Lögberg - 15.10.1953, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN, 15. OKTÓBER, 1953
7
Séra Benjamín Kristjánsson: •
Frumkristnin og fall Jerúsalemsborgar
Deilur í krislninni fyrr og nú
Ýmsir góðviljaðir menn undr-
ast það mjög, hversu mörg eru
ágremingsefni kristinna manna
í guðfræði og hversu ákafar þær
deilur eru, sem öðru hvoru
verða út af þessum skoðana-
skiptum þeirra á milli og telja
þetta mein mikið málefninu,
sem allir þó í raun og veru unna,
og kirkjunni til stórlegrar
sundrungar og álitshnekkis.
Að sjálfsögðu er það rétt, að
kirkjan yrði sterkari sem stofn-
un, ef þar kæmist ekki neinn
ágreiningur að um kenningar-
atriði. En óvíst er, hvort andinn
og sannleikurinn yrði þar með
meira lífi. — Þetta hefir verið
reynt í kaþólsku kirkjunni, þar
sem páfi og kardinálar hafa al-
ræðisvald í andlegum efnum, en
hvarvetna, þar sem reynt er að
einoka andann, stirðnar lífið og
skilningurinn í dauðu formi, unz
formið verður ok á andanum.
Hvar sem andi og líf er, þar
hlýtur ágreiningur að verða,
eins lengi og munur er á skiln-
ingi og náðargáfum. En þess er
ekki að vænta, að neinn maður
hafi enn náð fullkomnun í þeim
efnum. Þess vegna er það ekki
æskilegt, að nokkur páfi eða
preláti gefi út óskeikular kenn-
ingar fyrir lýðinn. Betra að hver
maður reyni að leita síns eigin
skilnings, þó að ófullkominn
kunni að vera.
Ruglingurinn í hugmynda-
heimi kristninnar stafar frá
upphafi vega. Þegar í frum-
kristninni var guðfræðin klofin
niður í rót af djúptækum ágrein-
ingi og geisuðu um þetta svo
heiftúðlegar deilur, að ekki hafa
þær orðið snarpari síðan. Er
menn hafa áttað sig til fulls á
þessu, mun það auðvelda að
miklum mun skilning þeirra á
kristnum dómi, og gera þeim
hægara um vik að greiða á
skynsamlegan hátt úr ýmsum
þeim ágreiningsefnum, sem
mörgum hafa orðið ofviða, sum-
um að hneykslunarhellu og öðr-
um að ásteytingarsteini í trúar-
efnum.
Vandamál, er snerta sögu
frumkristninnar
Mörg eru þau vandamál, er
snerta sögu frumkristninnar og
ritun Nýja testamentisins, sem
fjarri fer að enn hafi fengið
nokkra viðhlítandi skýringu. —
Stundum bryddir á andstæðum
skoðunum í einu og sama guð-
spjalli. Og erfitt er sums staðar
að koma bréfum Páls heim og
saman við Poustulasöguna, þó
að greint sé frá sömu atburðum.
Þetta sagnrit, sem með köflum
virðist vera greinargott, enda
talið stafa frá samstarfsmanni
Páls, er þó með svo miklum
gloppum, að naumast er ein-
leikið .
Frá flestum postulum Krists
er lítið sem ekkert sagt. En þeir,
sem einhverjar frásagnir eru af,
hverfa úr sögunni á hinn undar-
legasta hátt eins og álfar eða
andar. Til dæmis er Símon
Pétur mikil persóna í upphafi
sögunnar, en í tólfta kapítula er
hann afgreiddur með þeirri at-
hugasemd, að hann hafi gengið
út og farið á annan stað. Síðan
er ekki minnzt á hann framar.
Sama er að segja um Jóhannes.
Af honum ganga þær fréttir
seinast, að hann sækir það fast
að kristna Samverja ásamt
Pétri. Þá hverfur hann sýnum.
En Filippusi er fylgt til Cæcareu
og þar skilið við hann. Að því
búnu fjallar sagan mest um
kristniboð Páls, sem óvíst er að
nokkru sinni hafi séð höfund
kristninnar. En þó er einnig
skilið við hann í fullkomnu
greinarleysi í fangelsinu í Róm,
ef til vill af því að höfundurinn
hefir dáið frá ritinu ófullgerðu.
Um margt af þessu hlýtur þó
Lúkas að hafa vitað eitthvað
meira, þó að hann af einhverjum
ástæðum hirði ekki um að skýra
frá því.
Þá er það auðsætt, að jafn-
hliða trúboði Páls hefir farið
fram annað kristniboð í stórum
stíl, sem sízt er þýðingarminna.
Þannig er það vitað, að á sama
tíma og Páll starfar, vaxa upp
og blómgast kristnir söfnuðir í
tveim miklum heimsborgum:
Alexandríu og Róm, og má gera
ráð fyrir, að þeir hafi verið all-
fjölmennir. Höfundi Postulasög-
unnar er auðsjáanlega vel kunn-
ugt um þetta, en minnist þó af
einhverjum ástæðum ekki á það,
hvernig kristnin hafi borizt
þangað. Enda virðist svo sem
Páli hafi verið lítt um þessa
kristni gefið, eins og sjá má af
viðskiptum hans við lærisveina
Appollós. — Taldi hann, að þá
vantaði heilagan anda, og þótti
því full þörf á að skíra þá að
nýju.
En í Jerúsalem er Jakob,
bróðir drottins, allt í einu orð-
inn eins konar páfi yfir kristn-
inni, miklu valdameiri en Pétur,
sem Jesús á þó sjálfur að hafa
fengið í hendur. Verður það ekki
séð af guðspjöllunum, að Jakob
hafi nokkru sinni fylgt Jesú,
heldur miklu fremur gefa þau
hið gagnstæða í skyn, að fjöl-
skyldan hafi talið Jesú frávita.
Þessi móðurkirkja í Jerú-
salem virðist gegna forystuhlut-
verki í kristninni fyrstu áratug-
ina eftir lát Jesú, en svo hverf-
ur hún alveg úr sögunni, og
enginn veit hvað af henni hefir
orðið né af ritum hennar, nema
ef leifar þessarar gyðingakristni
kynnu að geymast í ritum
Ebjóníta eins og prófessor H. J.
Schoeps heldur (Theologie und
Geschichte des Judenchrislen-
tums. Turbingen 1949). Telur
Evsebíus reyndar, að kristnir
menn hafi flúið burt úr Jerú-
salem, samkvæmt guðlegri opin-
berun skömmu fyrir umsátið og
sezt að í smábænum Pella í
Pereu, en heldur er það ólíklegt
af mörgum ástæðum.
Þannig eru það fjöldamörg
vandamál varðandi frumkristn-
ina, sem enn þurfa gagngerðrar
athugunar og skýringar við og
hefir mér nýlega borizt í hendur
bók, sem fjallar um þessi efni
af heillandi skarpskyggni og
lærdómi, þar sem komizt er að
mörgum nýstárlegum niður-
stöðum.*
Þessi bók er merkileg rann-
sókn á sögu frumkristninnar og
fjallar einkum um atriði, sem
lítill gaumur hefir verið gefinn
hingað til í þessu sambandi, en
það er áhrifin af eyðileggingu
Jerúsalemborgar árið 70 á þró-
unarsögu fornkirkjunnar og
mótun hinna kristnu trúarhug-
mynda.
Höfundurinn lítur svo á, að
deilan milli Páls og frumsafn-
aðarins í Jerúsalem hafi verið
miklu harðari og illvígari en
Postulasagan vil'l vera láta.
Lúkas, sem ávalt dregur taum
Páls, telur það ekki heppilegt,
þegar tímar líða, að gera grein
fyrir þessum grundvallarklofn-
ingi í frumkirkjunni eins og
hann raunverulega var, heldur
gerir hann sér allt far um að
breiða yfir misbrestina í starf-
semi frumkristninnar, yfirskin
samúðar og góðvildar, eins og
þar hefðu allir verið með einum
huga og einni sál. Og í samræmi
við það lætur hann postulafor-
ingjana í Jerúsalem rétta Páli
höndina til samkomulags, viður-
kennandi hann sem postula til
hinna óumskornu.
En ef litið er í bréf Páls, sem
skrifuð eru samtímis atburðun-
um, kemur allt annað í ljós. Þar
geisar alltaf heiftúðug barátta,
þar er enginn skilningur milli
gyðingkristinna og heiðinkrist-
inna. Páll á alltaf í vök að verj-
ast, og bréf hans ganga mjög út
á að réttlæta postuladóm hans,
sem auðsjáanlega hefir mjög
verið rengdur. — Fullkcminn
fjandskapur ríkir milli hans og
hinna gyðingkristnu, sem hann
vandar lítt kveðjurnar, enda
er báðum Ijóst, að það er í raun
og veru „annað fagnaðarerindi“,
sem hann flytur.
Páli verður allmikið ágengt
með kristniboð sitt í hinni fyrstu
hríð, enda vantar hann ekki eld-
móðinn og ákfann. En brátt
þyngist róðurinn. Sendimenn
frá frumsöfnuðinum í Jerú-
salem eru alls staðar á hælum
hans. Þeir vekja vantraust á
boðskap hans og gera honum
hvarvetna erfitt fyrir, unz hann
verður að beygja sig. Hann
reynir þá að ná sáttum í Jerú-
salem með auðmýkjandi hætti,
en er tekinn höndum, færður í
hlekki og sendur til Rómar.
Næstu fimmtán árin verða
gyðingkristnir menn allsráðandi
í söfnuðum Páls og hafa þá, svo
sem nærri má geta, geysimikil
áhrif á kenninguna. En þá dyn-
ur yfir eyðilegging Jerúsalems-
borgar, og fær Páll þá aftur
nokkra uppreist í hugum safn-
aðanna. Með falli borgarinnar
tortímist frumsöfnuðurinn senni
lega að mestu leyti eða ber al-
drei sitt barr síðan.
Var þetta ekki dómur guðs
yfir gyðingdóminum og þá um
leið yfir málstað hinna gyðing-
kristnu? — ]Þannig spurðu
menn, og aftur renna tvær
grímur á söfnuðina.
Hvernig guðspjöllin
verða til
Það, sem einkennilegast var
um kristni Páls, og fær oss mik-
illar undrunar enn þann dag í
dag, er hversu gersamlega hann
vanrækir að gera svo sem
nokkra grein fyrir ævisögu
Jesú og skýra frá dæmisögum
hans og kenningum. En þegar
gyðingkristnir menn komast til
valda og áhrifa í söfnuðunum
kveður við annan tón. Þeir finna
hjá sér hvöt til að fræða þessa
fjarlægu söfnuði sem greinileg-
ast um Jesú, líf hans og starf.
*S. G.‘ Brandon: The Fall of
Jerusalem and the Christian
Church. A Study of the Effects
of the Jewish Overthrow of
A. D. 70 on Christianity. London
S. P. C. K. 1951 (30 s).
Guðspjöllin eru ávöxtur af
þessu trúboði.
En um það leyti sem Markús-
arguðspjall er skrifað, er dóm-
ur genginn yfir frumsöfnuðinn
í Jerúsalem, og það hefir áhrif
á hina endanlegu gerð ritsins.
Virðist höfundurinn líta svo á,
að Gyðingar hafi alltaf verið
Jesú fjandsamlegir. Þeir eru
vondu vínyrkjarnir, sem fá mak-
leg málagjöld (Mk. 12:1.—9.)?
Guðspjallið litast af þessu sjón-
armiði þó að frásögurnar séu
að kjarnanum komnar frá trú-
boði gyðingkristinna manna.
Þetta er ástæðan til þess, að
ýmislegt virðist rekast á í guð-
spjöllunum, að í þeim mætast
andstæðir straumar. Að megin-
málinu til er frásagan frá trú-
boði hinna gyðingkristnu, þó að
heiðinkristnir menn gangi frá
ritunum að lokum. Höfundur-
inn hyggur, að Lúkasarritin eigi
uppruna sinn í Antiokkíu, en
M^tteusarguðspjáll í Alexand-
ríu. — Eru gyðingkristnu áhrif-
in sterkust í hinu síðastnefnda
guðspjalli, enda má gera ráð
fyrir að straumur gyðingkrist-
inna manna hafi einkum leitað
til Alexandríu og sennilegast sé,
að þangað hafi Pétur farið. Og
hafi einhverjar leifar safnaðar-
ins í Jerúsalem komizt undan,
þá séu miklu meiri líkindi til,
að þær hafi leitað suður á bóg-
inn en norður á við til Pella,
beint á móti herskörum Cestíus-
ar Gallusar og Vespasíanusar.
Var kristindómur Páls
„annað fagnaðarerindi?"
Eftirtektarverðust er greinar-
gerð höfundarins fyrir því, að
kristindómur Páls hafi í raun og
veru verið annað fagnaðarerindi
en það, sem frumsöfnuðurinn í
Jerúsalem boðaði.
Hefir það löngum valdið guð-
fræðingum miklum heilabrot-
um, hversu bréf Páls, sem rituð
eru tuttugu til þrjátíu árum á
undan guðspjöllunum eru sagna
fá um æviatriði Jesú. Ef ekkert
væri nú til um uppruna kristin-
dómsins nema þessi bréf, mund-
um vér nú vita sáralítið um ævi
höfundar hans. Vegna þess hve
hér er allt á huldu um jarðneska
ævi Jesú, hafa sumir tekið að
ímynda sér, að Páll hefði raun-
verulega í huga einhverja aust-
urlenzka goðsögn, en ekki sanna
sögu af lifandi persónu, sem
nokkru sinni hefði stigið fótum
á jörðu.
Sumir hafa að vísu reynt að
útskýra þetta þannig, að bré’fin
séu tækifærisbréf, sem ekki gefi
tilefni til slíkra upplýsinga, og
muni Páll hafa vitað meira en
hann lætur í ljós. En mjög er
það óvíst. — Undir öllum
kringumstæðum verður það að
teljast harla undarlegt, hve
bréfin eru snauð af beinum til-
vitnunum í dæmisögur Jesú,
kenningar hans og kraftaverk.
Aftur á móti er í bréfunum
mikið af tyrfnum háspekilegum
kenningum frá eigin brjósti
Páls.
Nú er það auðsætt, að gyðing-
kristnir menn hafa einmitt
borið Páli það á brýn, að hann.
hefði aldrei þekkt Jesú, og hefði
því litla þekkingu á, hvað hann
væri að tala um, heldur prédik-
aði hann sjálfan sig (2. Kor. 4,5).
En Páll ver sig með því, að það
hafi litla þýðingu, hvort menn
hafi þekkt Krist eftir holdinu
eða ekki, og ekkert hirði hann
um að þekkja Jesú þannig.
Hrósar hann sér beinlínis af því
að hafa ekki sótt kenningar
sínar til annarra postula, heldur
hafi hann hana beint frá andan-
um. Hafi guði þóknazt að út-
velja sig frá móðurlífi og kalla
sig af náð til að opinbera son
sinn.
Af mörgu verður það ljóst, að
Páll styður ekki trúboð sitt við
neinar heimildir frá frumsöfn-
uðinum, enda vill hann sem
minnst af honum vita. Segist
hann ekki vera sendur af mönn-
um né að tilhlutun Jesú -Krists
og guðs föður. Er að því auð-
sjáanlegt, að hér er um guð-
fræðilegt hugmyndaflug Páls að
ræða, sem orðið hefir til í höfði
hans utan við rúm og tíð, en
hann síðan að hætti heittrúar-
manna og vitranamanna fyrr og
síðar ímyndar sér að komið sé
beint frá hinum æðstu máttar-
völdum. Svo gallharður er hann
í þessari ímyndun sinni yfir öll-
um, sem annars konar fagnaðar-
erindi flytja jafnvel þó að það
væri „engill frá himni“.
Öll líkindi eru til, að þeir
menn, sem postulinn bölvar
mest, séu engir aðrir en nán-
ustu lærisveinar Jesú sjálfs,
þeir sem setið höfðu við fætur
meistarans og hlustað höfðu
margsinnis á orð hans meðan
hann gekk um kring og kenndi
í Galíleu. Er það ekki nema eðli-
légt, að slíkir menn hafi talið
sig vita taNvert meira um kenn-
ingar Jesú heldur en Páll, sem
aldrei hafði séð hann eða heyrt,
og lýsti því jafnvel yfir, að hann
hirti ekki um að vita neitt um
Jesú eftir holdinu. Hlaut Páll
því að vera í augum frumsafn-
aðarins í Jerúsalem hinn mesti
vingltrúarmaður og ævintýra-
persóna og það því fremur sem
guðfræði hans, að því leyti sem
nokkur botnaði í henni, bar
meiri svip af heiðnum laun-
trúarbrögðum þeirra tíma en
hinum ströngu eingyðistrúar-
brögðum Júðanna.
Það er í raun og veru Páll,
sem gerir Krist að öðrum guði,
eða einkasyni himnaföðursins,
sem skreppur niður á jörðina til
að frelsa hina útvöldu undan
ánauð heimsvættanna. En svo
mjög er öll trúarskoðun hans
uppi í skýjunum, að ekkert
hirðir hann um að kynna sér
orð og kenningar þessa drottins
meðan hann gekk um á jörðu,
heldur einblínir hann á dauða
hans og upprisu. Og jafnvel
þetta á í huga hans lítið skylt
við hina raunverulegu viðburði
heldur öðlast það einhvers kon-
ar alheimsgildi, sem guðfræð-
ingar hafa verið að brjóta heil-
ann um fram á þennan dag.
Gyðingkristnir litu hins veg-
ar á Jesú sem mikinn læri-
meistara og andlegan leiðtoga,
sem guð hefði smurt anda og
krafti og sent hinni útvöldu
þjóð til hjálpræðis, og þóttust
þeir þetta allt gerr vita en Páll,
þar sem þeir höfðu talað við
meistarann sjálfan og notið leið-
sagnar hans. Var því ekki nema
eðlilegt, að þeim fyndist Páll
fara með litlum heimildum að
kristniboði sínu og öll kenning
hans fjarstæðukennd.
Þessi maður, sem í upphafi
eyddi söfnuði Krists, óð inn i
hvert hús og dró þaðan bæði
karla og konur og seldi í varð-
hald, hafði reyndar aldrei neitt
saman við lærisveina Jesú að
sælda. Á hann var alla tíð litið
með tortryggni. Og þegar hann
snerist til kristni að nafninu til
og tók að hamast í kristniboði
með jafnmiklum ofsa og hann
hafði áður ofsótt með kristna
menn, þá bjó hann kristindóm
sinn til mjög eftir eigin höfði og
vildi ekki á aðra hlusta. Full-
kominn fjandskapur ríkti því
jafnan á milli hans og frum-
safnaðarins. — Jakob sendir
menn á eftir honum í hverja
borg til að leiðrétta það, sem
hann telur Pál rangfæra eða
vera tóman heilaspuna hans, og
er þessir menn ná skjótt mikl-
um áhrifum með fortölum sín-
um, verður Páll ofsareiður og
skrifar söfnuðunum hörð ávít-
unarbréf og formælir lærisvein-
um drottins.
Páll bíður ósigur
En reyndar stendur Páll höll-
um fæti. Hinir skynsamari
menn sjá brátt, að málstaður
gyðingkristinna er studdur
traustari heimildum. Þar voru
menn, sem haft höfðu kynning
af sjálfum höfundi trúarinnar og
kunnu að greina atvik úr lífi
hans og orð frá munni hans.
Páll studdist ekki við annað
en „andann“, sem mörgum kann
að hafa þótt ærið loftkenndur
og torskilinn.
Betur skildist mönnum fagr-
ar frásagnir af lífi Jesú og
kenningum en hinar dularfullu
háspekikenningar Páls. Enda
fór svo að lokum að Páll bíður
ósigur. Hann reynir að blíðka
frumsöfnuðinn með fégjöfum,
fer til Jerúsalem og verður þar
að beygja kné sín fyrir Jakob.
En það gagnar ekkert. Það er
gerður aðsúgur að honum í
helgidóminum og hann kemst
nauðulega hjá lífláti, er síðan
sendur til Róm og höggvinn þar.
Hlýtur álit hans að hafa beðið
geysimikinn hnekki meðal safn-
aða þeirra, er hann stofnaði, við
þessar ófarir, og gyðingkristnir
menn átt auðvelt með að gera
áhrif sín gildandi í söfnuðunum
næstu árin.
Postulasagan dregur fjöður
yfir hvaða nauður rekur Pál til
Jerúsalem. En það er ljóst, að
hann hefir ætlað að reyna að
semja frið við postulaforingjana
þar, af því að hann hefir verið
að missa tökin á söfnuðum sín-
Framhald á bls. 8
DREWRYS
M.D.334
CHODSING A riELD
A Business College Education provides
the basic information and training with
which to begin a business career.
Business College students are acquiring
increasing alertness and skill in satisfy-
ing the needs of our growing country for
balanced young business people.
Commence Your Business
Training immediately!
\
For Scholarships Consult
THE COLEMBIA PRESS LIMITED
PHONE 74-3411 695 Sargent Ave., WINNIPEG