
næst á þeim tímum og var að
verðugu mjög þakkað prófessor
Alexander, bjartsýni hans, dugn-
aði og ráðvísi. Samstarfsmenn
hans í Háskólanum hafa líka
kunnað að meta þessa góðu for-
ingjahæfileika hans með því að
fela honum hvað eftir annað
æðstu stjórn innan stofnunar-
innar. Hann var rektor Háskól-
ans 1932—35, 1939—42 og 1948 og
síðan (endurkjörinn 1951). Hefur
hann verið miklu lengur rektor
en hver annarra eða í samtals 11
ár. Mörg fleiri merk mál hefur
prófessor Alexander látið til sín
taka og lagt þeim liðsinni, þótt
hér verði eigi talin. Er það al-
manna rómur, að hverju því
máli sé vel borgið, sem hann
vill beita sér fyrir og tekur að
sér.
En svo ágæt sem frægð er og
afrek stór, trúum vér, að mann-
kostir séu þeim meiri. Er þeim
mönnum vel farið, sem hvort-
tveggja prýðir. Prófessor Alex-
ander er í hópi þeirra gæfusömu
manna, mannkostamaður, dreng-
skaparmaður. — Hann reyndi ég
svo í öllum hlutum.
---------
Prófessor Alexander Jóhannes
son er fæddur á Gili í Borgar-
sveit í Skagafirði 15. júlí 1888.
Foreldrar hans voru Jóhannes
sýslumaður Ólafsson og kona
hans Margrét Guðmundsdóttir
prests í Arnarbæli Einarssonar
Johnsen. Kona hans er Heba
Geirsdóttir vígslubiskups á
Akureyri, Sæmundssonar.
Guðni Jónsson
—VISIR, 15. júlí
Nýir landnemar á íslandi
Sáð fræi planina, sem vaxa
í Alaska
Vísir tekur sér það bessaleyfi
að birta eftirfarandi fróðleik,
sem birtist í ársriti Skógræktar-
félags íslands:
Haustið 1945 var safnað fræi
af nokkrum plöntum, er uxu á
strönd Collegefjarðar, sem skerst
inn úr Prins Vilhjálmsflóa á
miðri suðurströnd Alaska. Stað-
urinn, sem fræinu var safnað á,
er skammt norðan við 61. breidd-
arbaug, og er veðurfar svipað og
hér á Suðurlandi. Sumar þessara
platna hafa dafnað ágætlega, og
má því gera ráð fyrir að þær
geti ílenzt. Hér skal greint frá
þrem þeirra, er beztum þroska
hafa náð.
Lupinus noolkaíensis vex víða
um suðurhluta Alaska, bæði í
fjöru rétt við sjávarmál og eins í
rökum skógarrjóðrum. í College-
firði var um 3—4 metra breitt
lúpínubelti eftir endilangri fjör-
unni í skógarjaðrinum. Utan
lúpínubeltisins var álíka breitt
melgresisbelti, en þar fyrir utan
strjáll saltvatnsgróður. Úr belti
þessu var tekin rúmlega mat-
skeið af fræi og einn rótarhnaus
í september 1945. Fræinu var
sáð að Tumastöðum 1946 en
hnausnum var plantað í Múla-
koti. Mest af fræinu spíraði
ekki fyrr en 1947, og þegar plönt-
urnar voru komnar nokkuð á
legg voru þær fluttar í Múlakot
1950. Þar fór þeim ágætlega
fram og báru þær fræ samsumars
og ávalt árlega úr því.
Árið 1951 og einkum 1952 voru
lúpínuhnausar fluttir ofan á
Þveráraura, í girðingu, sem sett
var upp fram undan Múlakoti og
Eyvindarmúla. Plönturnar báru
þegar fræ, og hafa þær nú sáð
sér hvarvetna umhverfis hnaus-
ana.
Hér á landi er lítið um belg-
jurtir, en æskilegt væri að geta
látið þær vaxa hér sjálfsánar,
því að þær afla sér köfnunar-
efnis úr loftinu, og bæta því
mjög allan jarðveg. Þessi lúpína
virðist kunna vel við sig, því að
hún ber þroskuð fræ frá því
síðast í júlí og fram í september.
Eru því miklar líkur til, að hún
geti orðið til nytja.
Elymus mollis, melgresisteg-
und, sem svipar mjög til íslenzka
melsins. Tegundin vex, eins og
áður getur, í fjöruborðinu á
ströndum Alaska. Víða vex hún
í fjörugrjóti án þess að mynda
sandhóla eða þúfur. Fræi af þess-
um mel var safnað 1945 í Col-
legefirði og sáð í Múlakoti. Hefir
það vaxið afar ört. Plönturnar
voru allar fluttar í girðinguna á
Þveráraurum 1951. Árið 1950 var
líka safnað fræi af þessari teg-
und á Montague-eyju.
Rubus spectabilis. Þessi klung-
ur-runnur nefnist Salmon berries
á ensku máli, og af athugunar-
leysi hefir nafnið laxaber fest
við hann hér, en slíkt nafn er
óhæft. Plantan vex hvarvetna
um skógana í Collegefirði, þar
sem nægilegt ljós kemst í gegn
um þykknið. Hún ber rauð blóm
og fagurrauð stór ber, sem eru
mjög ljúffeng. Plantan breiðist
mjög út með rótarskotum. Hún
hefir borið þroskuð ber í Múla-
koti. Hún vex ágætlega í görðum
í Reykjavík og hafa nú margir
fengið þessa plöntu til ræktunar.
—VÍSIR, 13. júlí
Ekið í fyrsta skipti fró
Vatnseyri til Reykjavíkur
Ferðin iók aðeins 26V2 klsi.
þráii fyrir miklar iorfærur
Klukkan hálfsjö í gærkvöldi
kom hingað til bæjarins í
Willys Overland Station
jeppa ferðafólk frá Patreks-
firði, en þaðan var lagt af
stað kl. 4 í fyrradag, og er
þetta í fyrsta skipti, sem
bifreið er ekið frá Patreks-
firði alla leið hingað.
Ferðamennirnir voru Bjarni
Guðmundsson héraðslæknir á
Patreksfirði og börn hans tvö,
Guðmundur, stud. med., og Sig-
ríður. Var Guðmundur bifreiðar-
stjóri í ferðinni.
Hefir Vísir átt viðtal við Guð-
mund og fengið hjá honum eftir-
farandi upplýsingar um ferða-
lagið: — Tvívegis mun hafa verið
farið í bifreið til Patreksfjarðar
um þær slóðir, sem nú var ekið
um í fyrsta skipti alla leið til
Reykjavíkur frá Patreksfirði. —
Eins og kunnugt er, hefir verið
miðað að því um mörg ár, að
koma Patreksfirði í samband við
aðalvegakerfi landsins, eða í
meira en tug ára, ef miðað er við
vegaframkvæmdir, sem byrjað
var á frá Patreksfirði. í hitt eð
fyrra var hafizt handa um nýtt
átak og ruddur vegur yfir Þing-
mannaheiði og að Vattarfirði, en
í fyrra sumar var rutt þaðan inn
undir Skálmardal og sá kafli
fullgerður að miklu leyti. Um
þennan vegarkafla var ekið í
ferðinni, en því næst var ekið
eftir reiðveginum á kafla og um
vegleysur. Urðum við að taka á
okkur krók inn fyrir Krókavatn,
en það mun vera um 5 km.
vegalengd, og svo niður Kletts-
háls eftir reiðveginum, en á köfl-
um varð að fara vegleysur, og
fyrr á leiðinni urðum við að
krækja fyrir torfærur.
Yfir Kollafjörð var ekið á
leirum. Komum við að Kletti um
miðja nótt og vöktum upp og
fengum leiðsögn kunnugra
manna þar yfir leirurnar og út
undir Eyri, en þar tekur við
ruðningur að austanverðu frá.
Ókum við svo viðstöðulaust á-
fram að Bjarkarlundi, skammt
frá Kinnarstöðum. Hölluðum við
okkur útaf þar í bílnum um 1
klst., en stutta viðdvöl höfðum
við haft á nokkrum stöðum, til
að fá okkur hressingu. Það var
um kl. 8 í gærmorgun, sem við
komum að Bjarkarlundi. —
Hingað til Reykjavíkur var kom-
ið kl. hálfsjö í gærkvöldi og tók
ferðin 26 Vz klst. Nokkrar tafir
urðu við það, að fara þurfti úr
bílnum í athugunarskyni og nið-
ur Klettsháls t. d. varð að ganga
með bílnum alla leið niður háls-
inn. — Ferðin gekk að óskum og
varð okkur til mikillar ánægju.
Til viðbótar því, sem að ofan
segir um bifreiðina, er notuð var
í ferðinni (B-10) skal tekið fram,
að þessi tegund (Willy’s sendi-
ferðabílar) hafa Hurricane-
hreyfla af nýrri gerð, 72 ha.
—'VISIR, 31. júlí
Approximately 1,000 Royal Canadian Army Cadets from Manitoba,
Saskatchewan and Northwestern Ontario have been undergoing
training at Dundurn, Sask., this month. Approximately 50% of the
cadets will continue, their training until August 20th. One of the
most popular courses being taken by the cadets is driving and
maintenance. Above a group of cadets take a class in the workings
of a combustion engine. A special cut away tractor is used to
provide graphic illustration for the cadets during their lectures.
Members of the class are, left to right: Cadet Graham Woodward
of Killarney, Man.; Cadet Lloyd Von Spercken of Portage la Prairie,
Man.; Cadets Michael and Bruce Rutter, both of Minnedosa, Man.;
Cadet Jim Forster and Cadet Cpl. Jerry Hattilid, both of Portage la
Prairie, Man.; and Lt. L. J. Bush, assistant cadet training officer
and instructor, of Regina, Sask.
—(National Defence Photo)
Altarið þitt
Sagt er, að Forn-Grikkir hafi
byggt í einhverjum helgidómi
níu ölturu, sem öll voru helguð
sérstökum guðum, sem þeir áttu
sagnir um.
En einhver óljós þrá í brjósti
þeirra leitaði lengra en þessar
sagnir. Þess vegna byggðu þeir
tíunda altarið og helguðu ó-
þekktum guði, ef verið gæti, að
einhver guð væri til ennþá
voldugri en hinir níu.
Þessi forna sögn er ekki fjarri
nútíðinni. Börn tuttugustu ald-
arinnar helga líf sitt mörgum
guðum og byggja þeim ölturu,
sem leitað er við og fórnað á
hverjum degi. Þau krjúpa fyrir
guðum auðs og frægðar, met-
orða, nautna, skemmtana og
valda. Og yfir sumum ölturum
hanga stjörnur leiklistar og
kvikmynda, sem gæti heitið bíó-
guð, jass-guð og atom-málverka-
guð.
En innst í sál þessara síglöðu,
áhyggjulausu barna, eða döpru,
leitandi sálna vakir glitrandi
uppspretta, eins og kaldavermsl
í klaka. Og þessi vökula þrá,
þessi streymandi sytra hvetur til
að reisa eitt altarið enn. Þótt
yfir því hangi engin mynd, að-
eins óljós birta, ofurlítið morgun
roðabros, þá er það þetta altari,
sem komið er að á lífsins stærstu
og þyngstu stundum, þegar tár
blika á vanga og brosin hverfa
inn í heima vonbrigðanna.
En oft eru börn nútímans viss
um, að nú hafi þau fundið þann
Guð, sem þetta altari er helgað.
Og þá er þar mynd af Hitler
eða Stalín, Eisenhower eða
Churchill, einhverjum hinna
miklu stjórnmálaleiðtoga lífs eða
liðnum.
En sjaldan er sú mynd lengi
yfir altarinu, þótt manndýrkun
sé eitt helzta og hættulegasta
einkenni nútímans. Og vel má
fullyrða að stjórnmálastefnur
eru látnar fylla út í hið auða
tóm, sem verður í sál þeirri, sem
gleymir trúrækni og helgi,
gleymir eða vanrækir einn
meginþátt mannlegs þroska,
trúartilfinningu sinni og full-
komnunarþrá.
Hvað er yfir tíunda altarinu
þínu, þessu, sem hin dulda,
djúpa þrá hjarta þíns knúði þig
til að reisa?
Þar gæti ljómað morgundýrð
hins góða, sanna og fagra, þess
Guðs, sem göfgustu hjörtun og
hreinustu hugirnir hafa nefnt
föður. Tilbeiðsla við það altari
eflir þig til átaka í hverri raun,
sigurs í hverri baráttu, gefur þér
ljós í myrkri og yl í frosti ein-
stæðingsskapar og örvænis.
En verði þetta altari í helgi-
dómi sálar þinnar aldrei helgað
af morgunroða hins eilífa dags,
sem einn mun gefa mannkyni
öllu og mannslífi hverju frið,
frelsi og fögnuð, þá verður allt
Kf þitt harmleikur. En jafnvel í
þeim harmleik getur þú fundið
geislana, sem bregða ljóma yfir
altari hins óþekkta Guðs, sem er
að leita þín í ljósi dagsins, ham-
ingju ástarinnar, fegurð lista-
verksins, en líka í húmi nætur-
innar, sársauka saknaðarins og
solli nautnanna. Komdu að altari
hins óþekkta Guðs, sem helgustu
strengir hjarta þíns þrá. Og þú
finnur hinn æðsta unað.
Árelíus Níelsson
—TÍMINN, 19. júlí