Lögberg - 15.07.1954, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 15. JÚLI 1954
Merkilegt miðilsafrek
TUTTUGU ÁRA MINNING
UM þessar mundir eru liðin rétt
20 ár síðan bein þeirra Agnesar
og Friðriks voru grafin upp í
Vatnsdalshólum, flutt að Tjörn
á Vatnsnesi og grafin þar í
vígðri mold. Töldu ýmsir þetta
þá „einkennilegt uppátæki“, að
vera að hrófla við beinunum,
sem legið höfðu þarna í mold í
104 ár, fjarri alfaravegi og höfðu
notið fullkomins friðar síðan
hinar ógæfusömu persónur voru
teknar af lífi. Er ekki svo sem
alveg sama hvar beinin fúna að
mönnum látnum? Skiptir það
svo nokkru máli hvort þau hvíla
í vígðum reit, eða ekki? Og var
ekki hitt verra að raska ró fram-
liðinna? Það hefur þó jafnan
þótt óheillamerki.
Þannig töluðu menn um
þennan atburð fram og aftur.
Saga Agnesar og Friðriks var
rifjuð upp að nýju. En þá kom í
ljós, að greftrunarstaður þeirra
hafði verið löngu gleymdur,
jafnvel í Húnavatnssýslu og á
þeim bæjum, sem næstir eru. Að
vísu vissu allir hvar aftakan
hafði farið fram, því að enn'sást
móta fyrir balk nokkrum eða
palli, sem hafði verið hlaðinn
undir höggstokkinn á Þrístapa,
einstökum, þrítypptum hóli, sem
er norðan við sjálfa hólaþyrp-
inguna.
í sögu Nathans Ketilssonar og
Skáld-Rósu, eftir Brynjólf á
Minna-Núpi, segir að líkin hafi
verið lögð 1 kistur og grafin
skammt frá aftökustaðnum, en
höfuðin sett á stengur. Esphólín
segir einnig í Árbókum sínum
að höfuð þeirra hafi verið sett
á stengur, en horfið þaðan
skömmu síðar. Var almælt að
húsfreyjan á Þingeyrum hefði
sent vinnumann sinn um nótt-
ina eftir aftökuna, að taka höf-
uðin niður og grafa þau á laun
í kirkjugarðinum á Þingeyrum.
Var það því allra manna trú, að
bein þeirra væri á tveimur stöð-
um, höfuðin einhvers staðar í
kirkjugarðinum á Þingeyrum,
og beinagrindurnar einhvers
staðar í nánd við Þrístapa. En
þar var hvergi að sjá merki til
dysjar eða leiðis. Og þótt gengið
væri fram og aftur um Þrístapa
sást enginn staður öðrum lík-
legri til þess að þar hefði gröfin
verið tekin. Jarðvegur virtist
alls staðar örgrunnur á sjálfum
hólnum, en umhverfis hann er
deiglend slétta og þar hefði víða
THIS
SPACI
CONTRIIUTID
■ Y
WINNIPEG
BREWERY
l I M I T I D
mátt taka nógu djúpa gröf. En
hér er um svo stórt flæmi að
ræða, að óvinnandi verk væri
að leita þar að týndri gröf.
En hvernig stóð þá á því að
hafin var leit að þessari gröf og
gengið var svo að segja rakleitt
að henni, jafnvel á ólíklegasta
stað? Um það er merkileg saga,
sem ekki hefur verið nema hálf-
sögð fram að þessu. Það var eng-
inn einstakur maður, sem tók sig
fram um það af sjálfsdáðum að
grafa upp bein þeirra Agnesar
og Friðriks og flytja þau í vígð-
an reit til yfirsöngs. Um það
kom beiðni „að handan“ og kon-
an, sem þar var miðill og meðal-
göngumaður, vildi alls ekki að
nafn sitt væri nefnt í sambandi
við þetta mál, meðan hún væri á
lífi. Hún hét Sesselja Guð-
mundsdóttir og átti heima á
Grettisgötu 75. Hún er nú ný-
látin og um leið má rjúfa þá
þögn, sem verið hefur um upp-
haf þessa mál^ Það er venjulegt
að rita ævisögur fólks, er það
fellur frá, en ævisaga Sesselju
væri ekki nema hálfsögð, ef
þessum þætti væri sleppt. Þykir
því vel hlýða að hann sé birtur
nú og því fremur þar sem kvik-
sögur eru farnar að ganga um,
að önnur kona hafi verið miðill
og meðalgöngumaður í þessu
máli.
SAGAN hefst á árinu 1932.
Sesselja var þá á bezta aldri.
Hún var dul í skapi og gerði sér
fáa að einkavinum, barst ekki á
en hugsaði mest um heimili sitt.
Hún var trúuð kona og skapföst,
og aldrei hafði hún kynnt sér,
né viljað kynna sér „andatrú“
og kenningarnar um að hægt sé
að ná sambandi við þá, sem
framliðnir eru.
Svo er það eitt kvöld að hún
fær ankannalega tilfinningu í
hægri höndina og er sem hún
hafi ekkert vald á höndinni og
hún hreyfist ósjálfrátt á ýmsa
vegu. Til þessa voru engar hugs-
anléga orsakir. Höndin hafði
verið alheilbrigð rétt áður og
ekki orðið fyrir neinu hnjaski
eða áfalli. Og þessar undarlegu
hreyfingar áttu ekkert skylt við
handardofa né sinadrátt. Það
var engin ókennileg tilfinning í
höndinni, en það var eins og hún
vildi fara sinna eigin ferða og
skeytti engum skipunum frá
heilastöðvum þeim, er handatil-
tekt ráða.
Þegar þessu hafði farið fram
um hríð, gerðist Sesselja á-
hyggjufull út af þessu, en þá
sagði einhver, annaðhvort í
gamni eða alvöru, að líklega
væri hér einhver framliðinn,
sem vildi fá að nota hönd henn-
ar til þess að koma á framfæri
skriflegum skilaboðum. Ekki
var Sesselja trúuð á það, en lét
þó til leiðast að setjast við borð
með blað og blýant, og skipti
það engum togum að þá var sem
höndin vildi fara að draga til
stafs. En engin skrift varð úr
því að sinni, heldur aðeins riss
og ólæsilegt krot. Þetta endur-
tók sig nú hvað eftir annað með
stuttu millibili og var þýðing-
arlaust fyrir Sesselju að stritast
á móti, því að hún hafði engan
frið fyrr en hún var setzt við
borð með ritföng. Fór þá smátt
og smátt svo, að stafagerð fór
að sjást og jafnvel heil orð, er
síðar urðu að setningum. Er svo
ekki að orðlengja það, að sá,
sem stýrði höndinni lét hana
skrifa skilaboð frá Agnesi, inni-
lega beiðni um að hún sæi til
þess að bein þeii*ra Friðriks yrði
grafin upp, flutt að Tjörn á
Vatnsnesi og grafin þar með
yfirsöng, og beðið fyrir sálum
þeirra.
Sesselja mun ekki hafa tekið
neitt mark á þessu í fyrstu, talið
það aðeins einkennilega tilvilj-
un, að hún skyldi vera gædd
þeim hæfileika að geta skrifað
ósjálfrátt, og eins tilviljun hvað
á pappírinn kom. A hinn bóginn
mun henni þó hafa þótt það
undarlegt, að Agnes Magnús-
dóttir skyldi koma við þessa
sögu, því að um hana hafði hún
ekki verið að hugsa og enginn
hafði minnzt á hana né sorgar-
sögu hennar í hennar áheyrn um
langt skeið, svo að hún gæti
munað. Það hlaut því aðeins að
vera tilviljun ein að nafn hennar
skyldi koma þarna fram.
Það kom þó fljótt í ljós, að
þetta var ekki tilviljun, því að
er stundir Hðu varð það bert að
fullkomin alvara var að baki.
Hin skrifuðu skilaboð urðu
greinilegri og síendurtekin með
æ meiri alvöruþunga. Og til þess
að sanna það, að ‘hér væri ekki
um nein falsmál að ræða, var
komið með ýmsar sannanir, sagt
frá atburðum, er gerzt höfðu,
og atburðum, sem áttu að gerast
og gerðust. Þannig gekk þetta í
heilt ár. Alltaf var haldið fast á
hinu sama, og alltaf voru að
koma hinar og aðrar sannanir.
Og nú voru ekki lengur nein
vandkvæði á með skriftina. Hún
var hin læsilegasta og skrifaði
Sesselja ósjálfrátt jafn hratt og
hún var vön að skrifa fyrir
sjálfa sig.Hún þverskallaðist þó
við að trúa, enda sá hún engin
ráð til þess að hægt væri að
verða við beiðninni að handan.
Hvað átti hún að gera? Hún
þóttist vita, að allir mundu
henda gys að sér ef hún kæmi
fram með svo ótrúlega sögu, að
þau Agnes og Friðrik bæðu um
að koma beinum sínum til
kirkju og biðja fyrir sér. Hver
mundi leggja trúnað á slíkt?
Þeir, sem stóðu að skilaboð-
unum, fylgdust vel með hugar-
angri hennar og reyndu að
stappa í hana stálinu. Og ein-
hverntíma var henni ráðlagt að
tala við Pál Einarsson hæsta-
réttardómara. Var það að sjálf-
sögðu heilræði, því að Páll hafði
þá fyrir löngu sannfærzt um, að
hægt er að hafa samband við
framleiðna. Mun hann hafa
gefið Sesselju mörg heilræði, en
þó fyrst og fremst að óttast ekki
þetta „samband“ og véfengja
ekki sannleiksgildi þess.
Seinna gerði hún Guðmund
Hofdal að trúnaðarmanni sínum.
Hann hughreysti hana með því,
að hún hefði sennilega verið
valin til þess að gera miskunnar-
verk, og mætti hún vera glöð af
því hlutskipti. Og svo varð það
úr, að hann gaf kost á sér til að
fara norðgur og leita að greftr-
unarstaðnum. Söguna um fram-
kvæmd verksins þarf ekki að
segja hér, hún er prentuð í Les-
bókinni 2. desember 1934. Hefur
Grétar Fejls rithöfundur skráð
þá sögu, en hann fylgdist vel
með þessu máli og aðdraganda
þess.. Einnig hélt hann fyrir-
lestur í útvarpið hinn 17. júní
1934 um þetta efni.
MERKILEGASTA atriðið í
þessu máli er frásögn Agnesar
af greftrunarstaðnum. — Hún
benti eigi aðeins á leiðið, sem
var löngu týnt, heldur sagði hún
margt annað, sem enginn vissi
og fór í þveröfuga átt við munn-
mæli og sagnir. Guðmundur
Hofdal vildi grafa beinin í
kirkjugarðinum á Þingeyrum,
þar sem höfuðkúpurnar áttu að
vera. Þá „sagði“ Agnes að höfuð
kúpurnar væri ekki þar, þær
væri hjá gröfinni í Vatnsdals-
hólum. Vinnumaðurinn á Þing-
eyrum hefði tekið niður steng-
urnar með höfðum þeirra nótt-
ina eftir. Sitt höfuð hefði hann
ekki tekið af stönginni, heldur
brotið hana, og síðan grafið
höfuðin bæði rétt hjá gröfinni,
„þar sem malbornara er“. Þetta
reyndist allt saman rétt. Gröfin
var þar sem hún vísaði á og
höfuðkúpurnar voru báðar þar
rétt hjá og var þar malarborinn
jarðvegur. Og spýtubrot fylgdi
annarri höfuðkúpunni. Enginn
maður hefur nokkuru sinni haft
hugmynd um þetta, og samt
kemur þessi frásögn svona glögg
og skilmerkileg!
Agnes taldi flutning beina
þeirra í vígða mold ekkert höfuð
atriði í sjálfu sér, heldur hitt,
að hugsanir hinna lifandi í
þeirra garð kynni að breytast
og almenningsálitið fyrirgæfi
þeim að lokum. Hún lagði og
mikla áherzlu á, að beðið væri
fyrir sálum þeirra á brunarúst-
unum á Illugastöðum, þar sem
þeir Nathan og Pétur luku ævi
sinni. Það var einn þátturinn í
friðþægingunni.
Þegar Skáld-Rósa atyrti Agn-
esi rétt fyrir dauða hennar,
kvað Agnes þessa fallegu vísu:
Sorg ei minnar sálar herð,
seka Drottinn náðar
af því Jesú eitt fyrir verð
okkur keypti báðar.
Hér kemur fram traust henn-
ar á því að hinn eilífi kærleikur
muni bjarga sér í öðru lífi. En
eftir þessari sögu er svo að sjá,
sem hatur og fyrirlitning mann-
anna hafi megnað að þjá sál
hennar í heila öld handan við
gröf og dauða.
----0----
Eftir því sem leið breyttist
miðilsgáfa Sesselju og varð full-
komnari þannig, að hún „heyrði“
og gat skrifað niður jafnharðan,
eins og þegar ritað er eftir fyrir-
sögn. Með þessu móti var í raun-
inni hægt að „tala“ við þá fyrir
handan. Hafði hún samband við
Agnesi lengi eftir þetta, og var
svo að sjá sem breyting til hins
betra hefði orðið á kjörum
þeirra. Um það eru þó engar
sannanir aðrar. Sesselja mun þó
að lokum hafa verið ánægð með
það hlutverk, sem hún leysti af
hendi í þessu máli, en vildi ekki
að neinir aðrir en nánustu sam-
verkamenn sínir vissu um það.
Mun hún ekki hafa viljað að það
kæmist í hámæli að hún væri
miðill. Og þó hafði vegna hæfi-
leika hennar gerzt einhver hinn
allra merkilegasti fyrirburður
hér á landi um „hið mikla sam-
band“. (G. -f Á.)
—Lesb. Mbl.
Svíarnir tóku hér
landkynningar-
mynd í litum
Þar verða þættir úr þjóðlífi Is-
lendinga og sögu, m. a. sést þar
Gunnar á Hlíðarenda
Sænsku kvikmyndatökumenn-
irnir, sem nú eru á förum héðan,
hafa gert fleira en að taka
myndina um Sölku Völku. Þeir
hafa jafnframt unnið að töku
mjófilmu um land og þjóð, eins
konar landkynningarmynd í lit-
um, sem sýnd verður í Svíþjóð
(og að sjálfsögðu hér) og víðar
um heim. Það er Nordisk Tone-
film og Edda Film, sem að kvik-
myndatöku þessari standa.
Myndin sýnir fyrst of framst
land og þjóð, atvinnuhætti, en
bregður jafnframt upp svip-
myndum úr sögu þjóðarinnar.
Vegna hins síðastnefnda verða
íslenzkir leikarar í myndinni,
þeir Róbert Arnfinnsson og Jón
Aðils, svo og 13 ára drengur,
Gunnar Rósinkranz, en hann á,
sem skólabarn, að hugleiða for-
tíð landsins, og sér þá bregða
fyrir Gunnari á Hlíðarenda og
fleiri atriðum úr sögu þjóðar-
innar.
Þeir Rune Lindström og dr.
Sigurður Þórarinsson hafa „sam-
ið“ myndina, en einkum hefur
dr. Sigurður gefið bendingar um
jarðfræði- og landfræðileg efni.
Lindström stjórnar kvikmynda-
tökunni.
Tekin hafa verið atriði í mynd-
ina hér í bænum, við Geysi,
Heklu, Þingvöllum, Fljótshlíð,
við Mývatn og á Vestfjörðum.
Mynd þessi verður fullgerð
um líkt leyti og Salka Valka í
haust, og verður sýnd jafnframt
henni víða um heim, eins og fyrr
greinir. - —VÍSIR, 15. júní
— Að þér, svona stór og sterk-
ur maður, skulið leggja yður
niður við að biðja um peninga.
— Já; en síðast, þegar ég tók
þá án þess að biðja um þá, fékk
ég 6 mánaða fangelsi.
Kveðja frá Veslur-íslendingum:
„Það tekur tryggöinni í skóvarp, sem
tröllum er ekki vætt"
Ávarp dr. Richards Beck á lýð-
veldishátíðinni í fyrradag
Mælt er, að sagan endurtaki
sig. Það sannast eftirminnilega á
mér að þessu sinni. Eins og kunn
ugt er, var það hið kærkomna
hlutskipti mitt að vera viðstadd-
ur stofnun hins íslenzka lýðveldi
sem fulltrúi íslendinga í Vestur-
heimi og flytja kveðjur þeirra á
þeirri ógleymanlegu frelsis- og
fagnaðarhátíð þjóðar vorrar.
Enginn Islendingur, sem ekki
var úr steini gerður, gat verið
hér heima á Islandi dagana þá,
svo að honum hitnaði ekki um
hjartaræturnar, fyndi það ekki
glögt, að þakklæti, sigurgleði og
vonagleði, fyllti hugi manna og
setti svip sinn á þá vorbjörtu
daga, daga djúpstæðra minninga
og stórra framtíðardrauma. Það
var vor í lofti og vor í hugum
fólksins. Anda þeirrar fagnaðar-
kenndar og þess framsóknar-
huga, sem gagntók gjörvalla
hina íslenzku þjóð á þeim sögu-
ríku og örlagaríku tímamótum í
sögu hennar túlkaði Guðmundur
skáld Böðvarsson fagurlega í há-
tíðarkvæði sínu „I tilefni dag-
sins“, er hann segir:
Ei dagur fyrr af djúpi steig
með dýrra hlað um brá:
Nú rætist eftir aldabið
vor cik um líf, vor bæn um fríð:
Við leggjum frjálsir frelsissveig
um fjöll vor, hvít og blá.
I dag, á 10 ára afmæli hins ís-
lenzka lýzveldis, er það aftur
hið góða hlutskipti mitt að
sækja hátíðahöldin sem fulltrúi
Þjóðræknisfélags íslendinga 1
Vesturheimi og flytja landi og
lýð hjartanlegar kveðjur þess
félagsskapar, er um 35 ára skeið
lj,efir, með mörgum þætti, unnið
að varðveizlu v o r r a r tignu
tungu og annarra dýrmætra
menningarverðmæta vorra vest-
an hafsins og að framhaldandi
sambandi og samvinnu milli Is-
lendinga yfir hið breiða haf.
Sé ég hendur manna mynda
meginþráð yfir höfin bráðu,
þann er lönd og lýði bindur
lifandi orði suður og norður.
Þannig fórust séra Matthíasi
Jochumssyni orð í hinu ódauð-
lega kvæði sínu til okkar Vestur
Islendinga. Jafn spaklega segir
hann annars staðar í kvæðum
sínum: „og frændsemin skal
brúa saman lðndin.“
Það er þessi brú frændsem-
innar, og framhaldandi menn-
ingarlegra samskipta, sem þjóð-
ræknir íslendingar, beggja meg-
in hafsins vilja byggja og gera
sem varanlegasta, báðum aðil-
um til gagns og sæmdar.
Sérstaklega vil ég á þessum
minningaríka d e g i, stofndegi
hins íslenzka lýðveldis, þakka
innilega, í nafni þjóðræknisfél-
agsins, og í nafni Vestur-lslend-
inga almennt margvíslegan virð-
ingar- og vináttuvott, og allan
stuðning, sem félagið og við ís-
lendingar í Vesturheimi höfum
notið héðan heiman um haf, og
verið hefir okkur til ómetanlegs
gagns í þjóðræknisbaráttu okk-
ar, sem fer á milli heimaþjóðar-
innar og íslenzka þjóðarbrotsins
vestan hafs og glæðir gagn-
kvæman skilning og s a m ú ð
þeirra, styrkir brúna yfir hafið.
En plægður akur góðviljans,
skilnings og samúðar, er sá jarð-
vegur, sem frjósamt samstarf
sprettur upp úr í þjóðræknisleg-
um s&mskiptum milli íslendinga
yfir hafið, eigi síður en á öðrum
sviðum. Þann sannleika er hollt
að hugleiða og bera í minni, og
ekki aðeins á lýðveldishátíð sem
þessari, hvoru megin hafsins
sem er.
Um margt eigum við Islend-
ingar vestan hafs að vísu á
brattann að sækja í þjóðræknis-
baráttu okkar, og óðum hnígur
hin fríða og hrausta sveit ís-
lenzkra frumherja í landi þar til
moldar. Enn mæla þar samt þús-
undir manna á íslenzka tungu,
og láta sér annt um heil og heið-
ur ættjarðarinnar. Enn slær því
rödd Islands á næma strengi í
brjóstum fjölmargra barna þess
og barnabarna vestan megin haf-
sins. Þess er einnig árægjulegt
að minnast, að margir í hópi
hinnar yngri kynslóðar, þó stirt
sé orðið um íslenzkt tungutak,
bera í barmi ræktarhug til ls-
lands og vilja fræðast um land
feðra sinna og mæðra. Mun og
lengi í þeim glæðum lífa, sé að
þeim skarað, enda eiga þjóðernis
mál vor enn, góðu heilli, marga
trausta málsvara vestan hafsins,
þó að við rammann reip sé að
draga í þeim efnum. Fléttast nú
einnig nýir þræðir í ættar- og
menningartengslin milli Islend-
inga yfir hafið með auðveldari
og tíðari gagnkvæmum heim-
sóknum af beggja hálfu. En fátt
treystir fremur og betur ættern-
is böndin en einmitt slíkar heim-
sóknir, því að upp af slíkum
kynnum sprettur aukinn skiln-
ingur og samhugur.
Einkum er það mikilvægt, að
ungir íslendingar vestra um haf
komist í snertmgu við Island
hið vaxandi, nýja, samhliða því
og þeir kynnast af eigin sjón
og reynd fögru og svipmiklu
landi feðra sinna og mæðra, þar
sem næmt eyra getur hvarvetna
heyrt þyt sögunnar strjúka,
heyrandanum um vanga, þekki
sá hinn sami eitthvað til þeirrar
einstæðu og merkilegu sögu.
Á þeim hálfsmánaðar tíma,
sem liðinn er síðan við hjónin
komum hingað 1 þessa pílagríms
för okkar til ættjarðarstranda,
höfum við þegar séð nýjar menn
ingarstofnanir og mannvirki,
sem vera því órækan vott, að hér
er allt á hröðu framfaraskeiði og
framsóknar á mörgum sviðum.
Það hefir fyllt hug okkar fögn-
uði og ættarstolti. 1 nafni Vestur
íslendinga óska ég þjóðinni
hjartanlega til hamingju með
þau mörgu framfararspor til
auðugra andlegs lífs og fjöl-
breyttara atvinnulífs, sem hér
hafa stigin verið síðan lýðveldið
var stofnað, og spáir það góða
um bjarta framtíð hinnar ís-
lenzku þjóðar.
Ég komst svo að orði í ræðu
minni á Þingvöllum fyrir 10 ár-
um síðan, að Islendingsnafnið
væri orðið heiðursnafn í Vestur-
heimi. Skemmtilegt er það til
frásagnar, að íslendingar þeim
megin hafsins, bæði úr hópi eldri
og yngri kynslóðarinnar, halda
áfram að vinna sér frama á ýms
um sviðum, og varpa með þeim
hætti ljóma á þjóðstofn sinn og
sýna, að hann er ekki fúinn í
rót.
Tröllkonan í þjóðsögunni sagði
að Islandsálar væru djúpir, en
þó myndu þeir væðir vera. Það
var þessi gamla þjóðsaga, sem
Örn skáld Árnason hafði í huga>
er hann komst svo að orði í stór-
brotnu kvæði sínu til GuttormS
skálds Guttormssonar á Víði-
völlum í Nýja Islandi og okkar
landa hans vestan hafs samtím-
is:
Þótt djúpir séu Atlantzálar,
mun átthagaþránni stætt.
Það tekur tryggðinni í skúvarp
sem tröllum er ekki vætt.
Heilhuga tökum við íslenzkir
þjóðræknismenn og konur vest-
an hafs undir þau orð skáldsins
og viljum láta þau reynast sann-
mæli í verki.
1 þeim anda einlægrar og
hjartaheitrar ræktarsemi fty*
ég forseta íslands, ríkisstjórn og
þjóð, afmæliskveðjur og bless-
unaróskir íslendinga vestan hafs
á þessum heiðurs- og heilladegi
hins íslenzka lýðveldis og segi
heilum huga:
Brúum áfram bróðurhöndum
breiðan, djúpan sjá!
— TÍMINN 19. júní-
/