Lögberg - 15.08.1957, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 15. ÁGÚST 1957
5

'V'WW
AIHJfcAHAI.
KVCNNA
* ■* Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
Ávarp Fjallkonunnar,
írú Margréiar Helgu Scribner á íslendingadeginum á Gimli
5. ágúsi 1957.
Kæru börnin mín:
1 árdaga var mér aldur
skapaður, þar sem eldur og ís
kváðust löngum á: þar sem ár-
lengd er skipt milli skamm-
degisskugga vetrarins og nátt-
leysu vorsins. örlög mín eru
örlög íslenzku þjóðarinnar,
• einstaklings jafnt sem heildar.
Meðan íslenzk tunga tjáir
líslenzkar hugsanir: já, meðan
einhvers staðar bærist ís-
lenzkt hjarta, mun elli ei að
mér sækja.
Margt ber við á langri ævi,
og sagt gæti ég tíðindi, forn og
ný, góð og ill. Saga mín er
saga hinnar stoltu móður, sem
aldrei glatar trúnni á framtíð
niðjanna. Þó að stundum hafi
syrt að, hefir ávalt rofað til á
ný. Djörfustu vonir mínar
hafa rætzt.
Um allangt skeið hefi ég
fylgzt með vexti og viðgangi
barna minna í tveimur heims-
álfum, og séð íslenzkt land-
Framhald af bls. 4
mætar gulltöflur mikilla
menningarerfða hafa þeir
gehgið til samstarfs við marg-
ar framandi þjóðir í merki-
legri tilraun að byggja upp
mikil menningarríki í þessari
álfu með sameinaðri reynslu
margra kynstofna, og það er
vitanlega sæmd og sjálfsögð
skylda Vestur-ÍSlendinga að
reynast sem bezt í því sam-
starfi.
Sambandið við æitjörðina.
En enginn haldi, að til þess
að verða góðir borgarar þessa
lands sé nauðsynlegt að varpa
menningararfinum fyrir borð.
Sá gengur alltaf auðugri til
samstarfsins, sem gulltöflurn-
ar geymir. Enginn efi er á því,
að það voru einmitt hinar ís-
lenzku menningarerfðir, sem
gáfu fyrstu Vestur-íslending-
unum andlegan dug og metn-
að til að geta sér góðan orð-
stír bæði á andlegum og verk-
legum sviðum og til að kom-
ast til áhrifa í þessari álfu, og
vona ég að svo muni verða
enn um hríð.
En nú er að verða stór
hætta á, að gulltöflurnar glat-
ist, sambandið við ættjörðina
fyrnist og rofni jafnvel að
fullu, ef ekki verða gerðar
róttækar ráðstafanir til að
hálda því við. Fyrstu áratug-
ina, meðan fólksflutningar
voru miklir vestur héldust
frændsemis- og vinarböndin
við af sjálfu sér. Bréfaskipti
nám vaxa óðfluga. Og vita
megið þið, áheyrendur mínir,
að hlýtt er mér um hjarta-
ræturnar, þegar ég stíg fæti
á vestur-íslenzka grund.
Gagnvegir vina á milli gróa
upp, ef sjaldfarnir eru. Koma
mín hér í dag er fyrst og
fremst tákn þess, að Vestur-
og Austur-íslendingar séu
óaðskiljanlegir og sín á milli
tengdir traustum böndum.
Ég þakka ykkur, Vestur-
íslendingar fyrir alúð við ís-
lenzkar erfðir. Ég þakka störf
ykkar fyrr og síðar, sem miða
að varðveizlu þeirra hluta,
sem ég eitt sinn gaf í vöggu-
gjöf.
Ræktarsemi fyrnist ei móð-
urinni, sem af alhug æskir
þess að me'ga fylgjast með
ykkur enn um langan aldur-
Ég flyt kveðjur frá íslandi
og íslendingum og árna ykkur
allra heilla um ókomin ár.
Gleðilega hátíð!
voru tíð og Vesturheimsblöðin
voru mikið lesin 'heima. Á
sama hátt lögðu Vestur-ls-
lendingar stund á að fylgjast
með öllu, sem heima gerðist
með lestri blaða og bóka.
Nú er orðið öðruvísi ástatt.
Enda þótt samgöngum hafi
fleygt fram, og nú sé ekki
orðin nema dagleið yfir hafið,
er sem Islendingar beggja
megin hafsins hafi fjarlægzt
hverir aðra meir og meir. Til
þess liggja að sjálfsögðu eðli-
legar ástæður. Hópur land-
nemanna er tekinn að þynn-
ast, og þriðja kynslóðin, sem
lítið þekkir til gamla landsins
nema af afspurn, og alin er
upp í engil-saxnesku and-
rúmslofti, er tekin við. Tung-
an gleymist fyrst. íslenzk
blöð og bækur fá færri og
færri lesendur, unz enginn
skilur framar tungu feðra
sinna og spor þeirra hverfa að
fullu í sand gleymskunnar-
Ef ættarböndin eiga nú ekki
að rofna og þjóðarbrotið vest-
an hafs að slitna að fullu úr
tengslum við heimaþjóðina,
má sá vegur, sem milli þeirra
liggur, ekki vaxa hrísi og
hávu grasi heldur verða fjöl-
farinn. Nú verður að gera
mikið átak og stofna til stór-
aukinna kynna milli Vestur-
Islendinga og heimaþjóðar-
innar, báðum til ómetanlegs
ávinnings.
Gagnkvæmar heimsóknir.
Hópferðir aldraðs fólks héð-
an að vestan, eins og tíðkaðar
hafa verið undanfarandi ár,
eru mjög ánægjulegar. Is-
lendingar hafa hlakkað til
þess á hverju sumri að mega
eiga von á ættingjum og vin-
um, sem komið hafa heim til
gamla landsins eftir langa úti-
vist. En þetta er ekki nóg.
Unga fólkið þarf líka að koma.
' Það'gladdi mig mikið, er til
mín komu nú í sumar tvær
ungar stúlkur frá Winnipeg.
Þær voru af þriðju kynslóð-
inni og gátu því lítt bjargað
sér í íslenzkri tungu. En samt
voru þær á pílagrímsferð til
ættjarðarinnar til að heim-
sækja stöðvar, þar sem forfeð-
ur þeirra höfðu búið. Og þær
voru himinlifandi glaðar yfir
þessari för, sögðu, að ísland
væri fegursta landið, sem þær
hefðu augum litið.
Unga fólkið þarf líka að
koma. En til þess að tryggja
verulega kynningu og koma
því í kring, að það hafi gagn
af ferðinni, þarf að skipu-
leggja þessi ferðalög betur en
gert hefir verið.
Æskilegt er, að árlega
kæmu til íslands ekki færri
en 20—30 vestur-íslenzkir
æskumenn eða meyjar til
náms eða dvalar um lengri eða
skemmri tíma. Að sumrinu
gætu þeir dvalið á góðum ís-
lenzkum sveitaheimilum og
unnið þar að venjulegum
framleiðslustörfum, en verið í
skóla veturinn eftir. I skiptum
mætti svo senda íslenzka
unglinga hingað vestur til
sams konar dvalar.
Þeir skólar, sem um væri
að ræða í þessu sambandi
væru einkum gagnfræðaskól-
ar- bænda- og húsmæðraskól-
ar, auk háskólans og ýmissa
annarra menntastofnana. Er
ég viss um að auðvelt væri
að útvega vestur-íslenzku
æskuíólki ókeypis skólavistir
við marga íslenzka skóla,
enda tíðkast nú mjög slík
mannaskipti milli Norður-
landanna og fleiri þjóða.
Stundum mætti líka koma
því svo fyrir, að unglingar
þeir, sem færu í þessar gagn-
kvæmu kynnisferðir, byggju
á heimilum hvors annars, svo
að kostnaður yrði ekki til-
finnanlegur við námsdvölina.
Ferðakostnaður yrði vitanlega
alltaf einhver, en hugsanlegt
er þó, að íslenzk flugfélög
mundu veita einhvern afslátt
á fargjöldum, er um slíkar
ferðir væri að ræða, og að ein-
hver styrkur fengist til þess-
ara kynningarferða af opin-
berri hálfu.
Orðsending Hermanns
Jónassonar.
Ég átti viðtal um þetta mál
við forsætisráðherra Islands
skömmu áður en ég lagði af
stað hingað vestur og var
hann þessu máli mjög hlynnt-
ur- Leyfði hann mér að flytja
þá orðsendingu til Vestur-
Islendinga, að litið yrði á það
með velvild af ríkisstjórninni,
ef athugað yrði um grundvöll
fyrir slíkum námsferðum.
Taldi hann eðlilegast, að Þjóð-
ræknisfélagið hér leitaðist
fyrir um væntanlega þátttöku
í slíkum kynnisferðum, og
mundi þá ríkisstjórn Islands
athuga, hvað hægt væri að
gera til fyrirgreiðslu í þessu
efni, ef áhugi væri fyrir hendi.
En það er auðsætt, að eigi
ættarböndin ekki að álitna, og
íslenzk tunga, saga og bók-
menntir að eiga sér eitthvert
óðal í hugum og hjörtum
Vestur-ÍSlendinga, verður
unga fólkið hér, sem af ís-
lenzku bergi er brotið, að fá
tækifæri til að kynnast Is-
landi af eigin sjón og raun.
Um dvalir heima mætti
haga svo til, að unglingarnir
sem héðan kæmu, dveldu
einkum, ef því yrði við komið,
hjá ættingjum eða í átthögum
foreldra sinna heima á íslandi,
og mundu slík heimboð geta
orðið sterkur þáttur í því að
skapa sílifandi samband milli
íslendinga beggja vegna hafs-
ins, og traust og varanleg vin-
áttubönd, sem báðum yrðu til
ávinnings og gleði.
Hluíur íslands.
Ég hefi bent á það, hvílíkur
ávinningur það er fyrir sér-
hvern mann af íslenzku bergi
brotinn að grafast sem- bezt
eftir menningararfi kynstofns
síns. En jafnauðsætt er hitt,
að íslandi gæti orðið að því
ómetanlegur stuðningur að
eiga sér öflugan frændstyrk
meðal þeirra voldugu þjóða,
sem byggja þetta mikla
meginland.
Það standa ef til vill litlar
vonir til, að annar Stephan G.
komi nokkru sinni fram vest-
an hafs,-en stórskáld, vísinda-
menn og snillingar munu þó
efalaust eiga eftir að fæðast
hér af íslenzkum ættum, enda
þótt þeir kunni að mæla á
enska tungu.
Menningar- og vináttusam-
band getur haldist jafnvel þó
tungan glatist, og á sviði efna-
hags- og viðskiptamála er
smáþjóð það alltaf nauðsyn-
legt að eiga sér hollvini og
formælendur sem víðast. —
Vestur-fslendingar hafa oft
sýnt það í verki, að þeir eru
yel færir um að styðja ís-
lenzkan málstað og vilja gera
það.
Upp úr nánari kynnum
Austur- og Vestur-lslendinga
mundu efalaust í framtíðinni
spretta margs konar viðskipti
og fleiri en nokkurn dreymir
enn um bæði andleg og hag-
ræn, sem báðum gætu orðið
til stórrar gleði og ávinnings.
Orðsending frá
Landsbókaverði.
Það eru mörg og aðkallandi
verkefni, sem bíða nánari
samvinnu milli Islendinga
vestan hafs og austan.
Fyrir fám árum síðan voru
allar kirkjubækur Þjóðskjala-
safnsins og fleiri mannfræði-
legar heimildir mikro-filmað-
ar fyrir tilhlutun manna af
íslenzkum ættum í Utah. Þótti
þeim svo mikils um vert að
vita einhver skil á ætt sinni
og uppruna, að þeir sendu
menn heim til íslands til að
vinna þetta verk. Síðan var
ýmsum kaupstöðum út um
land á íslandi gefinn kostur á
að fá eitt eintak af íílmunum,
og hefir þetta orðið til hins
mesta hagræðis fyrir alla þá,
sem fræðimennsku stunda úti
á landsbyggðinni, enda ómet-
an’leg trygging í því að eiga
þessar dýrmætu heimildir
geymdar á mörgum stöðum. -
Það er mál þessu skylt, sem
ég hef verið að hugsa um und-
anfarandi ár: Vinda þarf
bráðan bug að því að mikro-
filma kirkjubækur, sem ís-
lenzkir prestar hafa haldið
hér vestan hafs og önnur skjöl
og skrár, er íslendinga varða,
þær sem ekki fengist sam-
komulag um að senda heim.
Hér kunna enn að geymast
gömul handrit með íslenzkum
fróðleik, og síðast en ekki sízt
gömul bréf frá íslenzkum
mönnum, sem ekki mættu
glatast, en á því er alltaf mikil
hætta í dreifingunni, þegar
gamla fólkið, sem geymið var
á þessa hluti, fellur frá.
Ég tala um þetta vegna þess
að ég veit, að hér í landi hefir
v^rið brennt miklu af dýr-
mætum bréfum frá merkum
mönnum á íslandi, sem kunna
að hafa geymt upplýsingar,
sem hvergi var annars staðar
að finna. Bað landsbókavörð-
ur, Finnur Sigmundsson, mig
fyrir þá orðsendingu til Vest-
ur-íslendinga, að hann mælist
til, að þið farið varlega í að
brenna gömlum bréfum og
handritum, jafnvel þó ómerki-
leg virðist, heldur sendið það,
sem þannig fellst til, og eng-
inn hirðir framar um að eiga,
Landsbókasafninu í Reykja-
vík til varðveizlu og athugun-
ar, og mundi það þiggja allar
slíkar sendingar með þökkum.
Skyldi -ég gjarnan vera
milligöngumaður um þetta,
meðan ég dvel hér vestan hafs,
ef einhver vildi þannig ráð-
stafa gömlum bréfum, mynd-
um eða rituðum heimildum- I
þessu sambandi vil ég einnig
benda á ræðusöfn íslenzkra
presta, sem starfað hafa meðal
Vestur-íálendinga, ekki sízt
útfararræðurnar, sem margar
kunna að geyma dýrmætar
heimildir um landnemana,
sem hvergi éru annars staðar
til. Þær þarf að varðveita.
Ég vil því skora á alla, sem
orð mín heyra, að brenna ekki
né eyðileggja gömul bréf,
skrifaðar heimildir af nokkru
tagi, sem fróðleik hafa að
geyma um landnám íslend-
inga í Vesturheimi eða sögu
heimaþjóðarinnar, heldur ráð-
stafa þessu annað hvort til
Landsbókasafnsins í Reykja-
vík eða íslenzku deildarinnar
við Manitobaháskóla. En það
sem ekki fengizt flutt heim,
ætti Þjóðræknisfélagið að sjá
um að mikro-filmað yrði til
afnota fyrir fræðimenn heima.
Framhald á bls. 8
Byggjum brú yfir hafið