Lögberg - 23.09.1954, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 23. SEPTEMBER 1954
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Gefið at hvern fimtudag af .
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENITE, WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
Utan&skrift rltstjðrans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 743-411
Verð $5.0U um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg" is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Réttlætismál, sem ekki þoldi lengri bið
Er hæztiréttur Bandaríkjanna í maímánuði síðast-
liðnum kvað upp þann dóm, að litflokkun nemenda í skólum
landsins væri skýlaust brot á stjórnarskránni, mun það hafa
verið á flestra vitund, að hvað svo sem ströngustu bók-
stafsfyrirmælum leið, myndi þjóðarsamvizkan ekki sætta
sig við það, að slíku réttlætismáli, sem hér var um að ræða
yrði miklu lengur stungin svefnþorn. Nýr dómsforseti
hæztaréttar hafði þá verið skipaður og var sá Earl Warren,
fyrrum ríkisstjóri í Californíu, vitur maður og mikill fyrir
sér af norrænum stofni kominn í báðar ættir. Sennilega
væri það ofmælt, að eigna Mr. Warren allan heiðurinn af
lausn þessa langdræga vandamáls, þó lítt muni skiptar
skoðanir um, að áhrifa hans hafi allverulega gætt, enda í
fylzta samræmi við meðfædda og þroskaða réttarmeðvitund
norrænna manna.
Mr. Warren fer ekki dult með ætterni sitt; hann heim-
sótti land feðra sinna, Noreg, í sumar .skoðaði merka sögu-
staði og fanst mikið til um fegurð landsins. —
Svo langdregin og rótföst var kynþáttaskiptingin orðin
í Bandaríkjunum, þó einkum í Suðurríkjunum, að þess var
naumast að vænta, að hún yrði afmáð svo að segja að
næturlagi, enda hefir annað orðið uppi á teningnum; ýmis
ríki, svo sem Louisiana, hafa í hótunum og jafnvel fengið
þing sín til að afgreiða mótmælalöggjöf, en þrátt fyrir slíkan
andróður, þarf ekki að efa, að alríkisvaldið hafi áður en
langt um líður sitt fram svo að innan vébanda þessarar
miklu þjóðar verði frá mannréttinda sjónarmiði séð, ein
hjörð og einn hirðir.
1 Columbia-héraðinu, District of Columbia, þar, sem
stjórn alríkisins situr og fer með völd, eru Negrabörn í
nokkrum meirihluta; nú verður þar eitt látið yfir alla ganga,
en með því skapast fordæmi, sem óhjákvæmilegt er, að
áhrif hafi á hvert einasta og eitt ríki innan takmarka ríkja-
sambandsins og opni augu þeirra fyrir þeirri þjóðarnauðsyn
að allir verði jafnir fyrir lögunum.
Gunnar Myrdal, er flestum fremur hafði lagt sig í
líma um að grandskoða ofan í kjölinn vandamál Negranna
í Bandaríkjunum og hina óhollu og ranglátu kynþátta-
skiptingu, komst eitt sinn þannig að orði um þetta
vandamál:
,,Frá amerísku, þjóðfélagslegu sjónarmiði séð, er kyn-
þáttaskiptingin með þjóðinni hvorki meira né minna en
vöntun á almennu velsæmi, eða sjálfsagðri réttlætiskend“.
Nú hefir velsæmisvitundin vaknað, og verða þá áhrif-
um hennar engin takmörk sett. —
Eigi hafði hæztiréttur fyr gefið úrskurð sinn, en for-
sætisráðherra Suður-Afríku sambandsins, Dr. Malan, fór
lítilsvirðandi orðum um Bandaríkin og æðsta dómstól
þeirra fyrir afstöðu þeirra til þessa sjálfsagða jafnréttinda-
máls, en hann hefir manna mest barist fyrir því, að halda
Negrunum í ánauð. Ætli svo geti ekki farið, að hann vakni
einhverju sinni við vondan draum, eða þá jábræður hans,
sem taka kunna við af honum?
Eins og nú hagar til ráða fimm miljónir hvítra manna í
Afríku yfir tvö hundruð miljónum Negra; slík hlutföll end-
ast ekki fram í aldir. Hver verða þá örlög hinna hvítu yfir-
drottnara? Verða þeir sviptir mannréttindum og gerðir að
vanmáttkum undirtyllum í þjóðfélaginu? Vonandi ekki. En
þeir verða ekki lengur yfirstétt, heldur mega þeir þá telja
hlut sínum vel borgið, verði þeir jafningjar hinna bládökku
þjóðbræðra sinna.
Áminstur úrskurður æðsta dómstóls Bandaríkjanna
hefði vel mátt vera feldur löngu fyr, þó betra sé seint en
aldrei.
☆ ☆ ☆
Erilsamt ævistarf
Utanríkisráðherra Breta, Mr. Eden, á ekki sjö dagana
sæla um þessar mundir; svo má segja að hann sé ávalt á
ferðy og flugi dag út og dag inn; hann flýgur af einni ráð-
stefnunni á aðra og er í rauninni orðinn gestur heima hjá
sér; eftir að Frakkar sálguðu sáttmálanum um varnarbanda-
lag Vestur-Evrópu af ótta við fyrirhugaða endurhervæðingu
Þjóðverja, tók Mr. Eden sig þegar upp í heimsókn til Belgíu,
Hollands, Luxemborgar, Italíu og Frakklands, til að kanna
fyrir sér um nýjar leiðir til lausnar þeim vanda, sem skapast
hafði vegna afstöðu franska þingsins; 'í öllum þessum lönd-
um var Mr. Eden vel fagnað og málaleitanir hans teknar til
alvarlegrar yfirvegunar; valdamönnum allra þeirra þjóða,
er Mr. Eden heimsótti, nema ef vera skyldi þeim frönsku,
sýndist það alveg ljóst, að án þátttöku Vestur-Þýzkalands,
yrði varnarbandalag gegn vaxandi áróðri og ásælni af völd-
um kommúnista óvirkt í framkvæmd ,og hvort sem Frökk-
um líkaði betur eða ver, gæti það ekki dregist mikið lengur
að viðurkenna fult sjálfstæði Vestur-Þýzkalands,. er jafn-
framt hefði í för með sér rétt til hervæðingar.
Valdamenn þeir, er Mr. Eden átti viðræður við, hölluð-
ust á þá sveif, að úr því, sem komið væri, myndi ráðlegast
að fylgja því fram, að Vestur-Þýzkaland yrði aðili að
Norður-Atlantshafsbandalaginu, því slíkri ráðstöfun ættu
Frakkar örðugt með að hafna.
Mr. Eden er gætinn stjórnmálamaður og spar á loforð;
hann rasar sjaldan um ráð fram, og hvort sem hann nokkru
sinni verður forsætisráðherra eða ekki, mun hitt víst, að
hann verði jafnan talinn í fremstu röð þeirra manna, er
með utanríkismál Breta hafa farið.
Blómleg byggð a fögrum stað
Á Egilsstaðaásunum rís yngsta
kauptún
Þar er nóg að starfa og
myndarleg byggð
Fyrstu húsin voru reist
fyrir 10 árum
Á fögrum stað við Lagarfljót,
þar sem vegaskil verða ofan frá
dölum og utan af Héraði niður á
Firði, er stórbýlið Egilsstaðir.
Það stendur á bakka fljótsins,
umvafið skógargróðri og liggja
að því víðir vellir, en hlíðin, sem
upp af rís er öll skógi vaxin og
heitir þar Egilsstaðaskógur.
Egilsstaðir hafa verið stórbýli
um langan aldur og er flestum
landsmönnum kunnugt. Hitt
vita færri, að á síðustu tíu árum
hefir vaxið upp myndarlegt
sveitaþorp á ásunum fyrir ofan
Egilsstaðabæ, þar sem áður var
engin byggð. Hefir það stækkað
ár frá ári og er nú orðin mikil
miðstöð fyrir Fljótsdalshérað
allt, bæði í samgöngu-, verzlun-
ar- og atvinnumálum.
Þetta yngsta kauptún á ís-
landi er byggt ungu fólki að
meginhluta dugmiklu og athafna
sömu, er búið hefir vel í haginn
fyrir sig og sína, byggt sér reisu-
leg hús og skapað hið snotrasta
byggðahverfi á Egilsstöðum.
Blaðamaður Mbl. dvaldist
fyrir skömmu nokkra daga í
Egilsstaðakauptúni og hitti þar
m. a. að máli oddvitann, Svein
Jónsson, bónda á Egilsstöðum.
Gaf hann ýmsar upplýsingar um
fyrstu byggðina þarna, þróunar-
sögu kauptúnsins og starf þess
og fyrirkomulag í dag.
Fyrstu byggingarnar í kaup-
túninu voru reistar árið 1944 og
er því réttur áratugur síðan
fyrsta skóflustungan var tekin
þar. Var það læknabústaðurinn
og dýralæknisbústaðurinn. Áður
hafði Fljótsdalshéraði verið
skipt í tvö læknishéruð, úthérað
og upphérað ,en þá voru þessi
tvö héruð sameinuð og læknin-
um fengið aðsetur á Egilsstöðum
og jafnframt var honum skipað-
ur aðstoðarlæknir.
Læknir er nú Ari Jónsson og
aðstoðarlæknir Einar Pálsson. I
kjallara læknisbústaðarins er
einnig sjúkraskýli og eru þar 12
rúm. Starfar þar ein hjúkrunar-
kona. Dýralæknirinn á Egils-
stöðum, Bragi Steingrímsson,
þjónar báðum Múlasýslum og að
auki Austur-Skaftafellssýslu.
Árið eftir, 1945, var byggt
verzlunarhús og sláturhús á veg-
um kaupfélagsins á Reyðarfirði,
en á Egilsstöðum er nú útibú
þess. Jukust síðan byggingar ár
frá ári og æ fleiri tóku sér ból-
festu í hinu unga kauptúni. Voru
byggð þrjú, fjögur hús ár hvert,
mestmegnis íbúðarhús. Eru þau
nú alls 24 talsins og er eitt í
byggingu í sumar.
Landið, sem Egilsstaðakaup-
tún stendur á, var allt áður fyrr
í landi ábýlisjarðarinnar Egils-
staðir. Er byggðin hófst voru
húsalóðirnar teknar eignarnámi,
og er það allmikið svæði, 220
hektarar alls.
Var mikið um það rætt á
fyrstu árum byggðarinnar,
hvaða nafn hinu nýja kauptúni
skyldi gefið. Voru uppi um það
fjölmargar tillögur manna á
meðal og var ein þeirra m. a. að
nefna kauptúnið Gálgaás, eftir
hinum forna aftökustað, en hóll-
inn, sem læknisbústaðirnir
standa á, ber það nafn. Nafna-
umræðurnar voru þó til lykta
leiddar með lögum, sem staðfest
voru um kauptúnið, og stofnuðu
það jafnframt, 22. maí 1947, en
þau heita lög um Egilsstaða-
kauptún.Varð það heiti strax al-
gengast manna á meðal og erfitt
hefði orðið að láta hið forna nafn
víkja fyrir nýju.
Þá var kauptúnið gert að sér-
stökum hreppi með býlinu
Egilsstöðum, Kollstaðagerði í
Vallahreppi og Miðhúsum og
landsins
Eyvindará úr Eiðahreppi. —
Hreppstjóri er nú Stefán Einars-
son, útibússtjóri Kaupfélagsins á
Reyðarfirði, en oddviti Sveinn
Jónsson eins og áður er sagt.
Egilsstaðakauptún er sérstætt
allra íslenzkra kauptúna að því,
að það mun vera hið eina þeirra,
sem hefir verið skipulagt frá
upphafi, og jafnframt fyrir þá
sök, að því skipulagi hefir al-
drei verið breytt. Enn bera göt-
urnar engin sérstök heiti, enda
ekki orðnar margar, heldur
hefir hvert hús sitt nafn, t. d.
Hjarðarholt, Hlíðafell, Lágafell,
Laufás og Lyngás, rammíslenzk
og forn staðaheiti.
í kauptúninu hefir þegar verið
gerð vatnsveita, rafmagn leitt
um það frá 100 hestafla diesel-
rafstöð og skólpveita lögð, þótt
hún sé ennþá ófullgerð. Helztu
hagsmunamál kauptúnsins nú
eru m. a. bygging skólahúss og
félagsheimilis. Barnakennslan
hefir hingað til farið fram á
einkaheimilum úti um kauptún-
ið og er það mjög bagalegt, sem
gefur að skilja. Þá skortir einnig
sundlaug, þar sem hvergi í ná-
grenninu eru hverir eða heitar
laugar.
Ibúar Egilsstaðakauptúns eru
nú orðnir 160 talsins og fer þeim
árlega fjölgandi. Þeir eru flestir
komnir úr sveitunum í kring, af
Fljótsdalshéraði, en fólk er þar
frá öllum Austfjörðum. Mikill
hluti landnemanna í kauptúninu
er ungt fólk, sem þar hefir sezt
að og reist bú.
Er það eftirtektarvert, og ber
vott um hagsýni og dugnað, að
svo til allir búa í eigin húsum,
snotrum ein- og tvíbýlishúsum,
er þeir hafa sjálfir reist. Efna-
hagur fólksins er allgóður og
líklega munu hvergi vera fleiri
bifreiðar að hlutfallstölu en í
kauptúninu, en þar stendur bif-
reið við hvert hús.
Ekki hefir borið á atvinnu-
leysi, en nokkuð hafa menn sótt
suður til Vestmannaeyja á ver-
tíðina. 1 kauptúninu eru þegar
orðnar fjórar verzlanir, þrjár
einstaklingsverzlanir og útibú
kaupfélagsins á Reyðarfirði. Þar
er rjómabú, frystihús, sláturhús,
búvélaverkstæði og trésmíða-
verkstæði, svo nokkuð sé nefnt,
og veita þessi fyrirtæki og önnur
næga atvinnu árið um kring.
Er einnig leitað til þorpsbúa
um ýmsa fagvinnu úr hinum
fjölbýlu sveitum umhverfis.
Enginn búskapur er rekinn í
kauptúninu, en íbúarnir hafa
með sér sameiginlegt mjólkur-
bú, er telur 20 kýr í fjósi og
fullnægir það mjólkurþörfinni.
Félagslíf er fremur lítið svo
sem gefur að skilja, þar sem
ekkert samkomuhús hefir enn
verið reist í kauptúninu. Þar eru
þó mörg þau félög þegar stofnuð,
sem starfa í íslenzkum þorpum
og bæjum. Þar er auðvitað kven-
félag, ungmennafélag, verka-
lýðsfélag, bílstjórafélag, en einn
bifreiðarstjóri er í kauptúninu
og svo kaupfélagsdeild.
Dansleikir eru haldnir öðru
hverju í skála er kaupfélagið á.
Eitt aðaláhugamál kvenfélags-
ins í Egilsstaðakauptúni, er eins
og svo margra annarra kvenfé-
laga, að byggja kirkju. Eins og
sakir standa verða íbúarnir að
sækja kirkju fram til Vallaness,
en þjónandi prestur þeirra er
sr. Pétur Magnússon. Mikill
áhugi er fyrir kirkjubyggingu
þessari, en framkvæmdir hafa
engar verið í málinu gerðar, enn
sem komið er.
Ekki er nema 51 gjaldandi á
útsvarsskrá kauptúnsins og var
jafnað niður á síðasta ári um
100 þús. kr. Gefur að skilja, að
sú fjárupphæð hrekkur ekki
ýkja langt til margvíslegra fram-
kvæmda, þrátt fyrir góðan vilja.
Hreppsnefndin er nú þannig
skipuð, að í henni eiga sæti tveir
fulltrúar Sjálfstæðismanna, tveir
fulltrúar Framsóknar og komm-
únista sameinaðra og einn
óháður.
Egilsstaðakauptún liggur í
þjóðbraut, sem kvíslast í allar
áttir. En það er ekki aðeins, að
akvegasamband sé greiðfært til
þess og frá, heldur er þar ágætur
flugvöllur, og eru ferðir um
hann fjórum sinnum í viku frá
Reykjavík. Byrjað var á bygg-
ingu hans fyrir 12—14 árum og
hefir hann kostað yfir 1 millj.
kr. í byggingu. Er flugbrautin,
sem er ein og liggur frá norðri
til suðvesturs, 1750 metra löng.
Brúin á Lagarfljóti liggur
skammt frá vellinum og þarfnast
hún bráðrar endurnýjunar. Hún
er lengsta brú á landinu, 303 m.,
og er orðin hálfrar aldar gömul
og miklu eldri en henni var
ætlað að standa. Ber brýna nauð-
syn til þess að byggja nýja brú
yfir fljótið hið bráðasta.
Landið undir flugvöllinn var
einnig tekið eignarnámi úr jörð
Egilsstaða um 120 hektarar af
hinu bezta ræktunarlandi. Var
það tilfinnanlegur hnekkir fyrir
Svein bónda, en hann býr hinu
mesta myndarbúi á jörðinni með
aðstoð sona sinna tveggja, Jóns
og Ingimars, en bróðir hans,
Pétur Jónsson, býr einnig á
Egilsstöðum. Gefur túnið 3—4000
hesta af heyi og eru 30 nautgripir
í fjósi. Jafnframt rekur Sveinn
bóndi gistihús á Egilsstöðum og
rúmast þar um 30 manns.
í Egilsstaðakauptúni og hvar-
vetna Austanlands heyrir maður
um þessar mundir mjög rætt um
lausn á rafmagnsmálum fjórð-
ungsins, sem nú er á döfinni.
Kemur þar tvennt til greina,
annaðhvort að virkja Lagarfoss
eða fá rafmagnið leitt austur frá
hinni nýju Laxárvirkjun.
nú brýnasta hagsmunamál fjórð-
Er ljóst, að rafmagnsmálið er
ungsins og farsæl lausn þess, á
hvorn veginn sem verður, undir-
staðan undir framförum og at-
vinnuþróun á komandi árum.
Óvíða mun rafmagn vera dýr-
ara á landinu en það, sem' leitt
er um Egilsstaðakauptún frá
dieselrafstöðinni og er það mikið
áhugamál allra íbúanna, að raf-
magnsmálinu verði hraðað sem
unnt er og viðunandi lausn fáist,
er geti veitt ódýrt rafmagn til
íbúða og atvinnunota.
—■☆•—
Egilsstaðakauptún er eitt
hinna örfáu kauptúna í sveit hér
á landi og það á tilveru sína að
þakka hinum fögru og búsældar-
legu sveitum, er að því liggja.
Það er gott til þess að vita, að
við slfk skilyrði skuli vaxa upp
Sveitaþorp í stað þess, að fólks-
straumurinn liggi hingað suður
á nes og til höfuðborgarinnar.
Þangað geta bændur leitað um
marga þá þjónustu og liðsinni,
sem torfengnara væri ella, og
þéttbýlið styður með því strjál-
býlið.
Hin snotru býli og góða af-
koma í Egilsstaðakauptúni ber
ljósan vott þess, að þar hefir tek-
ið sér bólfestu dugmikið og at-
orkusamt fólk, og það er ekki að
efa, að í framtíðinni á eftir að
rísa þar á ásunum veglegur og
blómlegur kaupstaður.
—Mbl., 8. ágúst
The Children's
Theatre of
Greater Winnipeg
For the first time the children
of Winnipeg are to have a
planned programme of enter-
tainment for the winter season.
This programme, sponsored by
the Children’s Theatre, Winni-
peg, includes a marionette show
in October, a children’s opera in
December, and a stage play in
February. An advance ticket
sale is proceeding in suburban
elementary schools until Mon-
day, September 27. This will
give suburban children and their
parents an opportunity to get
their tickets prior to the “Season
Ticket Blitz” to take place in
city schools, October 1.
The Tatterman Marionettes
are the first entertainment, at
the Playhouse October 23. They
will perform The Glowing Bird,
the enchanting story of a beauti-
ful, bewitched firebird, rescued
by a young boy, Ivan and his
friends, the Brown Bear and the
fairy princess. A special feature
of the Tatterman Marionettes is
their practice of removing the
masking curtains after the per-
formance to thow the audience
what goes on behind the scenes.
The Golden Touch, an opera
based on the classical fairy tale
of King Midas, has been especi-
ally written for Winnipeg
children by Walter Kaufman
and J. M. Sinclair. It will be
presented December 29 and 30.
A circus setting, complete
with jugglers, clowns, and
trapeze artists provides the
background for the adventures
of young Rupert in John
Hirsch’s new play, Rupert the
Great, which is scheduled for
February 12 and 19.
The Children’s Theatre, Win-
nipeg was started in 1951 to
stimulate local interest in child
dramatic training and to sponsor
balaced entertainment for chil-
dren. It represents the School
Board, Parks Board, Home and
School Association, Junior
League of Winnipeg, churches,
drama groups, community clubs
and social agencies.
í
Sparnaður, þægindi,
skjólgóð, þessi nær-
föt eru frábærlega
endingargóð, auð-
þvegin til vetrar-
notkunar, gerð úr
merinoefni. Veita
fullkomna ánægju og
seljast við sann-
gjörnu verði — alveg
sérstök nærfatagæði.
Skyrtur og brækur
eða samstæður handa
mönnum og drengj-
um.
Fræg
Síðan 1868