Lögberg - 08.10.1953, Blaðsíða 1

Phone 72-0471
BARNEY'S SERVICE STATION
NOTRE DAME and SHERBROOK
Gas • Oil - Grease
Tune-Ups
Accessories 24-Hour Service
Repairs
...-'■T ----- ----- ' " 1 ,'TJ
Phone 72-0471
BARNEY'S SERVICE STATION
NOTRE DAME and SHERBROOK
Gas - Oil - Grease
Tune-Ups
Accessories 24-Hour Service
Repairs
--------------------------------
66. ÁRGANGUR
WINNIPEG, FIMMTUDAGINN, 8. OKTÓBER, 1953
NÚMER 41
Lögberg þessa viku er helgað aidarafmœli Stephans G. Stephanssonar

1

Laugardaginn 3. október voru 100 ár liðin frá fæðingu Stephans G. Stephanssonar skálds.
Til minningar um það efndi dr. Gillson til hádegisverðar með nokkrum kennurum há-
skólans og fáeinum íslendingum úr bænum. Að loknum hádegisverðinum var gengið
yfir í íslenzku lestrarstofuna í hinu nýja bókasafni, þar sem skrifborði Stephans og
fleiri munum hefur verið komið fyrir til varðveizlu. Flutti próf. Finnbogi Guðmundsson
þar stutt erindi um skáldið og lýsti þeim munum hans, er íslenzku deildinni hefði
nýiega borizt frá börnum skáldsins. Þakkaði dr. Gillson hinar góðu gjafir, en Walter
Líndal mælti fáein orð að hálfu þeirra, er boðnir höfðu verið til þessarar samkomu í
minningu skáldsins.
Fró horni Stephans G. Stephanssonar
í íslenzku lestrarstofunni
eftir FINNBOGA GUÐMUNDSSON
Um það hefur nokkuð verið
rætt bæði hér og á íslandi, að vel
færi á að koma munum Stephans
G. Stephanssonar fyrir á safni
til framtíðargeymslu, ef börn
hans kysu það og ekki þætti ráð-
legt að varðveita þá í hinu
gamla heimili Stephans, er stað-
ið hefur öð^u hverju autt um
árabil. Virtust þá einkum tveir
staðir koma til greina, Reykja-
vík og Winnipeg.
Þegar í ljós kom við byggingu
hins nýja bókasafns Manitoba-
háskóla, að íslenzku deildinni
yrði þar ætluð sérstök lestrar-
stofa, vaknaði strax sú spurning,
hvört þar mundi ekki fenginn
tilvalinn samastaður fyrir muni
Stephans G. Stephanssonar.
Bar ég þetta undir ýmsa hér
við skólann og ráðgaðist einnig
um það við menn heima á ís-
landi. Hinir síðari sögðu sem
var, að gaman væri að fá mun-
ina til íslands, en við ættum þó
að varðveita þá sjálfir, því að
okkur gæti orðið bæði styrkur
og hvatning að þeim, en hvorugs
mættum við án vera. Að sjálf-
sögðu ræddi ég þetta við eftir-
lifandi börn Stephans, þau
Jakob, Jóný og Rósu og þó sér-
staklega Rósu nú í sumar. Varð
það úr, að ég skrapp í haust
vestur til Markerville til að
sækja muni þá, er þau systkinin
hugðust fela háskólanum til
varðveizlu. Skal nú frá þeim
skýrt í fáeinum atriðum.
Skrifborð Stephans mun vera
frá því fyrir eða um aldamótin,
og smíðaði það vinur hans og
nágranni, Jón Jónsson frá
Strönd.
Stephan orti seinna (árið 1908)
erfiljóð um Jón, magnað og
myndauðugt. En fyrstu 3 erindin
eru þannig:
Strandar-Jóns á steðja
storknar riðið.
Smiðjuafl er orpinn
öskugjalli.
Lækka stroknir lokkar
lokarspóna.
Nú er greypt í grópum
gaflhlað efsta.
Jón gat haga hugsun
heitt að afli,
sló og stælti á stéðja
stál til góðverks.
Vinskap út úr viðar
völum skar hann,
trúleik sinn hann telgdi í
trausta-smíði.
Snilld hann átti að erfðum,
engan lærdóm.
Hug og mannvit mikið,
minna af fróðleik.
Kjark og afl við örðugt
atlot færri.
Skaplund skörung mennis,
skjallmál engin.
Stephan hafði skrifstofu á
heimili sínu, þar sem hann var
vanur að sitja oft fram á nætur
við kveðskap sinn og bréfa-
gerðir. Kallaði hann stofu þessa
kompu, skrifborðið púlt, en
staðinn, þar sem hann hafði það,
hornið sitt. Auðvitað voru þessi
nöfn öll í gamni gefin, Stephani
fundizt orðin skrifstofa og
skrifborð of stórkostleg einum
bóndakarli, enda munu ekki
margir þar vestra hafa haft sér-
stakt herbergi til ritstarfa í
híbýlum sínum.
Stóll Stephans er mun yngri
en skrifborðið. Hafði Helga,
kona Stephans, sent honum
hann, er hún var að heiman á
ferðalagi.
Stephan byrjaði um 1890 að
birta kvæði sín að marki í ís-
lenzku vikublöðunum í Winni-
peg, en síðar einnig í blöðum á
íslandi. Fyrstu tvær ljóðabækur
hans komu út 1894, Úti á víða-
vangi (í Winnipeg) og 1900, Á
ferð og flugi (í Reykjavík).
Varð hann brátt vel kunnur af
kvæðum sínum, og hvöttu hann
ýmsir, er fram liðu stundir, til
að gefa út ljóð sín í heild. Mun
Eggert Jóhannsson hafa staðið
þar framarlega í flokki, en hann
var fornvinur Stephans og hafði
sem ritstjóri Heimskringlu birt
mörg hinna fyrri kvæða hans.
Stofnuðu vinir Stephans bæði
í Bandaríkjunum og Canada
loks til samtaka um útgáfu ljóða
hans eða þriggja fyrstu bind-
anna af Andvökum, er prentuð
voru í Reykjavík 1909 og 1910.
Þessir sömu vinir hans buðu
honum síðla árs 1908 í upplestr-
arferð um byggöir Islendinga.
Var hann um þrjá mánuði í för-
inni (nóv. -1908—jan. 1909). Á
kveðjumóti, er honum var haldið
í Winnipeg, áður en hann hélt
vestur aftur, ætluðu nokkrir
vinir hans í Winnipeg að gefa
honum silfurbúið dyrkkjarhorn
að skilnaði, en smiðurinn, Guð-
jón Thomas, fékk ekki lokið því
fyrir mótið, og var það þess
vegna sent honum vestur seinna.
Á hornið var m. a. grafið
heitið VINAMINNI og þessi
kunna vísa úr Sigurdrífumálum:
Bjór færi ek þér,
brynþings apaldr,
magni blandinn
ok megintíri;
fullr er hann ljóða
og líknstafa,
góðr$t galdra
ok gamanrúna.
Þegar Stephani barst hornið,
skrifaði hann Eggert Jóhanns-
syni svofellt þakkarbréf (25.
febr. 1909):
Góði vin,
„Hornið“ kom í gærkveldi.
Innilega þökk mína til ykkar
allra fyrir það og allar aðrar
góðar gjafir, nú og áður.
„Hornið“ er dýrgripur, haglega
gert og af snilld, eftir mínu viti
að dæma. Ekki er vísan úr
Sigurdrífumálum sízt. Hún er
sú kristnasta drykkjuvísa, sem
ég mmnist, þó margar séu þær
góðar. Ég bjóst við ég þyrfti
einhvern tíma að þýða hana
enskum kunningja, óviðbúinn
svo í mér stæði, svo ég sneri
henni samstundis. Brosið þið nú
líka að enskunni minni, en
svona er hún:
Beer I bring you,
Bold warrior
Brewage of good health
And greatest honour.
Fraught with sounding songs
Sorcery of kindness
Magic of friendliness
And mirthful tokens.
Berðu kæra kveðju mína öll-
um veitendunum að „Vina-
minni“, og vertu sjálfur bless-
aður og sæll.
Þinn einlægur
Stephan G. Slephansson
Þetta horn er nú meðal þeirra
muna Stephans, er varðveittir
verða syðra á bókasafninu.
Þegar Andvökur voru komnar
út, létu umsjónarmenn útgáf-
unnar, 34 að tölu, binda öll 3
bindih í eitt forkunnarfagurt
band, er þeir sendu honum síðan
að gjöf til minningar um sam-
starfið. Titilblöð voru mörg, og
á einu stutt ávarp, á öðru kvæði
eftir Þorstein Þ. Þorsteinsson og
loks á þremur blaðsíðum nöfn
útgefendanna með eigin hendi
hvers þeirra.
Þegar Stephan fékk þetta ein-
tak, ritaði hann Eggert Jóhanns-
syni á þessa leið (9. jan. 1912):
Góði Eggert minn,
Bréf þitt kom á föstudags-
kvöld (5.), bókin í gærkveldi (8.).
Hjartans þökk til ykkar allra
fyrir gjöfina og velvildina.
Bandið er afbragðsfagurt, sjálf-
sagt hið vandaðasta, sem ég hefi
séð á íslenzkri bók, og þó trúi ég
mér þyki það mætfist, sem skrif-
að er innan spjalda. Eini gallinn
á því var, að eitt nafnið skyldi
þó vanta, þó engum s£ um að
kenna. En það örlæti að fara t. d.
í þann aukakostnað að sér-
stimpla rithönd mína í gylling-
unni á framsíðunni! — Innileg-
ustu kveðju míha til þín og
ykkar allra.
Stephan G. Slephansson
Úr þessum galla, sem Stephan
talar um, tókst að bæta síðar,
eins og sést í hinu merkilega
eintaki, sem nú er geymt með
munum hans.
En Stephan átti víðar trygga
vini én hér vestra, svo sem
sannaðist, er íslendingar austan
hafs buðu honum til Islands árið
1917. Stóðu fjölmörg félög að
boðinu, svo að segja mætti, að
þjóðin hafi boðið honum, a. m. k.
tók hún öll á móti honum.
í bréfi, sem Stephan skrifaði
Eggert Jóhannssyni 19. marz
1917, segist hann hálfkvíða við
að verða vinum sínum von-
brigði, eiga orðstír, sem hann
varla valdi. En þó kveðst hann
heldur vilja verða að glóp en
að „gjalti“. Eggert hefur þótt
ástæða til að örva hann dálítið,
því að í svari sínu til hans segir
hann m. a. (25. apríl 1917):
Jú, ég hafði frétt um væntan-
lega Islandsferð þína, áður en
bréf þitt kom. Og, trúðu mér,
ég gladdist af þeirri fregn og
svo af fullvissunni um það í
þínu bréfi, margra hluta vegna.
Austur-íslendingar, eða stofn-
þjóðin, á þér gott að gjalda, ekki
síður en Vestur-íslendingar.
Ekkert af skáldum þjóðarinnar
hefir, fyrr eða síðar, fært henni
eins mikið af nýju og áður alls-
ókunnu efni, eins og þú, og þar í
fel ég söguskáldin ekki síður en
ljóðskáldin. Allt þetta hefir þú
unnið kauplaust, — unnið það í
hjáverkum alla ævi, að kvöldi
og um nætur, þegar náttúran
heimtaði, að þú hvíldist frá striti
dagsins. Þegar á allt þetta er
litið, þá getur varla húsfaðir
skammtað smérið smærra en
svo, að eftir 40 ára kauplausa
þrælkun fái vinnumaðurinn fría
ferð til landsins, sem geymir
sögu og minningar hans og allra
íslendinga, — fría ferð á skipi,
sem þjóðin sjálf á, og 2—3 mán-
aða dvöl í landinu. Skuldi þjóð-
in þér ekki svona mikið, skuldi
hún þér ekki meira en þetta
„frísprok“, þá hefir hún á sinni
1042 ára ævi aldrei skuldað
nokkrum manni eyris virði.
Heimferð Stephans varð sann-
kölluð sigurför og viðtökurnar
einstæðar. Get ég ekki stillt mig
um að birta stuttan kafla úr
frásögn Stephans um þær í rit-
gerð, er hann kallaði Jökul-
göngur. Þar segir hann m. a.:
Ég hefi aldrei jöklana klifið,
ég er ekki brattgengur. En
komið hefi ég af öræfum ofan í
íslenzka sveit og átti svo góðar
ferðafylgjur, að þær sóttu að
héraðsbúum með hátíðahug. —
Þarna frammi 1 grjótagötunni,
morgunmegin í hlíðinni, þar
sem þau stingast í stúfa, byggð
og brunahraun, kemur upp laus-
ríðandi lest, hálft hundrað karla
og kvenna, líklega á leið til ein-
hvers mannamóts. Ég er Vest-
maður og hugsa allt á verzlun-
arveg og gríp til minninga úr
fornu fari; kemur því helzt í
hug, að héraðið sé komið á hest-
bak áleiðis í kaupstaðinn, en
gleymi hinu, að kaupstaðir
standa við sjó, en ekki uppi á
öræfum. Þessi þyrping stígur af
baki og bíður. Ég ríð fram í
flokkinn, niður í skarðbrúnina,
þangað sem víðfeðmi vatns og
sveitar breiðist út á báðar
hendur. Þar rís getspeki mín
loks á réttan kjöl. Þetta er ekki
kaupstaðarfólk — það er íslenzk
gestrisni að fagna komu ferða-
mannanna! Þó eru heyannir að
hefjast, uppskerutími íslenzka
bóndans, örstuttur og veltandi á
veðrinu, en sem allflestar árs-
bjargir héraðsbúa hvíla á.
Þennan dag er gott vinnuveður,
að hálfu eytt í gestrisni! Vest-
rænni aðsjálni finnst það nærri
skylduverk að fjúka upp og mót-
mæla, ef það héldi ekki aftur,
að hún stendur augliti til auglits
við lífsgleðina, sveitaalúðina,
héraðsfegurðina. Ekki er að vita
nema það sé einmitt þetta
skemmtilega, áhyggjulausa ör-
læti með góðviðrisstundirnar
stundum, sem veitir þessum
Framhald á bls. 4
'iitv£a ceHeSmtts tííc
sev’CJ
'm spimtú>H anVtoof<
jnjmona tTicse- be+LC.r
' STtrtyAugsse.
LJ. - ^
0 qcn*4Trus'yijioy>M}narnu?s><xluaf(tkrvunyc& & periohicaís,
mfuWofnuany tj«M¥ ofcoriúí wom Æovfehas Qftb to maí^tke
Iceíai-íhit í-euecttou vu>u>1 vyuscb m tm« a mdamcentre
ín- Canabii viuro dtc rrseorc JvworGgr aittyáit yencA-atstuaitnZ
matj cnjotj tik- cuftu.mí/ ítmfqcje- oplccjq íUstnnj.lts Gmcþ
f y uiuie a»iV its Ciferatturer
ÍWr3lXÚ pft aHfUtvvGL/is bappi) t& wcicgvnc fiimasan
i,noPe>nC\j
> ToOjrtcthim as ific nyrc&aitatíiv

■^*s b
1>U' contutw vc conmt-w, co mc vemrntunp of lcc-
uwuHæJoj icjuaojc a>b>ii£tratii rcin tkisilnivcrsitu.
tethiris rchisJwitielöncCdtc UniwnsiOftj
toamy kicCtothu pcoplc
'förfJcGuzruCiis nrmnest tfQtC^niostcordw^qood nish
<’« (ycítjxíj:cfttie ihtiwnitit f " • - — ~
V- -V
_____
J. QuaJji1 W v* j ?X,
C' laKww vi.BöarcC <*f
ÍV**MÍ*»ii'***a - Ci«4uvc«ji<-r
Þetta heiðursskjal var afhent sr. Einari Sturlaugssyni við
vígslu nýja háskólabókasafnsins 26. sept. s.l. Skjalið ritaði
Gissur Elíasson.