Lögberg - 31.01.1957, Side 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 31. JANÚAR 1957
Vetnissprengjan er voðaleg
Þetta er útdráttur úr grein eftir William L. Laurence,
sem fengið hefir Pulitzer-verðlaunin fyrir ritgerðir
sínar um kjarnorkusprengjur.
Prófessor dr. RICHARD BECK:
Dagur á þjóðminjasafninu ó Byggðey
Að lokinni ógleymanlegri norskra bænda. Eins og vera
Það var einni stundu fyrir
sólarupprás, mánudaginn 21.
maí 1956, að ég stóð á stjórn-
palli herskipsins “Mount Mc-
Kinley” og horfði á tilraunina
með fyrstu vetnissprengju,
sem kastað var úr flugvél.
Henni hafði verið kastað frá
B-52 árásarflugvél í 16 km.
fjarlægð, og hún sprakk í
rúmlega 10,000 feta hæð.
Áður höfðu verið gerðar til-
raunir með vetnissprengjur
þarna suður á Marshall-eyjum
í Kyrrahafi, en þetta var sú
fyrsta, sem kastað var úr flug-
vél. Og henni hefði getað
verið vdrpað niður hvar sem
’var í heiminum.
Margt bar fyrir augu meðan
ég horfði á þetta, og það var
líkast martröð vakandi manns.
Fyrst blossaði upp ógurleg sól
yfir bláum fleti Kyrrahafsins.
Hún var í fyrstu hvítgræn á
lit, en ljósmagnið var 500
sinnum meira heldur en ljós-
magn sólar hér á jörð. Ég
horfði á hvernig hinn ógur-
legi eldhnöttur þandist út og
varð á einu andartaki 5 km.
í þvermál ,eða 17 sinnum
stærri en blossinn sem eyddi
Hiroshima og Nagasaki. Eftir
tæpa klukkustund var eld-
blossinn horfinn en furðulegt
var að sjá alla þá liti, sem
komu fram í njökknum, er sí-
fellt þandist út og steig hærra
og hærra, þangað til hann var
kominn í allt að 40 km. hæð
og dreifði þar svo úr sér, að
hann hefir verið um 160 km.
í þvermál.
Ég hafði séð sprenginguna í
Nagasaki, en mér ofbauð að
horfa á þetta og hugsa til þess
hvílíkt ógurlegt tjón svona
sprenging gáeti gert í stór-
borgum. Svo skaut upp hjá
mér nýrri og þægilegri hugs-
un: Þessi hræðilega sprenging
mun verða til þess, að aldrei
framar ,verður háð heims-
styrjöld. Þessi reginsól boðar
nýjan dag, nýja friðaröld,
þegar enginn þorir að hefja
árásarstríð, vegna þess að þá
er honum sjálfum glötun vís.
Menn heimta pú að tilraun-
um með vetnissprengjur sé
hætt. En þeim mönnum vil
ég svara þessu: Þessi spreng-
ing og aðrar öflugri, sem á
eftir koma, eru öruggasta
vörnin gegn því að heims-
styrjöld brjótist út. Ég ér
sannfærður um að sagan mun
fullyrða þegar fram í sækir,
að tilraunirnar með vetnis-
sprengjuna hafi afstýrt þriðju
heimsstyrjöldinni. Og til þess
að sýna að þessi fullyrðing sé
ekki úr lausu lofti gripin vil
ég benda á þetta:
Ég sá þegar kjarnasprengj-
an var reynd í eyðimörkinni í
New Mexico í júlí 1945, og ég
horfði á er sams konar
sprenja lagði Nagasaki í rúst-
ir og þyrlaði þar upp 60,000
feta háum mekki. Sú sprengja
var álíka kraftmikil og 20,000
tonn af TNT þráðtundrinu.
Það var kallað að kraftur
hennar .væri 20 kílótonn, en
það samsvarar 2000 tíu tonna
sprengjum.
Nú er ekki talað um kíló-
tonn, heldur megatonn, þar
sem hvert samsvarar milljón
tonnum af NTN. Fyrsta kjarn-
orkusprengjan var ekki einu
sinni svo mögnuð, að hægt
hefði verið að nota hana til að
kveikja í vetnissprengjunni.
Kveikiefnið í vetnissprengj-
unni sem reynd var 21. maí,
samsvaraði 500 kílótonnum,
eða 500,000 tonnum af TNT.
Vér erum nú komnir inn á
megatonn öldina, þegar ein
flugvél getur kastað einni
sprengju, sem hefir fimm
sinnum meira sprengimagn
heldur en allar þær sprengjur,
er allar ófriðarþjóðirnar létu
kasta í seinni heimsstyrjöld-
inni.
Hver mundu verða áhrifin
ef megaton sprengju væri
varpað á stórborg? Vér getum
gert oss nokkra grein fyrir
því ef vér athugum hvað
ameríska kjarnorkunefndin
sagði um afleiðingar sprengju,
sem reynd var í nóvember
1952. Þessi sprengja var ekki
nema 5 megatonn, en hún
þurrkaði algerlega út eyna
Elugelab í Kyrrahafi. Sprengi-
gígurinn eftir hana var rúm-
íega IV2 krn. í þvermál og 175
feta djúpur. Sprengihgin gjör-
eyrðilagði allt á 5 km. svæði,
olli stórskemmdum í allt að
10 km. fjarlægð og miklum
skemmdum í allt að 16 km.
fjarlægð.
Þegar ég horfði á vetnis-
sprengjuna 21. maí, sagði ég
við sjálfan mig að nú gæti
mannkynið dregið andann
léttar, því að nú væri því
bjargað frá kjarnorkustyrj-
öld. Það er ekki aðeins, að
þessi voðalegu vopn verði æ
kraftmeiri, heldur verða þau
einnig sífellt minni í vöfum.
Það getur ekki átt sér stað að
nokkur þjóð dirfist að hefja
kjarnorkustríð, því að það
yrði sama og eigin tortíming.
—Lesb. Mbl.
Það er sagt að Mark Twain
hafi sagt þetta:
„Þegar ég var 19 ára, fannst
mér, að faðir minn vissi ekki,
en þegar ég 'var 25 ára, var ég
undrandi yfir því, hve mikið
hann hefði lært á undanförn-
um árum.“
☆
— Hvernig stendur nú eigin
lega á því, að þú ferðast á
fyrsta farrými, maður með
ekki meiri tekjur?
— Það er ill nauðsyn, því að
á öðru og þriðja farrými hitti
ég svo marga, sem ég skulda
peninga.
dvöl okkar heima á ættjörð-
inni fram eftir sumri í hittið-
fyrra, héldum við hjónin til
Noregs og vorum þar í
nærri mánaðartíma; ferðuð-
umst víða um landið, skoðuð-
um fagra staði staði og merka,
og lögðum sérstaklega leið
okkar um þá landshluta, sem
fornir feður vor Islendinga
höfðu komið úr á landnáms-
öld. Fær enginn íslendingur,
sem eitthvað verulega þekkir
til sögu þjóðar sinnar, ferðast
svo um þær slóðir, að hann
finni eigi til þess, hve rætur
hans standa þar djúpt í mold
og að honum glöggvist eigi
með ýmsum hætti skilningur
á þjóðernislegum og menning-
arlegum u p p r u n a sínum.
Verður saga þeirrar ánægju-
legu og lærdómsríku ferðar
okkar um fornar feðraslóðir
þó eigi frekar rakin hér, því
að það hefi ég áður gert á
prenti beggja megin hafsins,
og sú frásögn þess vegna að
líkindum komið fyrir sjónir
ýmsra þeirra, sem lesa Sjó-
mannadagsblaðið. Hins vegar
vil ég nú gera einum degi í
Noregsferðinni nokkru ítar-
legri skil skil en ég hefi áður
gert í ofannefndri frásögn, því
að hann varð okkur um margt
sérstaklega minnisstæður, en
það var ágústdagurinn yndis-
legi, sem við áttum á Þjóð-
minjasafninu í Byggðey
(Bygdöy) í úthverfi Oslóborg-
ar. Og þar sem sú frásögn
fjallar öðru fremur um skip
og siglingar, mun hún lesend-
um Sjómanndagsblaðsins vel
að skapi.
Enginn, er til Oslóar kemur
og á þar dvöl, og sízt af öllu
nokkur íslendingur, má láta
það undir höfuð leggjast að
skoða hið fjölþætta Þjóðminja
safn í Byggðey, og mun þesS
seint iðra, því að þar getur að
líta margt það, sem bregður
birtu bæði á menningarsögu
Norðmanna og hins norræna
kynstofns.
Þar á eyjunni hefir verið
safnað í einn stað og prýði-
lega fyrir komið hálfu öðru
hundraði gamalla norskra
bændabýla úr öllum lands-
hlutum, búin hinum gömlu
húsgögnum, vinnutækjum og
híbýlaskrauti. Getur hér í
rauninni að líta víðlenda
norska byggð með öllum sín-
um svipbrigðum, eða öllu
heldur mörg byggðarlög í
samfelldri heiíd, sett í um-
gerð fagurra skóglunda, hæða
og grænna grunda. Má í
bændabýlum þessum lesa
sögu norsks sveitalífs og
menningarbrags frá því
snemma á öldum og fram á
vora daga.
Björnstjerne Björnson, önd-
vegisskáldið norska, kemst svo
að orði á einum stað í ritum
sínum, að kirkjan skipi háan
sess og virðulegan í hugum
ber, getur þá einnig að líta á
ábærilegum stað í bygginga-
safninu á Byggðey eina af hin-
um merku og sérstæðu norsku
stafkirkjum, og er hún komin
í safnið úr Hallingdal, er
Haddingjadalur nefnist í forn-
um sögum. Og kynlega er
þeim norrænum manni farið
innan brjósts, og þá ekki sízt
þeim íslendingi, sem ekki
finnst hann verða eitt með
horfnum kynslóðum, er hann
gengur hljóðum skrefum gólf
þess aldagamla guðshúss eða
sezt þar á bekki innan veggja.
Mér hvarflaði í hug meitluð
ljóðlína Einars skálds Bene-
diktssonar: „Kórinn sveipar
bergmál hljóðra bæna“. Héð-
an höfðu bljúg og heit baénar-
orðin stigið til himins „mann
frá manni og æfi eftir æfi“.
En fjarri fer því, að Þjóð-
minjasafnið mikla á Byggðey
sé einskorðað við margþætta
og litbrigðaríka lýsingu á
norsku svfeitalífi' og menn-
ingu, sem þar er að finna.
Hinni meginhliðinni á norsku
þjóðlífi og atvinnulífi, sjó-
mennskunni og siglingunum,
er þar engu áhrifaminna rúm
skipað, nema síður sé, þar sem
eru víkingaskipin og önnur
sögufræg skip Norðmanna.
Víkingaskipin munu einnig
að flestra dómi ^ejnstæðust
hinna mörgu og gagnmerku
fornminja á safninu, og safn-
gestum að Sama skapi verða
hvað starsýnast á þau. Fannst
okkur hjónunum einnig fara
ágætlega á því að hefja hinn
minnisstæða dag okkar á
Byggðey einmitt með því að
skoða þessa frægu farkosti
norrænna manna. Og hver
veit, nema einhverjir forfeður
okkar hafi á sínum tíma knúið
þar ár eða ajafnvel haldið þar
um hjálmunvöl.
Víkingaskipin eru þrjú tals-
ins og hefir þeim verið búinn
staður í sérstöku húsi, og njóta
þau sín þar ágætlega. Af svöl-
um í húsinu geta safngestir
séð öll þrjú skipin í einu, og
er það tilkomumikil sjón
hverjum þeim, sem ann sög-
um vorum og öðrum fornum
fræðum. Skipin bera heiti
staðanna, þar sem þau fund-
ust, og verður hér lýst stutt-
lega í þeirri röð, en þau fund-
ust öll í fornmannahaugum í
nágrenni Oslófjarðar, er
nefndist Víkin að fornu fari.
„Tuneskipið11 fannst árið
1867 í haug austan Oslófjarð-
ar, nálægt bæ, er Haugur
(Haugen) heitir á Hrólfsey
(Rolvsöy). Svo var skipið þó
skemmt orðið og fúið, að erfitt
er að kveða á um lengd þess,
en getið hefir verið til, að það
hafi verið 20 metra langt, og
11 eða 12 árar á borð. Hefir
það því verið styttra, og einnig
borðlægra, heldur en hin vík-
ingaskipin, sem varðveitzt
hafa. Vegna ásigkomulags
„Tuneskipsins“, hefir einnig
reynzt örðugt að ákveða aldur
þess, en líklegt þykir, að það
sé frá lokaárum 9. aldar. í
grafhýsi á skipinu fundust
bein úr karlmanni og hesti. Er
talið, að þar hafi konungur
heygður verið. Ætla sögu-
fróðir menn, að voldug kon-
ungaætt hafi á tímabili því, er
hér um ræðir, ráðið ríkjum á
þessum slóðum og átt aðsetur
í Hrólfsey, pg megi til þeirra
rekja fornmannahauga þá
hina miklu, sem þar eru í ná-
grenninu.
Hin víkingaskipin . tvö,
„Gaukstaðaskipið“ (Gokstad-
skibet) og „Ásubergsskipið“
(Osebergskibet), fundust bæði
vestan megin Oslófjarðar, þar
sem var Vestfold hin forna.
Standa þau nú, að gerðum
nauðsynlegum endurbótum, í
hinni upprunalegu mynd
sinni og fegurð á Þjóðminja-
safninu.
„Gaukstaðaskipið“ var graf-
ið úr haug á Gaukstöðum
skammt frá bænum Sande-
fjord árið 1880. Það er allt úr
eik, nema þiljurnar, sem eru
úr greni og furu, og er 23,33
metrar að lengd milli stafna
cg 5,25 metrar að breidd mið-
skipa. Það er sextán róið á
borð, og hefir hér því verið
um að ræða haffært skip, sem
bæði mátti róa og sigla, eins
cg títt var um slík skip. Einnig
var það skarað 32 skjöldum á
hvort borð. Skip þetta er
traustlega byggt og af miklum
hagleik, um allt hið fegursta
að gerð. Hefir það verið svip-
mikil sjón að sjá það koma
siglandi af hafi. Það er talið
vera frá seinni hluta 9. aldar
og má skoða það sem ágætt
sýnishorn víkingaskipa þeirr-
ar aldar. Er ekki ólíklega til
getið, að því lík hafi mörg þau
skipin verið, sem fornmenn
sigldu til Islands.
Ýmsir merkisgripir fundust
í „Gaukstaðaskipinu", og má
þar sérstaklega nefna leyfar
þriggja smábáta, sem voru í
smáskutnum; hefir reynst
fært að endurnýja tvo þeirra,
og eru þeir til sýnis í víkinga-
skipahúsinu á Byggðey. Bera
þeir drjúgum svip víkinga-
skipsins sjálfs og líkjast um
Subscription Blank
COLUMBIA PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2
I enclose $ for ....... subscription to the
Icelandic weekly, Lögberg.
NAME .....................................
ADDRESS. .................................
City.............................. Zone...