Lögberg - 27.02.1958, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 27. FEBRÚAR 1958
RÖDD AÐ VESTAN
,Þú erí alíaf efst og fyrst, / AUSTURLAND í huga mínum.'
Kvenskörungurinn Hagelia
Þessar hjartkæru ljóðlínur
eftir skáldið og ritstjóra Lög-
bergs, Einar P. Jónsson, hvísla
svo milt og ljúft í eyra, þegar
ég hugsa til vina minna, sem
ég þekkti og átti samleið með,
bæði heima á íslandi og svo
sérstaklega eftir að ég flutti
vestur og kom til Winnipeg
1904, og kynntist þar mörgum
ágætis íslendingum, sem þá
voru forustumenn í þjóðlífi
voru í þessari canadísku höf-
uðborg íslenzku.
Ég var þá á æskuskeiði,
fullur fjörs og áhuga og fylgd-
ist vel með öllu, sem fram fór
meðal landanna, sem þá voru
ekki allir á sama máli, og
hefir það lengi fylgt sögu
þjóðar vorrar að fornu og
nýju. Þá voru þrjár íslenzkar
kirkjur; þrjár íslenzkar Good-
templarastúkur; tvö íslenzk
vikublöð, og svo Breiðablik,
Sameiningin, Freyja, Heimir
og Almanak Ólafs S. Thor-
geirssonar; Hagyrðingafélagið,
stofnað 1906, sem nú finnst
engin skýrsla um að hafi verið
til, en þar voru þó oft fjörugir
fundir og margir merkir
menn, sem síðar komu víða
við sögu íslendinga vestan
hafs. Skal nefna tvo — Þ. Þ. Þ.
og Dr. Sig. Júl. Jóhannesson.
Mynd af meðlimum félagsins
kom í jólablaði Heimskringlu
stuttu eftir stofnun þess, og
hefi ég reynt að grafast eftir
hvort nokkur kunni að eiga
það blað, og skyldi ég borga
sanngjart verð fyrir. Mig
langar til að skrifa sögu Hag-
yrðingafélagsins, því ég var
einn af stofnendum þess; þarf
ég áðurnefnda mynd til að
muna nöfnin öll.
Ég hefi nú ásett mér til
dægrastyttingar að skrifa
nokkrar smásögur með fyrir-
sögninni — Nokkur atvik úr
lífi íslendinga í Winnipeg
fyrir 50 árum. — Þar kemur
margt til greina, sem skoplegt
er, sérstaklega kunnáttuleysi
landans, sem nýkominn var
að heiman, á ensku máli, og
fastheldni við ýmissar venjur
að heiman; hér verður þó ekki
skertur „karakter“ nokkurs
manns persónulega, heldur
haldið í heiðri norrænni menn-
ingu, þori og þrótti, sem
margsinnis kom í ljós í dag-
legu lífi íslendinga í sam-
keppni þeirra við aðrar þjóðir
á þessum frumbýlingsárum. —
Svona sögur, líkar þeim sem
ég hefi í huga, munu aðeins
leiða bros fram á varir þeirra,
sem lesa og kannske minna
þá á margt, sem þeir voru
búnir að gleyma — svo ekki
meir um það — að undan-
teknu því, að ég sjálfur mun
verða þar eins hlægilegur og
nokkur annar. —
Þjóðræknisslarfið
Óðum fellur nú frumskógur
fslendinga í Vesturheimi, með
hverju ári sem líður, og er
þar margra mætra manna að
minnast. Á síðastliðnum 10
árum hafa um 20 leiðandi for-
ustumenn íslenzkrar menm
ingar vestan hafs gengið fyrir
ætternisstapa í Winnipeg —
höfuðborg íslendinga hér í
álfu, og svo fleiri hingað og
þangað um borgir og byggðir,
bæði í Canada og Bandaríkj-
unum, svo augljóst er hvað
bíður framhaldi íslenzkrar
tungu hér í álfu — og þetta
stef til skýringar:
Þjóðræknin fer hér þverrandi,
þeir ganga nú flestir
hnerrandi,
sem reyna að halda í horfinu-
Hvíla nú undir torfinu
þeir, sem áður börðust bezt.
beittu viti og þori mest,
unnu því heit, að etja kapps
um íslenzka þjóðrækni vestan
hafs.
Nú sitja hér einir efst á bekk,
Einar, Stefán og Richard
Beck.
Svo eftir nokkur ár til
minningar um íslenzka tungu
í Vesturheimi, megum við
spyrja:
Æskan er braut og blómin
dauð,
borgirnar hrundar og löndin
auð.
Þetta má kalla bölsýni, en
við hverju er að búast —
mannkynið og heimurinn
virðast vera á helvegi, ekkert
talað um annað en Sputnik og
sprengjur, spæjara, svik og
undirferli í stjórnmálum; —
Austrinu og Vestrinu skipt í
tvennt þar sem hatur og tor-
tryggni kynda elda.
Seattle
Hér kemur fegurra útsýni
og öllum kærara umtalsefni;
það er veðurblíðan, sem hér
hefir verið á þessum vetri
fram að þessu. Nú í febrúar
springa út allslags blóm og
rósir; fuglar syngja ástar-
söngva í trjánum; aldrei kom-
ið frost á jörð; hitamælir
vanalega 10 til 20 stig fyrir
ofan frostmark. Af þessu
leiðir að hér hvílir friður
Guðs og velþóknun yfir
mönnunum, og taka íslend-
ingar fullan þátt í þeim fagn-
aði; þó er aldrei svo bjart og
ekkert svo fagurt, að ekki beri
á ský og skugga; og minnist
ég nú þess sorglega og ó-
gleymanlega slyss, sem átti
sér stað hér á sundinu í sum-
ar, þar sem átta Islendingar
drukknuðu á smábát í straum-
röst inn á milli eyja. Þetta
var fólk á bezta aldri og
æskuskeiði, nýlega flutt hing-
að frá N. Dakota. Myndir og
umsögn um þetta hörmulega
slys hafa nýlega birzt í ís-
lenzku vikublöðunum, Lög-
bergi og Heimskringlu, en
skyldmenni og vinir þessa
fólks, sem hér eru búsettir,
finna eðlilega sárast til.
Þj óðræknisdeildin VESTRI
Hvað sem bölsýni minni og
annara viðkemur viðvíkjandi
örlögum íslenzkrar tungu hér
vestra, þá vil ég segja þetta:
Þjóðræknisdeildin Vestri hér
í Seattle, sem nú er 57 ára,
líklega ein sú elzta stofnun af
því tagi hér í landi, situr enn
við arineld íslenzkrar menn-
ingar og heldur reglulega
fundi í hverjum mánuði, og
sitja þar í öndvegi þrír góðir
menn: séra Guðmundur P.
Johnson, forseti, prúðmenni
og sannur og ósvikinn íslend-
ingur; þar næst er ritari fé-
lagsins, ritstjóri Geysis og
skáldið Jón Magnússon; svo
gjaldkerinn, J. J. Middal, þessi
jötun í þjóðræknismálum okk-
ar hér í Seattle um 35 ára
skeíð; hann hefir staðið eins
og klettur úr hafinu um allt
sem íslenzkt er og þjóð vorri
getur orðið til sóma hér í
hringiðu samsteypu allra
þjóða. Meðan svo gengur þá
er nokkur von um framhald
enn. En, „nú er hann farinn
að árum, fuglinn minn“ o. s.
frv., segir Þ. E. um Pál Ólafs-
son.
Hér eru fremur illa sóttir
„Vestra“ fundir og ekki neitt
líkt því sem áður var, þó eru
hér fjölda margir Islendingar
búsettir um holt og hæðir í
þessari fögru borg, Seattle, en
þeir bera engan áhuga fyrir
neinu, sem ætt þeirra eða ís-
landi er tengt- Sumir þeirra —
ég veit ekki hvað á að nefna
þá — voru þó fæddir heima
og komnir langt yfir miðaldur;
aðrir fæddir hér í landi og
aldir upp í alíslenzkri byggð,
geta talað íslenzku ef einhver
höfðingi kemur að heiman, en
þegar hann er farinn þá rugl-
ast víravirkið í höfðinu og
þjóðræknishugsunin k e m s t
ekki að — og þess vegna er
svo fámennt á „Vestra“
fundum.
Við höfum átt fáum íslenzk-
um góðgestum að fagna að
heiman á árinu sem leið, en í
byrjun þessa árs heimsótti
okkur hinn góðkunni prófast-
ur, séra Friðrik Friðriksson
frá Húsavík, sem áður var
þjónandi prestur hér vestan
hafs um nokkur ár. „Vestri“
hélt samkomu hér í tilefni af
komu hans og var hún vel
sótt.
Það bezta, sem getur hjálp-
að þjóðrækni okkar íslend-
inga, eins og nú standa sakir,
er heimsókn ágætra íslend-
inga sem oftast, annað hvort
að heiman eða þá frá Þjóð-
ræknisfélagi íslendinga í
Vesturheimi; þeir verða að
senda góða menn annaðslagið
til allra sinna þjóðræknis-
deilda út um landið og gefa
þeim þjóðernisskot í hand-
legginn, þ. e. vítamín, svo að
þær sofni ekki út af í doðasótt.
Jæja, hér endar nú þetta
spjall, en þess vildi ég óska,
að hver sannur Islendingur,
hvar sem hann er, vildi, þegar
hann gengur til hvílu að
kveldi, hafa yfir og mæla þessi
orð af munni fram, á undan
faðirvorinu:
U T A N ÚR HEIMI:
Þegar hinir nýkosnu full-
trúar norska stórþingsins
koma til fundar í janúar, verð-
ur það kona, — Magnhild
Hagelia, — sem fyrst tekur til
máls í sameinuðu þingi, og
biður forseta að stjórna um-
ræðunum þangað til Stórþing-
ið sé löglega sett.
Áður fyrr var það fulltrúi
Álasunds og Molde, sem
fyrstur tók til máls á þingi,
þar eð Álasund var þá ritað
„Aalesund“ og því fyrsta kjör
dæmi í stafrófinu. Nú er það
ritað Alesund, samkvæmt nýj-
um stafsetningarreglum, og
nú er því kjördæmið Austur-
Agður fyrst í stafrófinu, og
Magnhild Hagelia er kosin
fyrsti fulltrúi þess kjördæmis.
Hún er einnig fyrsta konan
sem setið hefur á þingforseta-
stóli, raunar ekki sem forseti,
heldur sem aðalritari Stór-
þingsins. í þriðja lagi er hún
fyrsta konan, sem alþýðu-
flokkurinn hefur sett fyrsta og
efsta á landslísta. Hún er víða
fyrsta konan sú kona, — það
má bæta því við að hún er
fyrsta konan, sem tekið hefur
sæti í Norðurlandaráðinu.
Illmálgir telja að konur séu
öðru hvoru kosnar á þing fyrir
þá sök að ekki verði hjá því
komizt að hafa þær í fram-
boði. Enginn hefur þó víst
hreyft því í sambandi við
kjör Magnhild Hagelia að hún
hafi náð kosningu vegna þess
að hún var kona. Hún gefur
hvergi eftir dugmestu stéttar-
bræðrum sínum.
1 blaðaviðtali var „Hagelia"
eitt sinn fyrir skemmstu að
því spurð, hvort nokkur grund
völlur væri fyrir því að
stofna sérstakan stjórnmála-
flokk fyrir konur. Hún svaraði
því til að fæstar konur ættu
enn nægt sjálfstraust til að
standa upp í hárinu á karl-
mönnum í félagslegri starfs-
semi. Ekki verður þessa skorts
á sjálfstrausti þó vart hjá
henni sjálfri. Ekki má þó
skilja þetta þannig að hún of-
treysti hæfileikum sínum,
heldur er hún gædd geðró og
öryggi og framkoma hennar
Þú ert móðir vor kær, þá er
vagga okkar vær,
þegar vorkvöldið leggur þér
barn þitt að hjarta.
Og hve geiglaus og há yfir
grátþrungri brá
berðu gullaldarhjálminn á
enninu bjarta.
Við hjarta þitt slögin þín
hjörtu okkar finna,
þinn hjálmur er gull okkar
dýrustu minna,
en þó fegurst og kærst og að
eilífu stærst
ertu í ást og í framtíðar
vordraumum barnanna
þinna. —Þ. E.
Með beztu óskum um far-
sælt ár.
H. E. Magnússon,
Seattle, Wash.
öll látlaus og eðlileg. Hún
vindur sér ævilega útúrdúra-
laust að kjarna hvers máls,
hvort heldur er í samtölum
eða hún stendur í ræðustóli á
þingi. Enginn dregur í efa
hreinskilni hennar og heiðar-
leika, og afstaða hennar ein-
kennist alltaf af heilbrigðri
skynsemi og raunsæi sveita-
fólksins.
Magnhild Hagelia er ekki
ofstækisfull kvenréttindakona
fyrst og fremst. Hún hefur á-
huga á hverju því máli, sem
þjóðfélagið varðar. Þó hefur
farið svo að stjórnin hefur
einkum skipað hana í þær
opinberar nefndir, sem falið
var að leysa mál er fyrst og
fremst vörðuðu konur, — sam-
sköttun hjóna, jafnrétti til
launa og atvinnumála giftra
kvenna, sem taka vilja þátt í
lauriuðum störfum eftir að
börn þeirra eru orðin svo full-
vaxta að þau geta séð um sig
sjálf.
Því er nefnilega þann veg
farið að margar konur á milli
fimmtugs og fertugs, sem ekki
þurfa lengur barna að gæta,
finnst það of lítið verk að
hugsa aðeins um húsbóndann
og heimilið, — og helzt til fá-
breytilegt að auki. En þeim
gengur oft illa að fá vinnu,
þar sem þær hafa ekkert ann-
að numið en heimilisstörfin,
eða þær hafa að mestu gleymt
því sem þær kunnu. Magnhild
Hagelia hefur alltaf haldið því
fram af sterkri sannfæringu
að þjóðfélagið verði að sjá svo
um að konum veitist auðvelt
að fá atvinnu utan heimilisins-
Hún er formaður nefndar sem
leita skal heppilegrar lausnar
á því máli.
Magnhild Hagelia er ekki
smeyk við að segja meiningu
sína í hverju máli og taka
sjálfstæða afstöðu. Hún var til
dæmis sú eina af þingfulltrú-
um alþýðuflokksins norska,
sem árið 1952 greiddi atkvæði
gegn því að úr gildi væri num-
ið það ákvæði stjórnarskrár-
innar, sem tryggði sveitunum
2/3 þingsæta í stórþinginu.
Margir töldu þá afstöðu henn-
ar ranga, en hún var sannfærð
um hið gagnstæða. Og hún
greiðir ekki atkvæði gegn
sannfæringu sinni. —Alþbl.
Tveir stjórnmálamenn voru
á fundi úti á landi. Þegar ann-
ar var að flytja sína ræðu
greip hinn fram í fyrir honum
og sagði:
— Þetta er ekki satt!
— Víst er það satt, svarar
ræðumaðurinn.
— Mér ætti nú að vera
kunnugt um það, því ég var í
stjórninni þá, kallaði sá sem
fram í hafði gripið.
— Það er rétt hjá þér, svar-
aði ræðumaðurinn, þitt var
ríkið, en hvorki mátturinn né
dýrðin.