Lögberg - 02.06.1955, Síða 2

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 2. JÚNÍ 1955
Hugleiðing um hundroð óra afmæli
íslenzku byggðarinnar í Utah
eftir FINNBOGA
— Síðari hluii —
1 grein um skerf þann, er
ísland hefur lagt til Utah
(Iceland’s Contribution to
Utah, prentaðri í 2. bindi rit-
safnsins Heart Throbs of the
West), segir frú Kate B.
Carter,1) forseti mjög óflugs
félagsskapur, er kallar sig
Daughters of the Utah Pion-
eers, svo m. a. um nokkra
hina fyrstu íslenzku land-
nema (aðra en þá, er þegar
hefur verið getið):
Árið 1857 fluttust til Amer-
íku úr Landeyjum Loftur
Jónsson, kona hans Guðrún
Halldórsdóttir, og stjúpbörn
hans, Jón Jónsson og Guðrún
Jónsdóttir. Ásamt þeim fóru
og Magnús Bjarnason og
kona hans, Þuríður Magnús-
dóttir, og kona að nafni Vig-
dís Björnsdóttir, góður læknir
og mikill fengur byggðarlag-
inu. Loftur Jónsson var völ-
undur bæði á tré og járn og
reisti sér snemma á dögum
eitt myndarlegasta heimilið í
Spanish Fork. Jón Jónsson
gerðist bóndi, en var síðar
kvaddur til Sanpete sýslu sem
útvörður gegn Indíánum, er
þar herjuðu á. Fluttist Jón
þangað ásamt fjölskyldu
sinni. Kona hans, Anna [Guð-
laugsdóttir] „var sögð að
kunna vel að halda á nál og
prjónum. Fyrstu árin í Utah
prjónaði hún mikið af sokka-
plöggum, sem hún bæði seldi
í búðir og til einstaklinga.
Var það góður búbætir.“
Guðný Hafliðason var fyrir
íslendingunum í því að skrá
ýmsa atburði, og hafði hún
þann sið með sér að heiman,
enda íslendingar öðrum þjóð-
um fremri í þeim efnum.
Magnús Bjarnason var mjög
bókhneigður og stofnaði ís-
lenzkt bókasafn, er mikill
menningarauki var að. Bæk-
ur voru fengnar hvaðanæfa
og léðar mönnum, er jafn-
framt keyptu bækur og gáfu
safninu. Magnús hélt dagbók,
sem varðveitt er meðal ann-
arra gagna kirkjunnar. Hann
hvatti landa sína mjög til
iðjusemi og sparneytni og
þegnskapar við hið nýja land.
Ragnhildur Hansson og
dóttir hennar María (frú Mary
Sherwood frá Levan) voru í
hópi íslenzku frumherjanna,
og bjuggu þær árum saman á
heimili Brigham Young for-
seta og fjölskyldu hans.
íslendingar þessir settust
að í austurútjaðri Spanish
Fork, þar sem þeir byggðu
sér lágreist híbýli, sum þeirra
blátt áfram grafin ofan í jörð-
ina. Þeir sem þegar höfðu
komið sér fyrir í Spanish
Fork gerðu skop að Islending-
unum vegna ýmissa hátta
þeirra og klæðaburðar. En
1) John Y. Bearnson, Elner B.
Jarvis og Kate B. Carter eru eyst-
kini, börn Finnboga Bjömssonar frá
Hjallanesi á Landi og danskrar
konu han«, Maríu að nafni.
GUÐMUNDSSON
með ástundun og kostgæfni
náðu þeir sér brátt á strik,
byggðu sér betri húsakynni
og eignuðust sitt eigið jarð-
næði. Nýir landnemar bætt-
ust í hópinn og íslenzku
byggðinni óx fiskur um
hrygg.
Islendingar í Utah hafa
ætíð verið kunnir fyrir söng
sinn. Höfðu þeir ekki verið í
Utah nema skamma hríð, er
þeir stofnuðu kór og reistu ís-
lenzka Mormónakirkju. Varð
hún síðan eins konar miðstöð
félagslífs þeirra. Jameson fjöl-
skyldan þótti snemma bera af
um söng, og hafa margir af-
komendur hennar lagt drjúgt
til hljómlistarmála í Utah.
íslendingar í Utah eru
sagðir hafa varðveitt ýmis
þjóðleg fræði og háttu betur
en önnur þjóðarbrot í Utah
og hafi þeir kennt fyrstu kyn-
slóðinni tungu sína og frætt
hana um sögu og menningu
Islands. í hópi landnemanna
voru furðu margir hagleiks-
menn, smiðir hvers konar,
málarar o. s. frv., og hefur
hagleikurinn haldizt í ættum
og margir afkomendur frum-
byggjanna látið að sér kveða
í hinum ýmsu greinum.
Á ári hverju, 2. ágúst, held-
ur íslenzka byggðin í Utah
hátíð, og koma þá afkomendur
landnemanna saman í minn-
ingu þeirra og rifja upp liðna
tíð í sögu, sögnum og söng.
Þó að íslendingar yrðu fljótir
til að samlagast hinu nýja
umhverfi og amerískum lífs-
venjum, hverfa þeir á hátíð
þessari að nokkru aftur til
tungu og bókmennta ættlands
síns.
' Ef við berum þessi ummæli
saman við vitnisburð Einars
H. Johnson í Sögu íslend-
inga í Utah (Alm. Ól. Thor-
geirssonar 1915), sjáum við, að
hlutur íslendinga í varð-
veizlu íslenzkar tungu og
menningarerfða verður betri
í frásögn Kate B. Carter en
hjá Einari Johnson. Það sem
veldur er eflaust ekki vísvit-
andi ætlun höfundanna að
gera of mikið eða lítið úr því,
sem um er að ræða, heldur
hin gerólíku sjónarmið þeirra.
Annar lítur á allt frá heima-
íslenzku sjónarmiði, hinn frá
vestur-íslenzku. En hvernig
sem við skoðum þetta, er það
staðreynd, að enn eru sterkar
íslenzkar taugar eftir þar
syðra, þótt liðin sé heil öld,
og má það vera íslendingum
annars staðar á meginlandinu
hvöt til aukinna dáða í nafni
íslenzks uppruna og menn-
ingarerfða.
Talið er, að alls hafi sextán
íslendingar flutzt til Utah á
árunum 1855—1860. Var þess-
um frumherjum reistur veg-
legur minnisvarði í Spanish
Fork, er afhjúpaður var með
viðhöfn 1. ágúst 1938. Var þá
ein kona úr fyrsta hónum enn
á lífi og mælti þar nokkur orð.
Skulu hér birt nöfn frum-
herjanna sextán:
Samúel Bjarnason
Margrét Gísladóttir
Helga Jónsdóttir
Þórður Diðriksson
Guðmundur Guðmundsson
Loftur Jónsson
Guðrún Halldórsdóttir
Jón Jónsson
Anna Guðlaugsdóttir
Guðrún Jónsdóttir
Magnús Bjarnason
Þuríður Magnúsdóttir
Vigdís Björnsdóttir
Guðný Erasmusdóttir
(Guðný E. Hafliðason)
Ragnhildur Stefánsdóttir
(Ragnhildur S. Hansson)
María Benediksdóttir
(Mary H. Sherwood).
Árið 1871 kom Halldóra
Samúelsdóttir Bjarnasonar
vestur frá Kaupmannahöfn,
en fólksflutningar til Utah
hófust ekki aftur fyrr en um
1874 og stóðu þá samfleytt
til 1892, er fyrir þá tók að
mestu. Höfðu Mormónar sent
trúboða til Islands og þeim
orðið nokkuð ágengt, en ýmsir
slæddust nú með til Utah,
þótt þeir hefðu ekki tekið
Mormónatrú.
Engar nákvæmar skýrslur
munu til um heildarútflutn-
ing íslendinga til Utah, en
þeirra allra getið, er frekast
var hægt að afla upplýsinga
um, í 2. bindi Sögu Vestur-
íslendinga eftir Þorstein Þ.
Þorsteinsson. Hefur Þorsteinn
dregið þar saman mikinn
fróðleik um landa vora í Utah,
en finnur sárt til þess, hve
heimildir eru af skornum
skammti, svo sem ljóst verður
af eftirfarandi orðum hans:
Islenzk saga hefði átt að
gera sér annara um örlög
þessara fyrstu útflutnings
manna og skrá mikið meira
um þá en gert hefir verið, án
tillits til trúarbragða og al-
gerlega hlutdrægnislaust.
Þrátt fyrir allt er líf þeirra
einkennileg og merk íslenzk-
vestræn fornsaga þeirra fyrstu
landa, sem láta bæði land sitt
og trú fyrir hinn nýja heim.
Hundrað ára áfanga ís-
lenzka landnámsins í Norður
Ameríku hefur nú verið náð.
Þótt byrjun þess yrði í smá-
um stíl og útflutningurinn til
Utah rofnaði í bili, er þar
samt að leita upphafs Amer-
íkuferða á 19. öld. Hátíðahöld-
in í Spanish Fork í Utah 15.,
16. og 17. júní í sumar eru
því sameiginleg öllum Islend-
ingum vestan hafs, ef horft er
af víðsýni á þessi mál. Auð-
vitað á hver einstök byggð
sína sögu og sín afmæli, en
Vestur-íslendingar allir geta
aðeins fagnað einu sameigin-
legu aldarafmæli íslenzka
landnámsins í Norður Amer-
íku á síðustu öld.
Árið 2000 munu verða stór-
kostleg hátíðahöld í minn-
ingu þeirra Islendinga, er
fyrstir hvítra manna sóttu
hafskipum að austurströnd
þessa meginlands, og mun þá
(eða máske miklu fyrr) verða
gerð kvikmynd, tekin á hinum
raunverulegu söguslóðum, er
sýni leiðangur forfeðra okkar
í ljósi fornrar tækni og þeirra
aðstæðna, er þeir áttu við að
búa fyrir 1000 árum.
Þannig rekur hver áfang-
inn annan, en nú næst að
minnast 100 ára afmælfsins í
Utah. Hefur Islendingafélagið
þar, þótt fámennt sé og ætt-
liðirnir frá frumbyggjunum
orðnir margir, sýnt mikinn
skörungsskap í undirbúningi
þessarar hátíðar og allar
horfur á, að hún verði félag-
inu og íslendingum í heild
til sóma.
Er óskandi, að hópferð sú,
sem efnt hefur verið til suður
þangað héðan frá Winnipeg,
megi heppnast og sem flestir
Islendingar hvaðanæfa sjái
sér fært að fara til Spanish
Fork og taka þannig virkan
þátt í hátíðahöldunum. En eitt
getum við öll gert, hvort sem
við förum eða ekki, og það er
að samfagna — í anda —
fyrstu íslendingabyggðinni,
um leið og við minnumst allra
þeirra, er á undan eru gengnir
á liðinni öld, og alls, sem við
eigum þeim að þakka.
Var hann sonur hertogans að
lögum, eða ekki?
Óvenjulegur úrskurður í máli.
sem Talleyrand-æitin taldi sig
miklu skipta
Salirnir í dómshöll Parísar-
borgar eru gráleitir og kaldir.
Nokkrir svartklæddir menn
hneigðu sig þögulir fyrir virð-
ingartáknum lýðveldisins, en
síðan las Rousselot dómari,
forseti efri deildar áfrýjunar-
dómstóls borgarinnar, upp
dómsorðið í máli, sem fjallaði
um álit gamallar aðalsættar.
Dómsorðið var á þá leið, að
Jean Gustave Morel, sonur
fröken Antoninette Morel,
skuli ekki lengur hafa rétt til
þess að bera nafnið de Tall-
eyrand og hertogatitil.
Með þessum úrskurði lauk
einhverju leðinlegasta og mest
umtalaða máli sinnar tegund-
ar eftir styrjöldina. Sigur-
vegari varð franski aðallinn,
en forréttindi hans eru að
vísu ekki viðurkennd lengur
opinberlega, en engu að síður
í fullu gildi, rétt eins og á
tímum konunganna.
Enda þótt enn þyki það góð
latína í Frakklandi að mikl-
ast af afrekum stjórnarbylt-
ingarmanna, þá er það sem
svo, að allur almenningur
lítur með nokkurri lotningu
til aðalstitla. Það er þess
vegna ekki svo undarlegt, að
franskur réttur skuli hafa
sýnt gamalli aðalsætt mikla
virðingu, eins og gerðist í
þessu máli.
Jean Gustave Morel, utan-
hjónabandsbarn Antoinettu
Morels, hafði öðlazt nafn og
titil de Talleyrands hertoga'
með þeim hætti, sem ekki er
mjög fátíður í Frakklandi.
Árið 1947 hafði hinn áttræði
hertogi Boson de Talleyrand-
Périgord et Valencay viður-
kennt Jean Gustave, átján ára
son sinn og erfingja. Þessi
viðurkenning var fæi^ð í em-
bættisbækur, og þrem árum
seinna kvæntist hertoginn
gamli móður drengsins. —
Nokkru síðar lézt hann.
En er skammt var liðið frá
andláti Bosons hertoga, tók
Talleyrand-fjölskyldan að
leggja sig í líma um að bola
Jean Gustave frá hertogatign-
inni. Árið 1951 hóf Hélie her-
togi af Talleyrand-Périgord
mál á hendur Boson gamla
frænda sínum, f. h. fjölskyld-
unnar, þar sem véfengt var
gildi viðurkenningar gamla
mannsins á Jean Gustave sem
erfingja.
Þrátt fyrir háan aldur
Bosohs hertoga var ekki dreg-
ið í efa hæfi hans til þess að
lýsa Jean Gustave son sinn, —
elliglöp hafi þar engin áhrif
haft. Fjölskylda gamla manns-
ins hafði heldur ekki gert
neina tilraun til þess að svipta
hann lögræði né véfengt
hjónaband hans og Antoinettu
Morels. Hins vegar hélt Hélie
hertogi því fram fyrir réttin-
um, að viðurkenningin á fað-
erninu væri til orðin „vegna
þvingunar, sem Antoinetta
Morel hafi beitt öldunginn“.
En Hélie hertogi upplýsti
alls ekki, með hverjum hætti
þvingun þessi hefði átt sér
stað, né heldur færði hann
rök fyrir þeirri staðhæfingu
sinni. En þar í móti vakti hann
athygli dómaranna á því, að
árið 1929, er Jean Gustave
fæddist, hafi Antoinette búið
Var hann sonur hertogans að
lögum, eða ekki? 18B—
með giftum verksmiðjueig-
anda Fétas að nafni, í Nizza,
þar sem Jean Gustave fæddist.
Það má heita skiljanlegt, að
Talleyrand-fjölskyldan . hafi
ekki kært sig um þennan nýja
ættingja, sem þannig væri til
kominn, en þó mætti minnast
þess, að Talleyrand sá, sem
frægastur varð sem utanríkis-
ráðherra Napóleons og um-
svifamikill maður á Vínar-
fundinum, játaði á sig fleiri en
eitt barn, sem allir vissu þó,
að hann ætti ekkert í.
Dómstóllinn lét þó rök-
semdir og efa um faðerni
drengsins ekki á sig fá, né
heldur úrskurðaði hann, að
hertoginn hefði ekki getað
lýst drenginn son sinn. Fað-
erni Jean Gustave hefir al-
drei verið örugglega sannað.
Yfirleitt er það svo, að allur
Framhald á bls. 7