Lögberg - 08.10.1953, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN, 8. OKTÓBER, 1953
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
GefiC út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SAKGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáskrift rltstjðrans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SAROENT AVENTJE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 74-3411
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The 'Lögberg” ís printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnlpeg, Manítoba, Canada
Authorlzed as Second Ciaas Mail, Post Office Department, Ottawa
Ræða
Thor Thors sendiherra, fullirúa íslands hjá Sameinuðu
þjóðunum, á 8. allsherjarþingi S. þ. hinn 24. september 1953
Frú Pandit, forseti.
Mér er það sérstök ánægja að eiga þess kost að hylla
yður í yðar hásæti, og ég vil nota tækifærið til þess að óska
yrður alls góðs gengis í yðar erfiðu og miklu stöðu.
Háttvirtu fulltrúar.
Það má vel vera að þið undrist það, að land mitt skuli
vilja taka þátt í þessum almennu umræðum. Það er svo með
þessar almennu umræður í byrjun hvers allsherjarþings
S. þ., að þær mótast fyrst og fremst og ákveðast af því,
sem stórveldin leggja til málanna. Þessar umræður eru
orðnar einskonar fyrsta umferð í þeirri óæskilegu orðahríð,
sem einkennt hefur sérhvert þing undanfarinna ára og
ekki hefur fært neinn æskilegan árangur þeim heimi, sem
er sleginn ótta og shgast undir þungum byrðum vígbúnaðar
og varnarráðstafaná. Hið glæsilega nafn þessarar stofnunar
„Sameinuðu þjóðirnar, hljómar nú í dag nokkuð háðslega,
en það var ætlunin að stofnunin væri grundvölluð og
byggð upp af þátttakendum allra þjóða, stórra og smárra.
Enda þótt fjarri fari því, að reglunni um alheimsþátttöku
sé fullnægt á meðan 19 þjóðum, og þ. á m. svo þýðingar-
miklum þjóðum sögu og menningar sem ftalíu, er haldið
utan garða, eru samt nú í dag 60 þjóðir innan vébanda S. þ.
Sumar þeirra eru miklar og voldugar og hafa yfirgnæfandi
áhrif í heimi vorum og innan S. þ. Þær eiga líka hin ógnar-
legustu tæki til að eyða mannkyninu, vopn, sem geta
slökkt lífið á þessum hnetti. Aðrar þjóðir hafa í mismunandi
mæli aðstöðu til áhrifa innan S. þ., stundum eftir styrkleika
þeirra á sviði hernaðar eða vegna bandalags þeirra við
stórveldin eða samtök fjölmennra fylkinga. Þrátt fyrir allt
þetta, þrátt fyrir alla veikleikana innan S. þ., þrátt fyrir
allan áróður og pólitísk hrossakaup er það samt svo, að
sérhver þjóð, jafnvel sú smæsta, ber sína ábyrgð og öllum
þjóðum ber skylda til þess að leitast við að halda á lofti
hugsjónum og tilgangi okkar stefnuskrár og þjóna þessum
hugsjónum. Sérhvert ríki hefur þá alvarlegu skyldu að gæta
orða sinna og atkvæðis hér og að beita hvorutveggju sam-
kvæmt beztu samvizku í þjónustu friðarins og framfara
og í engu öðru augnamiði né tilgangi. Það eru innan S. þ.
mörg stríðandi og truflandi öfl, og það er stundum erfitt
fyrir litla þjóð eins og mína, sem ekki vill binda sig neinni
atkvæðablökk og sem fullkomlega skilur hversu lítil áhrif
hennar eru og hversu valdalaus aðstaða hennar er í hættu-
legum og tvístruðum heimi; það er erfitt að marka stefnu
sína og fylgja henni. En svo er að vísu, að þar sem við erum
eitt af hinum vestrænu lýðræðisríkjum þá liggur leið okkar,
oftast nær, við hlið annarra lýðræðisríkja, og er það vegna
sameiginlegra hugsjóna, sameiginlegs þjóðfélagsarfs og
skylds hugsunarháttar, svipaðra óska og tilhneiginga þjóð-
ar okkar, svipaðs lífsviðhorfs og sömu ástar á frelsinu.
Þegar ég tala um þjóð mína sem smáþjóð, þá gjöri ég það
án þess að biðjast nokkurrar afsökunar. Það þarf miklu
meira átak bæði af hendi einstaklinga og heildarinnar,
miklu meira erfiði og vinnu hjá þjóð, sem á fáa þegna, til
þess að byggja upp og viðhalda þjóðfélagi menningar og
framfara, þjóðfélagi almennrar menntunar og góðra lífs-
kjara, í heimi nútímans þar sem kröfurnar eru svo miklar,
heldur en fyrir þjóðir, sem ráða yfir milljónum þegna eða
jafnvel* tugum eða hundrað milljónum. Við Islendingar
eigum þúsund ára menningu og vorum sjálfstætt lýðveldi í
upphafi sögu vorrar og í þrjár fyrstu aldir hennar. Við höf-
um varðveitt okkar þúsund ára Alþingi og hafði það úr-
slitaþýðingu í baráttu okkar til að endurheimta að fullu
fornt sjálfstæði vort og til að endurreisa okkar gamla lýð-
veldi. Við íslendingar kynntumst nýlendustjórn á hinum
dimmu dögum sögu vorrar meðan við vorum undir erlend-
um yfirráðum, jafnvel þótt reynt hafi verið að framkvæma
þau yfirráð vinsamlega. Það er því eðlilegt að þjóð mín
beri alltaf í brjósti tilfinningar samúðar og skilnings bæði
fyrir þeim þjóðum í heiminum, sem enn eru kúgaðar eða
arðrændar á einn eða annan hátt, og einnig fyrir þeim
þjóðum, sem síðustu árin hafa glatað frelsi sínu. fslenzka
þjóðin vill alltaf skipa sér í stöðu með mannúðinni og
réttlætinu.
Síðasta allsherjarþingið var þingið um Kóreu. Við
skulum minnast þess og muna að þakka það S. þ., sem oft
mæta miklu vanþakklæti, að það var vegna athugana og
ákvarðana síðasta þings, að nú er unnt að fagna vopnahléi í
Kóreu, vopnahléi, sem við vonum að muni leiða til friðar
enda þótt geigvænleg ský séu á lofti.
Þegar við athugum dagskrá þessa þings sjáum við
slík mál sem ástandið í Tunis og ástandið í Marokko, sem
eru á dagskrá pólitísku nefndarinnar. Þessi mál voru
einnig fyrir síðasta þingi, og eftir umræður sem Frakkland,
sem sótt var til saka, leiddi alveg hjá sér með því að sækja
ekki þessa fundi, samþykkti nefndin og síðan allsherjar-
þingið ályktanir, sem áttu að leiða til friðsamlegrar lausnar
með samningum milli aðilanna. En árangurinn hefur enn
ekki náðst, enda hefur Frakkland beinlínis tilkynnt, að
það myndi algerlega virða að vettungi sérhverja ályktun,
sem S. þ. samþykkti í þessum efnum. Síðan hefur ástandið
versnað og alvarlegir atburðir átt sér stað.
Það er nú svo að alllsherjarþingið getur aðeins gjört
ályktanir og mælt með samningum. Mér er því spurn, hvað
Thor Thors
geta S. þ. gjört í slíkum mál-
um? Geta umræðurnar hér orðið
til þess að bæta úr hinu alvar-
lega ástandi? Eða hvers vegna
eru umræðurnar háðar?
Við höfum önnur álíka mál,
þar sem annar aðilinn mótmælir
afskiptum S. þ. af málinu og
augljóslega hefur að engu tip
lögur S. þ. Tvö slík mál eru á
dagskrá pólitísku nefndarinnar
nú í ár, sem sé málið um á-
standið í Suður-Afríku. Hið
fyrra þeirra er um meðferð á
Indverjum þar í landi, en hitt
er um kynþáttadeilur í sam-
bandi við stefnu ríkisstjórnar
Suður-Afríku varðandi „Apart-
heid“, eða aðgreiningu kynstofn-
anna þar í landi. Fyrra málið
um Indverjana hefur verið rætt
á sex undanförnum þingum allt
frá því 1946. Alls hafa S. þ. eytt
um 2 mánuðum til að ræða og
athuga eingöngu þetta mál og
öll hin 60 ríki átt þar hlut að
máli að einhverju leyti. Margar
mælskuþrungnar ræður hafa
verið fluttar um þetta mál, já,
vissulega ræður frá öllum kim-
um veraldarinnar. Margar á-
lyktanir hafa verið samþykktar
og nefndir settar á laggirnar, en
má ég spyrja, hver hefur árang-
urinn orðið? Hitt málið, um að-
greiningu kynstofnanna var
fyrst tekið fyrir í fyrra. Það var
þá rætt í 8 daga og ályktanir
voru gerðar. Nefnd var skipuð
til að kynna sér málið. Það má
telja víst, að skýrslur beggja
þessara nefnda séu algerlega
neikvæðar. Margur mætur full-
trúinn hefur átt sæti í þessum
nefndum og hafa þeir einlæglega
óskað að koma á viðunandi
lausnum. Fulltrúi Suður-Afríku
hefur hins vegar alltaf varað
við því, að afskipti S. þ. af þess-
um málum brjóti í bága við
stofnskrá okkar og ákvarðanir
hér séu þess vegna þýðingar-
lausar og ómerkar. Þetta hefur
verið skýr afstaða og hrein-
skilnisleg aðvörun hefur verið
gefin. Það hefur verið vísað til
7. liðs 2. gr. sáttmálans, sem,
eins og við vitum, bannar S. þ.
að skipta sér af málum, sem
koma í aðalatriðum undir eigin
lögsögu einstakra ríkja. Það
hefur reynzt árangurslaust að
vísa til 56. gr. sáttmálans, sem
segir orðrétt: „Allir meðlimirnir
skulu skuldbinda sig til sam-
eiginlega og hver í sínu lagi, að
starfa í samvinnu við S. þ. í því
að ná því marki, sem um ræðir 1
55. gr.“ En sú grein segir, að í
þeim tilgangi að skapa jafnvægi
og velmegun beri að vinna að
friðsamlegri og vinsamlegri sam-
búð ínilli þjóðanna á grundvelli
virðingar fyrir hugsjónum jafn-
réttis og sjálfsákvarðana þjóð-
anna og að þess vegna beri
hverri þjóð skylda til að stefna
að bættum lífskjörum og að efla
og halda í heiðri mannréttindum
og frelsi öllum til handa, án til-
lits til kynþátta, kyns, tungu eða
trúarbragða. Þetta er hátíðlegt
heit, sem allar þjóðir S. þ. hafa
unnið. Það virðist nú svo, að alls-
herjarþingið eigi a. m. k. rétt á
því að minna þátttakendurna á
þessar alvarlegu skuldbindingar.
En reynslan hefur sýnt að
þetta er það eina, sem við getum
gjört. Tveir standa að hverri
gerð. Það þarf alltaf tvo til að
ná samkomulagi. Umræður ár
eftir ár hafa borið lítinn árang-
ur og það er kominn tími til
þess, að S. þ. gjöri sér það ljóst,
að margendurteknar umræður
og samþykkt ályktana er þýð-
ingarlaust í þeim málum, þar
sem annar eða báðir aðilar neita
samvinnu og eru ófúsir til allra
samninga. Svo er einnig málum
farið um sumar hliðar Palestínu-
málsins, sem einnig nú í ár
verður til umræðu. Einnig í
þessu máli hafa aðilar haft að
engu sumar ákvarðanir S. þ. á
undanförnum árum. Það er því
orðið ljóst, að öll þessi mál eru
meira eða minna vonlaus. Það er
vissulega vafasamt, hvort end-
urteknar tjáningar vonleysis, ó-
hæfni og algerðs úrræðaleysis
S. þ. verða til þess að auka álit
þeirra eða virðingu eða traust
hjá þjóðum heimsins, sem flest-
ar vilja sjá S. þ. sterkar og
megnugar þess að hjálpa þjóð-
um, sem þjást og leita réttlætis
og jafnréttis. Svo er ráð fyrir
gjört, að vald S. þ. til að jafna
deilur sé aðallega hjá Öryggis-
ráðinu, en við vitum það allir,
að vegna hins núverandi ástands
í heiminum, þá hefur öryggis-
ráðið ekkert nothæft vald og
getur enga þá hjálp boðið, er að
gagni mætti koma. Neitunar-
valdið sér fyrir því. Þetta er
ekki björt mynd af S. þ., sem nú
nálgast sitt 8. afmæli.
Niðurlag í næsla blaði
Úr borg og bygð
Patricia Inga, yngsta dóttir
Mr. og Mrs. M. Sigurdson,
Kingsway, Winnipeg, og F/O
Leo James Graham frá Belle
River, Ont., vðru gefin saman í
hjónaband 19. sept. í St.
Ignatius kirkjunni. Brúðkaups-
veizla fór fram á heimili brúðar-
innar. Heimili ungu hjónanna
verður í Greenwood, Nova
Scotia.
☆
Hinn 25. september síðastlið-
inn lézt í Vancouver, B.C., frú
Sigríður Bíldfell, ekkja Ög-
mundar J. Bíldfells, vel metin
skýrleikskona, er mikið yndi
hafði af lestri góðra bóka, ná-
lega 84 ára að aldri; hún var
jarðsungin af séra Eiríki S.
Brynjólfssyni.
☆
Mr. John J. Johnson frá Vog-
ar, Man., var nýlega á ferð hér
um slóðir ásamt frú sinni og
tveimur sonum.
Fró horni Stephans G.
Framhald af bls. 1
vinnulýð þrek og þol til að
leggja saman nærri nótt og dag
við örðugt erfiði, ef á þarf að
halda. Svo gengur maður varla
grunlaus um það, að íslenzk
gestrisni tæki sér nærri, ef
gestur hennar gæti um, að hún
tæki sér of mikið í mein sín
vegna; hún finnur ekki til þess
fyrir unaði þeim, sem hún sjálf
hefir af sinni eigin alúð. —
Stephan var nær hvarvetna
sem hann kom leystur út með
gjöfum, og er frá þeim skýrt í
Almanaki Ólafs Thorgeirssonar
1918, þar sem einnig er skýrt frá
förinni að öðru leyti. Er ein
þeirra, gjöf Skagfirðinga, meðal
muna þeirra, er börn Stephans
hafa falið háskólanum til varð-
veizlu. Gáfu Skagfirðingar
Stephani, svo sem kunnugt er,
hin fegurstu skrifföng, smíðuð
af Stefáni Eiríkssyni tréskera í
Reykjavík. Eru fóturinn, penna-
skaftið og reglustrikan úr íben-
holt, askarnir úr íslenzku birki,
en pappírshnífurinn úr hval-
beini með gullskildi ágreiptum:
Stephan G. Stephansson, frá
Skagfirðingum 1917.
Stephan mun lítt hafa notað
þessa fallegu muni, fremur hafa
haft þá sem sýnisgripi. Gömlu
blekbytturnar hans og umgjörð
þeirra eru enn til og standa nú
á skrifborðShillunni, þar sem
einnig sjást Andvökur Stephans,
6 bindi, og bréf hans og ritgerðir,
4 bindi (hér bundin í tvö).
Árið 1922 samdi Stephan drög
að ævisögu sinni og gerði það
fyrir áeggjan vinar síns, Baldurs
Sveinssonar, er var hér vestra
á árunum 1907—1911 sem með-
ritstjóri Lögbergs. í þessum
drögum er dálítill kafli um
bækur, og gef ég Stephani nú
enn orðið:
Bækur. Þær hefir mig sífellt
skort. Á heimili mínu voru eng-
ar til, sökum fátæktar, nema
„guðsorðabækur“ venjulegar.
Fram að fermingu átti ég engar,
nema „Vídalíns-postillu“, tann-
fé mitt, sem móðursystir mín,
Anna, gaf mér, „Gröndalskver“
gamalt, þ. e. kvæði Benedikts
„assessors“, sem einhver gaf mér
„af því að við hefðum verið í
ætt saman“, „Njólu“, sem Helga
föðursystir mín sendi mér að
gjöf, og „Grútar“-biblíu. En ég
las allt, illt og gott, sem ég náði
til. Komst í mjúk svo mikinn
hjá tveimur „bókamönnum“ í
nágrenninu, að mér voru allar
þeirra bækur velkonpiar. Lestr-
arfélag var líka í hfeppnum, og
faðir minn í því. Ég sullaðist því
um ógrynninn öll af ýmsum
skruddum, mörgum skrifuðum,
t. d. sögur, rímur, árbækur,
„þætti“ Hjálmars og Gísla, Lær-
dómslistafélagsritin, Klaustur-
póstinn, „Landsuppfræðinga“
Magnúsar Stephensens, auk
flests, sem nýtt kom út, eftir að
ég kom í Víðimýrarsel. Þegar í
Bárðardal kom, átti Jón hús-
bóndi minn æði margt af bók-
um, og var félagi í Bókmennta-
félaginu. Bókstaflega „lá ég því
alltaf uppi á öðrum“. Þegar
vestur kom, átti ég þó „koffort“
fullt af bókarusli, sem ónýttust
á flutningi til Dakota frá Wis-
consin. Nú á ég ekki svo fá rit,
flest á ensku og gjafir frá vinum
mínum, t. d. Hirti Þórðarsyni
raffræðing í Chicago, sem flestar
eru metfé á einhvern hátt. En
t. d. ég held ég eigi enga íslend-
ingasögu aðra en Sturlungu og
„Þættina“. Hefi aðeins búið að
því, sem í mér hangdi að heim-
an. Hér er samt „Lestrarfélag“
íslenzkt, sem leita má til. Ég
hefi lesið ekki allfá ensk tíma-
rit og valið þau eftir mínu viti,
t. d. „The Index‘Y „The Open
Court“, „The Independent" „The
Nation“. Hirt minna um þau,
sem flestir lesa. Verst hefir mér
fallið að eiga ekkert að flýja til,
segjum: orðabækur og þess kon-
ar, þegar mig rak sjálfan á sker,
sem oft hefir víst verið, bæði af-
vitandi og óafvitandi. En, eftir
allt þetta í-mig-rusl, er ég hvergi
nema fáfróður, sem sé, eins og
enskan segir: „Gutla með gervi-
hönd, en hefi þó hvergi hand-
fylli“, sem ég læt nú standa
fyrir: „Jack of all trades, but
master of none“.
í bókaskápnum, sem við sjáum
á myndinni af munum Stephans,
eru nú geymdar allar aðalbækur
hans og ættu að verða góð
heimild um bókakost hans auk
þess fróðleiks, sem hafa má um
hann og bækur hans almennt í
kvæðum hans, bréfum og rit-
gerðum. Tannfé Stephans, Vída-
línspostilla, er meðal bóka hans,
og svo er einnig um bækur þær,
er Hjörtur Þórðarson sendi hon-
um frá Chicago.
Yfir skrifborðinu hangir mynd
Stephans, tekin af honum um
sjötugt og fyrst birt í IV. bindi
Andvakna 1923. Um þessa mynd
fórust Sigurði Nordal svo orð í
hinum merkilega formála fyrir
úrvali því úr Andvökum, er
hann gaf út árið 1939:
Það má lesa í andlit Stephans
á myndinni . . . eins og á opna
bók, svo mótað er það orðið af
hans innra manni. Það er við
snöggt álit hversdagslegt andlit,
ekkf sérstaklega frítt né stór-
skorið, óvenju tilgerðarlaust og
blátt áfram. En því lengur sem
á það er horft, því meira kemur
í ljós. Á eldri myndunum ber
mest á skarpleikanum og karl-
mennskunni. Þessi mynd leiðir
framar öllu í ljós milda heið-
ríkju og bjarta einlægni í yfir-
svipnum, enni og augnaráði.
Festan er ekki minni en áður,
nefið og hakan þróttmikil,
munnsvipurinn dálítið ein-
þykknislegur. En því fer svo
fjarri, að svipurinn hafi stirðnað
með aldrinum, að reynsla og
þroski hafa gert drættina mýkri
og fjölbreyttari. Samhliða þrek-
lyndinu og skerpunni kemur nú
góðvildin og auðugri íhugun
skýrara fram. Það glampar á
hógláta lífsgleði í augunum mitt
í alvörugefninni. Þetta er yfir-
bragð sigurvegara, svo laust sem
það er við sigurhrós, — manns,
sem hefur verið alsjáandi á örð-
ugleika lífsins og samt yfirstigið
þá, skapað sér samræmi úr öll-
um ytri og innri andstæðum, án
þess að þurrka neitt af þeim út,
og sætzt við tilveruna. Það er
yfirbragð mannsins, sem orti
KVELD.
Á veggnum, hægra megin við
mynd Stephans, er myndaspjald
af ýmsum íslenzkum skáldum
og stjórnmálamönnum. Hefur
Stephan átt þetta spjald lengi,
því áð það sést t. d. á mynd af
skrifborði skáldsins eða horninu
hans, er tekin var árið 1905 og
birt er í Bréfum og ritgerðum
Stephans, I. bindi (á móti 172.
bls.).
Guðmundur Friðjónsson frá
Sandi birti í Skírni árið 1912 er-
indi, er hann hafði flutt um lífs-
skoðun Stephans G. Stephans-
sonar. Segir Guðmundur þar
m. a.:
Það er furða, hve lítil orsök er
til sumra kvæða Stephans.
Kvæðið:
„Lyng frá auðum æskustöðvum"
er til sanninda um það. Granni
minn, Sigurður í Garði, fór um
vortima fram á Mjóadal; hann
er fram af Bárðardal og er nú í
eyði. Þar var Stephan á ungl-
ingsaldri sínum að heimilisfangi,
og þaðan er húsfreyja hans, ef
ég man rétt. Sigurður greip upp
beitilyngskló í dalnum, og sendi
lyngtætluna vestur að Kletta-
fjöllum, og skyldi hún verða
gróðursett þar í Bragalundi.
Klóin kom vestur, þegar vetur
var genginn í garð. Og þá yrkir
Stephan kvæðið, og er vetrar-
bragur á vísunum, en skáld-
skaparbragð er að þessu, og er
kvæðið stirt og stórskorið.
Framhald á bls. 8