Lögberg - 11.09.1958, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 11. SEPTEMBER 1958
MINNINGAR- OG KVEÐJUORÐ:
Prófessor Halldór Hermannsson
BÓKAVÖRÐUR
(1878—1958)
Eins og greint hefir verið
frá í blaðafréttum, lézt pró-
fessor dr. phil. Halldór Her-
mannsson, fyrrum bókavörð-
ur við Fiske-safnið íslenzka í
Cornell-háskóla, Ithaca, New
York, á sjúkrahúsi þar í borg
að morgni fimmtudagsins 28.
ágúst síðastliðinn. Með hon-
um er til grafar genginn einn
hinn allra mikilvirkasti og
víðkunnasti fræðimaður ís-
lenzkur á þessari öld.
Hann var á áttugasta og
fyrsta aldursári, fæddur 6.
janúar 1878 að Velli í Rangár-
vallasýslu, sonur Hermanníus-
ar E. Johnson sýslumanns og
Ingunnar Halldórsdóttur
konu hans. Stóðu að Halldóri
prófessor ágætar ættir á báð-
ar hendur, enda bar hann það
með sér í sjón og reynd, að
han var kjarnakvistur á
traustum ættarmeiði. Má hið
sama segja um hin mörgu
systkini hans, bæði hvað
snertir mannvænleik og
mannkosti.
Ungur var Halldór settur til
mennta, og lauk stúdents-
prófi í Reykjavík 1898 með
ágætiseinkunn. Síðan stund-
aði hann um skeið laganám
v i ð Kaupmannahafnarhá-
skóla, en snemma á árum sín-
um þar komst hann í kynni
við Willard Fiske, hinn góð-
kunna Islandsvin og bóka-
safnara og vann með honum
að skrásetningu hins mikla
íslenzka bókasafns hans og
öðrum bókfræðilegum störf-
um og útgáfum, fyrst í
Flórens á ítalíu en síðar í
Ithaca. Að Fiske látnum
(1905) varð Halldór bóka-
vörður við safnið, sem Fiske
hafði gefið Cornell-háskóla,
og jafnframt kennari þar í
norrænum fræðum. Gegndi
hann því tvíþætta starfi sam-
fleytt til sjötugsaldurs, að
undanskildu árinu 1925—1926,
er hann var bókavörður Árna
safns í Kaupmannahöfn.
Halldór naut að verðleik-
um virðingar og vinsælda af
hálfu samkennara sinna og
nemenda, enda var hann sam-
vizkusamur og skemmtilegur
kennari, og fór það að vonum
um jafn margfróðan mann og
hann var og glöggskyggn í
bezta lagi. Get ég um það bor-
ið »af eigin reynd, því að ég
las norrænu undir handleiðslu
hans og naut lærdóms hans og
hollra leiðbeininga við undir-
búning og samningu ritgerða
minna til meistara (M.A.) og
doktorsprófs. Veit ég, að aðrir
nemendur hans, sem margir
eru og dreifðir víðs vegar,
myndu bera honum sömu sög-
una um alúð þá, sem hann
lagði við kennsluna, og ó-
þreytandi fúsleika hans til
þess að verða nemendum sín-
um að sem mestu liði, bæði á
námsárum þeirra og síðar, er
þeir leituðu til hans með
fræðileg vandamál sín. Hefi
ég annars staðar á það bent,
hve ólatur hann var að svara
hinum mörgu fyrirspurnum
varðandi íslenzk og norræn
fræði, sem honum bárust úr
öllum áttum. Það eitt sér var
víðtækt fræðslu- og kynning-
arstarf í Islands þágu.
En þó að háskólakennsla
Halldórs væri farsæl og áhrif
hennar næðu víða með nem-
endum hans, urðu bókavarð-
arstarf hans og ritstörf hans,
sem eru nátengd því, aðal-
störf hans um langa og at-
hafnaríka ævi hans.
Ástin á bókum var honum
í blóð borin, og fer hann um
það þessum orðum í fróðlegri
ritgerð „Bókasöfn skólans"
(Minningar úr Menniaskóla,
Reykjavík 1946): „Það má lík-
lega heimfæra upp á mig tals-
háttinn, að snemma beygist
krókurinn til þess, sem verða
vill. Faðir minn átti allgott
bókasafn, eftir því, sem gerð-
ist til sveita á þeim tíma, og
frá því fyrsta hafði ég gaman
af að fást við það og halda
því í góðu lagi.“ Og hann bæt-
ir við: „Ég kom í Latínuskól-
ann haustið 1892, og þá var
mér einna mest forvitni á að
kynnast bókasafni skólans.“
Varð hann svo handgenginn
því, að rektorar skólans á
skólaárum hans gerðu hann
að aðstoðarmanni sínum við
útlán bóka úr skólasafninu.
Reyndin varð einnig sú, að
Halldór varð, er stundir liðu,
hvort tveggja í senn frábær
bókfræðingur, eins og rit hans
sanna, og fyrirmyndar bóka-
vörður. Tókst honum, með ár-
vekni sinni og hagsýni, að
gera Fiske-safnið að víð-
kunnri og mikils metinni
menningarstofun, án þess að
lítið sé gert úr starfi þeirra
manna, sem tóku við af hon-
um; sérstaklega hefir núver-
andi bókavörður, Jóhann
Hannesson, haldið ágætlega í
horfinu bæði með bókavörzlu
sinni og útgáfu íslandica-
safnritsins.
Óneitanlega hefði bóka-
varðarstarf Halldórs, jafn á-
gætt og það var og mikilsvert,
nægt til þess að halda nafni
hans á lofti, en, eins og kunn-
ugt er, lét hann eigi þar við
lenda. Hann gerðist óvenju-
lega afkastamikill fræðimað-
ur og rithöfundur. Með bóka-
skrám sínum yfir Fiske-safn-
ið, er út komu í þrem stærð-
arbindum (1914, 1927 og 1943),
vann hann ómetanlegt braut-
ryðjendaverk á sviði ís-
lenzkrar bókfræði, enda hafa
þessar bókaskrár réttilega
verið taldar til fræðimann-
legra stórvirkja, ekki sízt
fyrsta bindið, sem er lang-
stærst, og ber fagurt vitni fá-
gætri elju höfundarins og
vísindalegri nærfærni. En um
það fór sá lærði maður dr.
Páll Eggert Ólason þessum
orðum (Skírnir 1914): „Það
er skjótast af að segja, að
þetta rit er hið mesta stór-
virki, sem innt hefir verið af
höndum í íslenzkri bókfræði
fram á þennan dag. Það má
teljast ærið ævistarf einum
manni að hafa leyzt af hönd-
um eitt slíkt verk sem þetta.
Og er það þó með enn meiri
fádæmum, með hvílíkri vand-
virkni og vísindalegri ná-
kvæmni verkið er unnið og
útgefið." — Halldór gaf einn-
ig út sérstaka og jafn vand-
aða skrá (1917) yfir rúnarit
Fiske-safnsins. Eru fyrrnefnd-
ar bókaskrár hans yfir safnið
með öllu ómissandi hverjum
þeim, sem fæst við íslenzk
fræði meir en að nafninu til.
Steindór Steindórsson yfir-
kennari á Akureyri hefir lauk
rétt að mæla, er hann kemst
svo að orði um bókaskrár
Halldórs í grein um hann (í
Eddu 1946): „Hygg ég fleirum
hafi svo farið en mér, að þeir
eigi fátt bóka, sem þeir hand-
leika oftar né þykir vænna
um.“
Annað stórvirki og þarfa-
verk íslenkum fræðum innti
Halldór af hendi með útgáfu
hins fjölskrúðuga og gagn-
merka ritsafns Islandica. er
hóf göngu sína 1908 og kom
síðan út nærri árlega undir
ritstjórn hans og samið af
honum sjálfum hátt á fjórða
áratug. Kennir þar margra
grasa og góðra, því að í rit-
safninu eru meðal annars
skrár yfir útgáfur og þýðing-
ar íslenzkra fornrita, yfir rit
um Vínlandsferðirnar, ís-
lenzkar bækur á 16. og 17.
öld, og yfir íslenzka rithöf-
unda vorra daga fram til
1913, er það rit kom út. Enn-
fremur eru í safninu vandað-
ar útgáfur ýmissa íslenzkra
fornsagna og annarra ís-
lenzkra rita frá fyrri öldum,
merkisrit um íslenzka korta-
fræði og jafn merk rit og
fróðleg um einstaka menn og
ritstörf þeirra, svo sem Eggert
Ólafsson, Sir Joseph Banks og
ísland og Sæmund Sigfússon
og Oddaverja. Útgáfunum og
mörgum bókaskránum fylgir
höfundur úr hlaði með ítar-
legum og merkilegum inn-
gangsritgerðum, en öll svip-
merkjast þessi rit hans af víð-
tækum lærdómi og frábærri
vandvirkni. Auk Islandica-
safnsins annaðist Halldór
einnig útgáfu annarra ís-
lenzkra merkisrita, af Fríss-
bók (1932), að ógleymdu hinu
mikla og fagra riti hans um
skrautlist íslenzkra handrita,
Icelandic Uluminated Manu-
scripis of ihe Middle Ages
(1935); en báðar komu bækur
þessar, með merkum inn-
gangsritgerðum, út í hinu víð-
fræga safni Ejnars Munks-
gaards bókaútgefanda af ljós-
prentuðum útgáfum íslenzkra
skinnbóka. En um hið mikla
Islandica-ritsafn Halldórs má
hið sama segja og um bóka-
skrár hans, að það er ómiss-
andi öllum þeim, sem leggja
stund á íslenzk og norræn
fræði, og hefir borið hróður
íslands um allan hinn ensku-
mælandi heim, og enn víðar
um lönd.
Hér hefir verið farið fljótt
yfir sögu, en auk fyrrnefndra
rita og annarra ótalinna, hefir
Halldór skrifað margar rit-
gerðir og ritdóma um íslenzk
efni í íslenzk og erlend blöð
og tímarit og í alfræðibækur.
Kemur það fyrst til fullnustu
á daginn, hversu afkastamikill
rithöfundur hann var, þegar
samin verður tæmandi skrá
yfir ritverk hans.
Fjarri fór því, að hann
gengi heill til skógar hin síð-
ari ár, eftir að hann lét af
háskólakennara- og bókavarð-
arstarfi sínu í Cornell; hann
átti við langvarandi gigtsýki
að stríða, svo að hann varð að
sitja í hjólastól; en hann bar
það andstreymi með því
æðruleysi, sem einkenndi
hann alla daga, því að hann
var gæddur karlmennskulund
í ríkum mæli. Hann hélt á-
fram fræði-iðkunum sínum
og ritstörfum, og sendi frá
sér á síðustu árum bæði at-
hyglisverða ritdóma og merk-
ar ritgerðir. Hann gekk einn-
ig frá næsta bindi af Islandica,
sem nú er í prentun, og kem-
ur út bæði í tilefni af átt-
ræðisafmæli hans og fimm-
tugsafmæli ritsafnsins. Var
það mjög að verðleikum, og
hafi Jóhann Hannesson bóka-
vörður þökk fyrir þá ráðstöf-
Æskan og
Manitobalöggjöf BANNAR sölu áfengis
til UNGMENNA. Það má ekki veita
þeim áfenga drykki í gildaskálum,
matstofum eða cabarets, og þau
mega heldur ekki HEIMSÆKJA ölstofur
eða cocktail sali. Þessar viturlegu
ráðstafanir njóta fylgis almennings.
Ábyrgðin, sem því er samfara, að
fullnægja þessum reglugerðum, hvílir
að mestu á þeim, sm veitingaleyfi
hafa. En á samvinnu almennings, yrði
slíkt harla torvelt. Til þess að útiloka
það, að unglingum sé veitt áfengi,
verður leyfishafi stundum að krefjast
þess að mjög unglegar persónur leggi
fram aldursskírteini. Þetta er réttur
hans og skylda samkvæmt fyrirmælum
laganna.
SÉUÐ ÞÉR SPURÐUR UM ALDUR
YÐAR, er það skylda yðar, að auðsýna
KURTEISI OG SAMVINNULIPURÐ
við þann, sem spyr.
(Hafið þér náð 21 árs aldri, en lítið afar
unglega út, kemur það sér vel að hafa
á sér spjald frá Vital Statistics deildinni,
Room 327 Legislative Building, er
sýni fæðingarvottorð yðar.
Æska vor er framtíð landsins. Ljáið
lögum og leyfishafa lið henni til
verndar.
Þetta er ein hinna mörgu greina,
sem birtar eru í þágu almennings af
MANITOBA COMMITTEE
on ALCOHOL EDUCATION
Depariment of Educaiion. Room 42,
Legislalive Building. Winnipeg 1.