Lögberg - 13.05.1954, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 13. MAÍ 1954
Afvopnun er eino leiðin
Aíhyglisverðar umraeður í Breí-
landi um kjarnorkumál og
afvopnun
Síðastliðið mánudagskvöld sam
þykkti neðri málstofa brezka
þingsins einróma tillögu þá, sem
hér fer á eftir og flutt hafði
verið af nokkrum aðalforingjum
Verkamannaflokksins:
Neðri málstofa brezka þings-
ins lætur í Ijós þá skoðun, að
seinustu tilraunir með vetnis-
sprengjuna hafi sannað, að
hún sé ógnun við menninguna.
Það er einnig skoðun málstof-
unnar, að styrjöld geti leitt til
þess, að vetnissprengjum verði
beitt. í samræmi við þetta
álit, myndi málstofan fagna
því, ef ríkisstjórnin beitti sér
tafarlaust fyrir fundi for-
sætisráðherrans og æðstu
manna Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna, sem haldinn
yrði í þeim tilgangi að ræða
um afvopnun og eftirlit með
vígbúnaði og finna jákvæðar
leiðir til að draga úr stríðs-
hættu og styrkja allsherjar-
frið á grundvelli Sameinuðu
þjóðanna.
Tillaga þessi var undirrituð af
þeim Attlee, Morrison, Dalton,
Shinwell, Bevan og Edith Sum-
merskill. Bæði Churchill og
Eden lýstu yfir því, að hún væri
í samræmi við stefnu brezku
stjórnarinnar, enda hefði hún
haft áhuga fyrir umræddum
þríveldafundi síðan Churchill
varpaði fyrst fram tillögu um
hann í maímánuði í fyrra. Þó
íkvaðst Churchill skilja tillöguna
á þann veg, að ekki yrði hafist
handa um að koma á slíkum
fundi fyrr en eftir Genfarráð-
stefnuna, sem kom saman í
þessum mánuði, því að þar gætu
gerzt atburðir, er gerðu um-
ræddan þríveldafund óþarfan
eða sýndu, að hann myndi verða
tilgangslaus.
Þessa skýringu sættu flutn-
ingsmennimir sig við og var til-
lagan síðan samþykkt sam-
hljóða.
Eiga Rússar öflugri vetnis-
sprengjur en Bandaríkin?
Þegar fregnir bárust fyrst til
Bretlands um áhrif vetnis-
sprengjunnar miklu, sem fram
fór við Bikiniey 1. marz síðast-
liðinn, greip mikill ótti um sig
í Bretlandi. að varð ljóst, að
eyðileggingarmáttur v e t n i s -
sprengjunnar var mun meiri en
menn höfðu áður gert sér ljóst.
Bretar óttast jafnframt að komi
til nýrrar styrjaldar, muni Bret-
land ekki sleppa við vetnis-
sprengjuárásir í stórum stíl.
Cobble and Stove for
hand-fired furnaces.
Booker Nut for Bookers.
Stoker Size for Stokers.
All Oil Treated.
\
John Olafson, Representative.
PHONE 3-7340
Af hálfu kommúnista og
ýmsra öfgamanna í Verkamanna
flokknum var reynt að nota
þennan ótta til árásar gegn
Bandaríkjunum. Þau voru ásök-
uð fyrir óeðlilegt kapphlaup í
kjarnorkumálunum og þess
krafist, að þau hættu öllum til-
raunum með vetnissprengingar.
Þá var krafist, að náð yrði sam-
komulagi milli stórveldanna um
bann við framleiðslu og notkun
vetnissprengja.
Þegar málin upplýstust betur
færðust umræðurnar hins vegar
á annan grundvöll. Það var upp-
lýst, að vetnissprengjan, sem
Rússar sprengdu 12. ágúst síðast-
liðið sumar, hefði verið miklu
sterkari en vetnissprengjan, sem
Bandaríkjamenn sprengdu haust
ið 1952. Geislavirk aska, sem
barst frá sprengihgu Rússa til
Japans og víðar, virtist einnig
leiða í ljós, að Rússar notuðu
aðra aðferð til framleiðslu vetn-
issprengja en Bandaríkjamenn
og væri því hugsanlegt, að þeir
stæðu orðið framar þeim á þessu
sviði. Af þessum ásfæðum væri
Bandaríkjamönnum nauðsyn-
legt ekki aðeins sjálfs síns vegna,
heldur vegna alls hins frjálsa
heims, að halda tilraunum sín-
um áfram af fyllsta kappi, því
að tilveru allra frjálsra þjóða
yrði stefnt í fyllstu hættu, ef
Rússar yrðu fremstir á þessu
sviði. Það myndi jafnframt hafa
heppileg áhrif á ráðamenn
þeirra, ef sýnt væri, að fleiri
réðu yfir öflugum vetnissprengj-
um en þeir.
Stefna Atllees
Jafnframt skýrðist það í um-
ræðunum, að haldlítið myndi
reynast að ná samkomulagi um
kjarnorkumálin, ef annar víg-
búnaður væri áfram í fullum
gangi. Ef til styrjaldar kæmi,
bentu allar líkur til þess, að
kjarnorkuvopn yrðu notuð, þrátt
fyrir alla samninga. Það yrði ef
til vill ekki gert í upphafi styrj-
aldar, en hins vegar örugglega,
þegar drægi að stríðslokunum.
Þá gripi sá aðilinn, sem hallaði
á, venjulega til örþrifaráða.
Enginn myndi t. d. efa, að Hitler
hefði gripið til vetnissprengj-
unnar í stríðslokin, ef hann
hefði ráðið yfir henni. Eina leið-
in til að afstýra notkun vetnis-
sprengjunnar, væri því sú að
koma í veg fyrir styrjöld. Þess
vegna dyggði ekki að semja um
kjarnorkumálin einhliða, heldur
um afvopnun almennt.
Þá var einnig bent á, að sam-
komulag um kjarnorkumálin ein
gæti vel freistað til árásar þann
aðilann, er hefði yfirburði á
öðrum sviðum, því að hann
kynni þá að treysta því, að
kjarnorkuvopnum yrði ekki
beitt.
Eftir að málin höfðu þannig
verið rædd fram og aftur, hélt
Attlee stóran fund í þingflokki
Verkamannaflokksins. Á þeim
fundi náðist einróma samkomu-
lag um það, að flokkurinn leggði
til að haldinn yrði þríveldafund-
ur um afvopnunarmálin, en
ekki kjamorkumálin ein. I fram-
söguræðu sinni lagði Attlee á-
herzlu á, að miklar líkur væru
fyrir því, að kjarnorkuvopn yrðu
notuð, ef til styrjaldar kæmi, og
eina leiðin til að afstýra notkun
þeirra, væri því að koma í veg
fyrir styrjöld.
Ný afvopnunarnefnd
á vegum S. Þ.
Áður en Verkamannaflokkur-
inn lagði fram þessa tillögu sína,
hafði brezka stjórnin hafizt
handa um að teknar yrðu upp
viðræður um afvopnunarmálin
á alþjóðlegum grundvelli.
Á vegum Sameinuðu þjóðanna
hefir starfað um skeið sérstök
afvopnunamefnd, en lítill ár-
angur hefir orðið af störfum
hennar til þessa. Brezka stjórnin
hefir nú lagt til að innan þessaí-
ar nefndar verði skipuð sérstök
undirnefnd og eigi sæti í henni
fulltrúar Bretlands, Bandaríkj-
anna, Canada, Frakklands og
Sovétríkjanna. Undirnefnd þessi
skal leitast við að koma sér sam-
an um frumdrætti að samkomu-
lagi um afvopnunarmálin og
eftirlit með vígbúnaði. Hún
skal ræða kjarnorkumálin sér-
staklega og því er hún skipuð
fulltrúum þeirra fimm ríkja,
sem lengst eru komnar á kjarn-
orkusviðinu.
Brezka stjórnin bendir á, að
tillagan um þessa nefndarskipun
sé í beinu áframhaldi af þeirri
ályktun, sem samþykkt var á
Berlínarfundi utanríkisráðherr-
anna í vetur, en hún var á þá
leið að reynt yrði að leita að
leiðum til að draga úr vígbún-
aðarkapphlaupinu. Þá var og
samþykkt á allsherjarþingi S. Þ.
í fyrra, að afvopnunarnefndin
skyldi leitast við að undirbúa
tillögur fyrir þingið, sem haldið
verður í haust.
Vishinski, aðalfulltrúa Rússa
hjá S. Þ., var skýrt frá tillögum
Breta um skipun undirnefndar-
innar áður en hún var lögð fram
og hafði hann ekkert við hana
að athuga.
Eru Rússar samningafúsari
en áður?
Það hefir vakið nokkra at-
hygli að í seinustu viku sendi
fréttaritari New York Times í
Moskvu skeyti þess efnis, að
meðal erlendra sendimanna þar
í borg væri nú litið svo á, að
valdamenn Rússa myndu nú fús-
ari til samninga en lengi áður.
Upplýsingarnar um vetnis-
sprengju Bandaríkjamanna 1.
marz síðastliðinn hefði gert
þeim ljóst eins og öðrum, hvaða
hætta vofði yfir, ef styrjöld
brytist út.
Umrædd ályktun er m. a.
dregin af því, að í rússneskum
blöðum og útvarpi er nú kapp-
samlega skýrt frá eyðileggingar-
mætti vetnissprengjunnar en
það hefir ekki verið áður gert.
T. d. var næstum ekkert sagt
frá vetnissprengju Rússa 12.
ágúst síðastliðinn og öllum upp-
lýsingum um hana haldið sem
vandlegast leyndum.
Frá Washington berast þær
fregnir, að undirtektir Rússa
undir tillögur Eisenhowers for-
seta um alþjóðlega samvinnu
varðandi friðsamlega notkun
kjarnorkunnar, hafi verið betri
til þessa en við hafði verið búist.
Ofsnemmt er vitanlega að spá
því, hvort samkomulags sé að
vænta um afvopnunarmálin í
í náinni framtíð. Það virðist þó
ljóst, að sprengingin mikla við
Bikiniey 1. marz síðastliðinn
hafi borið þann árangur, að
mönnum hefir orðið það enn
ljósara en áður, hve nauðsyn-
legt er að styrkja alla viðleitni,
sem miðar að því að koma í veg
fyrir styrjöld. Enginn þarf leng-
ur að vera í vafa um, hvaða
ógnir myndu fylgja því.
—TIMINN, 8. apríl
Fleiri Ccmadabúar
NOTA
CCMs
en öll önnur reiðhjól til samans. C.C.M. framleiða
einungis úrvals reiðhjól fyrir fullorðna og engu
síður fyrir krakka. Finnið C.C.M umboðsmann
fyrst að máli.
SVAVA JÓNSDÓTTIR:
Theodóra Thoroddsen skóSdkono
Nú er horfin héðan ein af
þeim konum, sem um marga
hluti minnti á konur sögualdar-
innar. Frú Theodóra Thorodd-
sen er nýlátin.
Hennar langaði mig til að
minnast með nokkrum kveðju-
orðum, og rifjaðist þá upp
greinarkorn, sem varð til fyrir
nokkrum árum, á afmælisdegi
Theodóru, en þar var reynt að
bregða upp mynd eins og hún
stóð fyrir hugarsjónum okkar,
sem horfðum til hennar úr
fjarlægðinni. Sú grein er uppi-
staðan í því, sem hér verður
sagt, því að samur er enn svip-
urinn og bjarminn eins um
mynd og minningu frú Theo:
dóru og hann var þá.
I
Það væri öfugmæli að segja,
að það hefði orðið reimt í gamla
bænum heima, þegar faðir minn
kom heim vorið 1911, eftir
nokkurra mánaða dvöl í Reykja-
vík. En það fjölgaði í bænum.
Dularfullar verur voru þar á
sveimi, næstum óskiljanlegar í
allri sinni fegurð og öllum sínum
mætti. Samt voru þetta ekki
beinlínis englar, nei, það var
fólkið, sem faðir minn hafði
heyrt og séð í Reykjavíkurdvöl
sinni. Það bar ekki mikið á þessu
fólki hversdagslega, en þegar
góðir gestir komu og sátu lengi
með honum einum, fékk það líf
og gekk fram. En í huga lítils
áheyranda, sem faldi sig bak við
einhvern stólinn, var þetta fólk
ekki einungis ágætara og mátt-
ugra í eðli sínu en nokkrar aðrar
verur, heldur var allt líf þess
ótrúlegt, ævintýri, fyllt öllu því,
sem eftirsóknarvert gat verið í
þessum heimi.
Það var gott að muna nöfn á
þessu fólki. Það voru til svo
margar vísur um það.
Einn hét Benedikt og leit út
alveg eins og Gunnar frá Hlið-
arenda. Hann skildi allar Is-
lendingasögurnar, já, vísurnar
líka! Þá voru Bjarni og Björn
ekki neitt hversdagslegir eða þá
Skúli! Hann, sem þorði að vera
einn á móti hinum svona mörg-
um. Nei, sækonungarnir og
kapparnir í sögunum máttu vara
sig. Og svo voru það konurnar.
Ennþá voru þær tilkomumeiri,
heldur en jafnvel karlmennirn-
ir. Ein hét Guðrún. Hún hafði
svo fallegt hár, að það Ijómaði
af því, þegar hún gekk eða þaut
um götumar. Svo voru þar syst-
ur, margar systur, hver annarri
fallegri og svo töfrandi, að það
var í rauninni óskiljanlegt. En
hún Theodóra var móðursystir
þeirra og einmitt hún var konan
hans Skúla. Og Theodóra var
ekki lík neinum af hinum kon-
unum, hún stóð ein út af fyrir
sig.
Maðurinn hennar hafði verið
sýslumaður eins og faðir hans,
sýslumaðurinn heitinn á Leirá.
Þá bjuggu þau fyrir vestan og
gáfu út blað, sem var á móti
Dönum og landhöfðingjunum.
En það líkaði ekki öllum og einu
sinni komu margir menn heim í
húsið þeirra og spurðu eftir
manninum hennar, og fólkið hélt
að þeir ætluðu að gera honum
eitthvað illt. Þá hljóp hún í
dyrnar og sagði þeim, að þeir
fengju ekki að koma inn, og að
þeir skyldu aldrei ná í manninn
sinn til þess að gera honum illt.
Þeir náðu heldur aldrei í
manninn hennar og gátu ekki
gert honum neitt illt af því að
hann átti hana Theodóru.
En svo fluttu þau að B'essa-
stöðum, mér var ekki um það
nafn, en voldugir hlutu þeir að
vera, sem bjuggu á Bessastöðum.
En nýlega höfðu þau flutt til
Reykjavíkur og byggt þar stórt
og fallegt hús við tjörn. Þau
áttu mörg börn og öll þessi börn
voru að læra, stúlkurnar alveg
eins og drengirnir. Samt voru
þau ekki alltaí að læra, þau
sungu stundum og léku á hljóð-
færi, kváðust á og sögðu sögur,
því að þetta var skemmtilegasta
húsið í Reykjavík. Stundum
voru þar líka ortar vísur, en vís-
urnar hennar Theodóru voru
beztar. í þessu húsi voru líka
fleiri börn, en þau, sem Theo-
dóra átti. ÖIl bömin, sem léku
sér við hennar börn eða voru
með þeim, máttu koma þangað
og fá mat þegar þau voru svöng,
og Theodóra var góð við þau
öll. — Og allir hlýddu henni. Og
hún var engum lík.
II.
Þessi mynd af Theodóru Thor-
oddsen, með kjarkinn, þrekið og
fögnuðinn yfir lífinu, eins og ég
sá hana í hillingum æskunnar,
sem nokkurs konar þjóðsagna-
veru, hefur fylgt mér æ síðan.
Það vantar margt í þá mynd, en
svona mun hún ljóma fyrir aug-
um og í hugum margra jafn-
aldra minna.
Frú Theodóra Thoroddsen var
fædd að Kvennabrekku 1. júlí
1863. Dóttir séra Guðmundar
Einarssonar og Kristínar Ólafs-
dóttur Sivertsen. Þær ættir eru
þjóðkunnar, ekki sízt fyrir hin-
ar óvenjulega sterku hneigðir
til lista, er þar komu fram, á-
samt sérstökum mannkostum og
líkamsatgjörvi. Matthías Joch-
umsson, Guðmundur Thorsteins-
son, Herdís og Ólína eru nöfn,
sem allir þekkja. Hinir eru þó
miklu fleiri, sem hlutu hæfileik-
ana, þó þeir eignuðust ekki
frægðina. Munu í ætt frú Theo-
dóru vera að finna hæfileika til
flestra þeirra lista, sem Islend-
ingar á annað borð hafa iðkað.
Frú Theodóra var kornung
sett til mennta, því auk þess sem
hún nam í föðurgarði, var hún
hér í kvennaskólanum, en það
var þá hin fullkomnasta mennt-
un, sem konur áttu völ á hér á
landi.
Arið 1884 giftist hún Skúla
Thoroddsen sýslumanni og flutt-
ust þau til Isafjarðar. Þar stofn-
aði Skúli prentsmiðju og hóf að
gefa út blað.
Það barðist fyrir frelsi lands-
manna út á við og frelsi og rétt-
indum smælingjanna í þeirra
eigin landi. Að Bessastöðum var
svo flutt um aldamótin og til
Reykjavíkur 1908 og þar dó
Skúli 1916.
Theodóra eignaðist 13 börn,
eitt dó í æsku og tveim sonum
átti hún á bak að sjá eftir að
hún varð ekkja. Skúli yngri and-
aðist 1917 og Jón nokkrum árum
síðar. Báðir voru þeir óvenju-
lega vel gefnir og ógleymanlegir
öllum, sem nokkuð þekktu þá.
Eftir að hún varð ekkja vann
hún margvísleg störf, var lengi
í skrifstofu alþingis og við próf-
arkalestur ,við fornminjasafnið
og vann að margvíslegum rit-
störfum. Prjónaskap hennar og
Samkvæmt frétt í danska
blaðinu Politiken eru nú uppi
miklar ráðagerðir um að koma á
fót sjánvarpssendingum yfir
Atlanzhafið með því að byggja
endurvarpsstöðvar á Grænlandi,
Islandi og Færeyjum, ef nauð-
synleg leyfi fást til þess og sam-
komulag við viðkomandi stjórn-
arvöld.
Áætlun þessi er gerð að frum-
kvæði bandarískra verkfræð-
inga á þessu sviði. Árði hér um
að ræða samvinnu milli sjón-
varpsstöðva á meginlandi Ame-
ríku og Evrópu. Nefnd sérfræð-
inga mun gefa öldungadeild
bandaríska þingsins skýrslu um
áætlun þessa.
Er hugsað að sjónvarpskerfið
nái frá New York til London og
svo þaðan um meginland
Evrópu. Frá New York verður
sent um endurvarpsstöðvar í
Canada, Alaska, Grænland, Is-
land og Færeyjar til Bretlands-
eyja. Talað er um hliðargreinar
frá Færeyjum til Noregs og
Danmerkur.
Talið er að kosta muni 800—
1600 milljónir að koma þessari
handavinnu ýmsri var við
brugðið, og á seinni árum
skemmti hún sér við steinasafn-
ið sitt, en til hennar söfnuðust
að því er virtist eins og af sjálfu
sér, mörg kynja-gervi úr ríki
steinsins.
Hún átti í ríkum mæli virð-
ingu og ástúð barna sinna og
naut skjóls af þeim, en í raun-
inni bjó hún ætíð í sínum eigin
heimi og gekk sínar eigin götur,
þar sem lífið var í för með henni
ríkt og gjafmilt eins og það hafði
ætíð verið.
III.
Engir munu í alvöru neita því,
að margar ágætar eiginkonur og
mæður hafi fyrr og síðar verið
í hópi íslenzkra kvenna. En það
eru fáar einar, sem voru þannig
settar, að augu allra landsmanna
beindust að baráttu þeirra fyrir
og með manni og börnum.
En meðan frú Theodóra var í
broddi lífsins stóð hún jafnan
þar sem kastljós mikilla atburða
léku um; hana sáu allir. Sáu
baráttuhugann, geigleysið, stór-
mennskuna, sem lýsti sér í öllum
hlutum.
Því fékk barátta hennar al-
mennt gildi. Hún hækkaði þann
mælikvarða, sem íslenzkar kon-
ur voru mældar eftir. Það var
ekkert undarlegt þó að Skúli
Thoroddsen væri eldheitur og
óþreytandi málsvari kvenrétt-
inda. Hann þurfti ekki að leita
að rökunum, þau stóðu ljóslif-
andi fyrir framan hann.
Lengst mun þó Theodóru
minnzt vegna ritstarfa sinna
og skáldskapar. Stíll hennar var
mjög sérkennilegur, orðfár, hnit-
miðaður, léttur og þó máttugur.
Má nefna sem dæmi grein,
sem birtist í Skírni fyrir löngu
síðan um skáldskap kvenna
(einkum vestfirzkra) og ritgerð
um íslenzka jólasiði í norsku
tímariti. í fyrrnefndu greininni
birtust nokkrar vísur, sem allir
vissu að voru eftir frú Theodóru,
þó hún léti þess ekki getið. En
vísur hennar eru eitt af þeim
lífsins hnossum, sem gripin eru
fegins hendi og ekki sízt nú,
þegar allir vita, að þær verða
aldrei fleiri.
Því myndu margir fagna, ef
einhver ættingi frú Theodóru
safnaði Ijóðum hennar saman og
gæfi út. Sú bók yrði ekki síður
vinsæl en Þulurnar hennar, sem
komu tvisvar út með teikningum
eftir Guðmund Thorsteinsson
systurson hennar og Sigurð son
hennar. Sögur hennar, Eins og
gengur, komu út um 1930.
Theodóra Thoroddsen verður
minnisstæð, ekki aðeins fyrir
hæfileika sína og gáfur, rétt-
lætisþrá, dirfsku og hetjuhug,
listfengi og orðsnilld, heldur og
það sem erfiðara er að lýsa,
hvernig hún gekk lífinu á hönd,
þáði gjafir þess og gaf sjálf.
—Alþbl., 10. marz
hugmynd í framkvæmd. Auk
sjónvarpsins verður sendikerfið
væntanlega notað til þráðlausra
símtala, símskeyta, myndasend-
inga o. fl.
A hinni miklu vegalengd milli
New York og London verða um
50 endurvarpsstöðvar. — Auk
þeirra stöðva sem á landi verða,
er ráðgert að koma fyrir endur-
varpsstöðvum á skipum til að
tryggja sem bezt samband á
þeim stöðum, þar sem vega-
lengdin er mest milli landa, milli
Færeyja og Islands.
I sambándi við endurvarps-
stöðvarnar á Grænlandi hafa
danskir verkfræðingar stungið
upp á því að byggja endurvarps-
stöðvar inni á meginlandsísnum.
Auk þessarar miklu áætlunar
um sjónvarpið milli heimsálf-
anna, er verið að undirbúa nýjan
sæsímastreng milli Canada og
Englands um 3000 km. leið á
hafsbotni. Ráðgert er að taka
þennan sæsíma í notkun 1. des.
1956.
—TÍMINN, 7. apríl
Sjónvarp yfir Atlanzhafið
Endurvarpsslöðvar á íslandi, Grænlandi og Færeyjum