Lögberg - 17.05.1956, Qupperneq 2

2
I
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 17. MAÍ 1956
Egg eru meistaraverk
— MISMUNANDI VARPHÆNUR —
Talið er að um 8,500 fugla-
tegundir sé til á jörðinni, og
þótt þær séu mjög mismun-
andi, er varla nokkur telj-
andi munur á eggjum þeirra.
En hér skal sagt nokkuð frá
hænueggjum, þeim eggjunum
sem flestir kannast við, en
vita þó svo lítið um.
Það er þá fyrst að segja, að
hænur verpa, enda þótt eng-
inn sé haninn. Margir hænsna
eigendur láta hana aldrei
koma nærri varphænum sín-
um. Telja sumir að þær verpi
betur með því móti, og svo
vilja kaupendur líka heldur
ófrjóvguð en frjóvguð egg.
Þykja þau bragðbetri og
geymast lengur. Eru það því
hér um bil eingöngu ófrjóvguð
egg, sem koma á markaðinn.
Eggið skiptist í tvo aðal-
hluta ,rauðu og flóka. Rauðan
er ákaflega rík af næringar-
efnum. Hún er hér um bil
hnöttótt og ýmis ljósgul eða
rauðgul á litinn. í nýorpnu
eggi er rauðan þyngri en
flókinn og sekkur því út að
skurni. En eftir svo sem
klukkustund hefir gufað svo
mikið vatn út úr flókanum,
að hann er orðinn þyngri og
þá færist rauðan á sinn stað
í miðju egginu.
Rauðan er samsett af mörg-
um lögum, og þegar hún er
þversneidd má sjá í henni
hringa líkt og árshringa í viði.
Hver hringur táknar eins
dags vöxt ,en skil þeirra sjást
ekki nema í stækkunargleri.
Þó má finna, ef maður tekur
harðsoðna rauðu, að hægt er
að flysja hana sundur, og
kemur eins og hver rauðan
innan úr annari. Annars fara
þarna saman tvö lög, annað
miklu þykkra en hitt og gult
á lit. Það hefir vaxið að degi,
meðan hænan hefir sem mest
að starfa. Utan á því er annað
örþunnt ljósleitt lag, og það
hefir vaxið um nótt, meðan
hænan hélt kyrru fyrir.
Flókinn er meiri að vöxt-
um heldur en rauðan. Hann
er um 60% af egginu, rauðan
30% og skurnið 10%. Flókinn
er glær kvoða, en verður hvít-
leitur þegar eggið er soðið, og
er því oft nefndur hvíta.
Hann virðist vera heilsteypt-
ur, en er þó í lögun eins og
rauðan. Innst er örþunnur
belgur utan um rauðuna, og
úr honum liggja tveir merki-
legir þræðir, sem ná út í
þriðja lag flókans, en það er
þeirra þykkst, og er áfast við
egghimnuna á báðum endum.
Þessir ósýnilegu þræðir eru
snúir eins og gormar, og eru
snúningarnir sitt á hvað.
Þessi einfalda vélsmíð hefir
sinn tilgang. Ef egginu er
snúið, herðir á öðrum gorm-
inum, en slaknar á hinum, og
verður þetta til þess að halda
rauðunni í jafnvægi í miðju
ekki, hvernig svo sem eggið
hallast eða snýst.
Utan um flókann er örþunn
himna, sem fellur alveg «ð
skurnhimnunni svo að flest-
um virðist þetta einhimna.
En hægt er þó að rekja þær
sundur, og efst í egginu má
sjá að himnurnar eru tvær,
því að flóka himnan nær þar
ekki alveg út í endann, held-
ur er dálítið bil á milli þeirra.
Það hólf, sem þarna myndast.
er nefnt lofth&fið, og það
hefir sína þýðingu eins og allt
annað. Þegar egg fer að unga,
er nefið á unganum rétt við
þetta hólf, og þegar hann fer
að anda, þá fær hann loft úr
hólfinu.
Á nýorpnu eggi er skurnið
gagnsætt, en brátt verður úr
því hörð skel, sem er bæði
hlíf fyrir ungann og veitir
honum þau málmsölt, er hann
þarf á að halda, þegar hann
fer að stækka. En skurnið
hefir ennig aðra hæfileika.
Það er allt með örsmáum
götum, sem loft kemst í gegn
um, svo að ungann skorti ekki
lífsloft. Mönnum telzt svo til
að á einu eggi séu 7,500 slík
göt, en svo eru þau smá, að
ekki verða þau greind með
berum augum, og svo hug-
vitsamlega eru þau gerð, að
þótt loft geti leitað inn um
þau, kemst engin útgufun um
þau, en útgufun mundi eyði-
leggja flókann. 1 þessum til-
gangi er utan á skurninu
næfurþunn gagnsæ himna,
sem enginn tekur eftir. Það er
hún sem varnar útgufun, en
hleypir lofti í gegn.
------0-----
Á nítjándu öld héldu vís-
indamenn að hægt væri að
ganga úr skugga um hve
mörgum eggjum hæna gæti
orpið, með því að telja blómin
í eggjastokknum. En þetta
hefir ekki reyzt rétt.
Fyrir hundrað árum þótti
það góð varphæna, er eign-
aðist 300 egg um ævina. En
samkvæmt talningu vísinda-
manna voru þá 600 blóm að
meðaltali í eggjastokk hverr-
ar hænu. Með kynbótum og
bættri meðferð hænanna, er
nú svo komið, að góð varp-
hæna skilar um 300 eggjum á
ári, eða allt að 1500 eggjum
um ævina. Og nú eru líka
um 3,600 blóm í eggjastokk
þeirra. Hlutfallið verður því
líkt og áður, þannig að svo
virðist sem annað hvort blóm
verði að eggi, en ekki sé hægt
að fá hænurnar til þess að
auka eggjatöluna, hvernig
svo sem farið sé að.
Góðar varphænur geta ver-
ið svo ákafar að verpa, að þær
hreint og beint drepi sig á
því. Um varptímann er tvisv-
ar eða þrisvar sinnum meira
af kalkefni í blóði hænanna,
heldur en þann tíma, sem þær
verpa ekki, það er að segja
ef þær eru vel fóðraðar. Þetta
kalkefni fer til þess að mynda
eggskurnið. Ef ekki er nóg af
því í blóðinUjhætta hænurnar
stundum að verpa, en aðrar
halda áfram, og dregst þá
kalkefni úr beinunum til þess
að mynda skurnið. Fer þá
stundum svo að beinin í hæn-
unum verða svo meir, að þær
geta ekki staðið á fótunum.
Hæna verpir aldrei í
myrkri. — Þess vegna eru nú
hænsnaeigendur farnir að
hafa ljós hjá þeim á nóttunni.
Hænsi geta orðið 20 ára
gömul, og hænur geta orpið
þangað til þær eru tíu ára. En
með aldrinum fækkar eggjun-
um svo mjög, að nú er talið
óráðlegt að láta varphænur
verða eldri en þriggja ára.
Hæna sem verpir 240 eggjum
fyrsta árið, verpir tæplega
fleiri en 40 eggjum þegar hún
er komin á níunda ár.
Sum hænsnaegg eru hvít,
önnur brún. En enginn munur
er á þeim fyrir það, þrátt
fyrir skiptar skoðanir. Á
sumum stöðum eru brún egg
seld hærra verði en hin,
vegna þess að kaupendur
halda að þau séu betri, en á
öðrum stöðum vilja menn
heldur hvít egg, og kaupa
þau hærra verði. Þetta er
ekkert annað en hjátrú.
Þessar upplýsingar eru
fengnar úr bókinni “The
Avian Egg,” eftir Alex
Lawrence Romanoff, prófes-
sor í líffræði við háskólann i
Cornell. —Lesb. Mbl.
LÆGSTA FLUGFAR TIL
met5 Douglas Skymasters, er hver
um sig hefir 6 skandinaviskra
manna áhöfn, sem fengiC hafa
flugæfingu í Bandarikjunum.
C. A. B. skrásettar, reglubundnar
flugferSir frá New York.
Þýzkalands . Noregs . Svíþjóðar
Danmerkur . Duxemtmrg
KaupitS far hjá næstu fertSaskrifstofu.
n /—\ n
KílAMMfl AlRLINES
luAmjzi
ÍSLANDS
31000
BAÐAR LEIÐIR
15 West 47th Street, New York 36
Pl 7-8585

Hreindýrarækt á Grænlandi
Lappafógetinn í Finnmörku,
Arne Pleym, hefir nýlega
skýrt frá því í viðtali við
blaðamenn, að rétt M hermt
það sem frétzt hefir, að nokkr-
ir „Samar“ (þ. e. ,,Lappar“)
ætli að fara til Grænlands og
setjast þar að. — Fyrir
nokkrum árum keyptu Danir
dálitla hreindýrahjörð í
Þrændalögum í Noregi og
fluttu til Vestur-Grænlands,
cg fylgdu með hjörðinni tveir
Lappar, sem áttu að sjá um
hana fyrstu árin. Hafa þeir
dvalið þar vestra síðan og láta
vel af sér. Telja þeir afkomu-
skilyrði góð, og landið vel
fallið til hreindýraræktar.
Hafa dýrin þrifizt vel, og
fjölgunin verið allsæmileg,
en þó ekki eins ör og reynsla
hefir sýnt hér heima eftir
friðunina 1939.
Arne Pleym, Lappafógeti,
er norskur embættismaður á
bezta aldri, harðduglegur á-
hugamaður. Hann hefir verið
bréfavinur Helga Valtýssonar
um margra ára skeið. Hélt
hann fyrir nokkrum árum út-
varpserindi um Hreindýrin á
íslandi (sem upprunalega
vorn flutt frá Finnmörku).
Hafði hann þá viðað að sér
efni úr bók H. V. „Á hrein-
dýraslóðum“ og einnig úr
bréfum hans. Þótti erindi
Pleyms fróðlegt og • einnig
furðulegt að ýmsu leyti. —
Sérstaklega þó hvað íslenzku
dýrin væru frjálsleg og falleg
(samkv. hinu ágætu ljós-
myndum bókarinnar) og
þroskameiri en „forfeður“
þeirra í Finnmörku! —
í bréfaskiptum þessum
ræddi H. V. all-lengi og ýtar-
lega við Pleym Lappafógeta
um framtíðarhagnýtingu hinn
ar hraðfjölgandi hjarðar á
Vestur-öræfum og bar undir
hann, hvort eigi myndi fsert
að gera hjörð þessa svo
mannvana og smölunarhaeía*
að viðráðanleg yrði, þar sem
það væri nauðsynlegt skilyrði
til fullkominnar hagnýtingar,
og eins til frekari dreifingar
um landið, sem ekki væri
framkvæmanleg á annan hátt.
Og senn yrði brýn nauðsyn
að dreifafhinni stóru hjörð.
Taldi Pleym að þetta myndi
vel framkvæmanlegt, vaeru
kunnáttumenn að verki, þ. e.
góðir hjarðmenn og traustir.
Sagði hann að kunnir hjarð-
menn þar eystra (Lappar)
fullyrtu, að þetta mætti vel
takast á tiltölulega skömmum
tíma, t. d. 1—2 árum.
Fyrir nokkrum árum stóð
til boða að fá hingað tvo hjarð
menn, sem fúsir voru að tak-
ast þetta verk þetta á hendur.
Voru Lappar þessir þaul-
vanir hreindýrarækt fra
bernsku, mágar tveir, og hafði
sá eldri átt allstóra hjörð, en
misst hana og orðið að farga
sumu á hernámsárunum. —
Taldi Arne Pleym menn þessa
framúrskarandi duglega hjarð
menn, áreiðanlega og drengi
Framhald á bls. 3
BALBRIGGAN
LÉTTU
NÆRFÖT
Halda yður þægilega köld-
um með verndar-hlífum
fyrir handarkrika og læri.
Penmans léttu bómullar-
nærföt, eyða svitanum —
fara vel, engin bönd þörf,
auðveld í þvotti. 1 hvaða
sniði sem er fyrir menn og
drengi.
FRÆG
SÍÐAN 1868
B-FO-6