Lögberg - 09.10.1958, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 9. OKTÓBER 1958
5
WWWWW'W'W'W'WWW'W'+W'
ÁmjeAMÁL
KVENNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
Verum á verði
Kæru lesendur Lögbergs:
Ég byrja með því að þakka
Ingibjörgu fyrir að bjóða
mér að skrifa nokkrar línur í
dálkinn sinn. Ég hefi verið
svo önnum kafin við kennsl-
una undanfarin ár, að ég hef
lítið lagt mig að íslenzkum
málum.
Mér dettur stundum í hug
í hvað mikilli skuld ég er við
fólkið í Álftavatnsbyggðinni,
sem gaf mér atkvæði sín og
stuðning til að verða kosin á
þingið í Manitobafylki fyrir
meir en tuttugu árum síðan.
Ég held að þetta hafi verið
það merkilegasta, sem fyrir
mig hefur komið á æfinni. Ég
vona að ég hafi látið þakklæti
mitt til kjósenda minna fylli-
lega í ljós á þeim árum, en þó
ég hafi gert það, vil ég endur-
taka þakkir mínar, því að eins
og íslenzki málshátturinn
segir: „Aldrei er góð vísa of
oft kveðin.“
Á þeim fimm árum, sem ég
sat á þingi lærði ég að skilja
marga hluti viðvíkjandi
stjórnmálum, sem ég hefði
annars ef til vill lítinn gaum
gefið. Og ég vil láta fyrver-
andi stuðningsmenn (og kon-
ur) vita, að ég hefi aldrei hætt
að hugsa, lesa og læra um þau
mál, hvað sem ég átti annríkt
við kennsluna. Nú er ég hætt
við stöðuga kennslu, og er bú-
sett í Winnipeg, að 164 Canora
St. Og það er ósk mín að ég
geti, þó ekki sé nema á lítinn
hátt, haft heilnæm áhrif á
sviði stjórnmálanna.
Á þessum árum, jafnvel þó
mörgum líði vel fjárhagslega,
er mjög ískyggilegt útlit í
heiminum. Ég hefi nýlega
meðtekið smárit frá Englandi
eftir George R. Knuppfer,
sem heitir “The Plain Spea-
ker.” Er ritstjórinn mjög
andstæður kommúnistastefn-
unni, en líka hræddur um á-
hrif, sem viðhald peninga-
kerfisins, sem nú er í gildi,
hafi í framtíðinni. Ég vil
reyna að þýða lauslega brot
úr ritstjórnargrein hans:
„Öllum er það ljóst, hvort
sem þeir eru vinstra- eða
hægramegin í pólitíkinni, að
yfir þeim hluta heimsins, sem
enn er frjáls, vofir sigur kom-
múnista, hvort sem það verð-
ur með hernaði, pólitískum
brögðum eða með öðrum að-
ferðum. Hvað gera skal til að
afstýra þessari hættu er óljóst,
og leiðtogum vesturlandanna
ferst alls eigi vel að fást við
þau mál.
En fáum er það ljóst, að
önnur hætta vofir yfir innan
vesturlandanna. En þessi
haetta er svo veruleg og svo
nálæg, að það er mjög nauð-
synlegt að þetta vandamál sé
vel útskýrt fyrir almenningi.
Hættan, sem vofir yfir lönd-
unum utan „járntjaldsins“ á
rót sína að rekja til þess að
peninga-kerfið, sem notað er
á sér ekki langa framtíð fyrir
höndum. Kapítalisminn sjálf-
ur er á völtum fæti. Það er
ómögulegt að nota peninga-
kerfi til lengdar, sem er undir
því komið að nýjar skuld-
ir, af hálfu ríkisins eða
einstaklinga, fari stöðugt vax-
andi. Það mun að því koma,
að 100% tekjuskattur mun
ekki nægja til að borga vext-
ina, og að því að viðskipta-
félög munu ekki geta borgað
hluthöfum sanngjarnan arð.
Samt sem áður eru ábyggi-
legir lántakar ómissandi, ef
bankafyrirtækin eiga að þríf-
ast. Ef enginn þarf að taka
lán, þá verður ómögulegt að
halda áfram peninga-fram-
leiðslunni, hvort heldur sem
um er að ræða málm-peninga,
seðla eða lánstraust (banka-
lán), þareð allir peningar
byrja sem lán, með vöxtum.
Þegar að því kemur að
þetta getur ekki haldið áfram,
getur þrennt skeð: 1. ótak-
mörkuð verðbólga, eins og
átti sér stað í Þózkalandi eftir
fyrra veraldarstríðið, 2. afnám
greiðslu á flestum skuldum
eða vöxtum á skuldum, eða 3.
algert fjárhagshrun. Undir
öllum kringumstæðum mundi
peninga-kerfið líða undir lok.
Og nema því aðeins að áreið-
anlegir og ábyggilegir menn
(og konur) geti skilið málið í
tíma og gert ráð fyrir nauð-
synlegum breytingum — og
þetta er alls ekki ómögulegt—
munu spillandi og óguðleg öfl
taka við og, ef til vill, leggja
undir sig allan heiminn."
Ekki vil ég fallast á þá hug-
mynd að illu öflin muni vinna
sigur um allan heim — jafn-
vel þó langt sé komið í þá átt,
þar sem að minnsta kosti átta
hundruð milljónir manna eru
nú þegar undir harðstjórn
kommúnista. En ég trúi því,
að áður en sá sigur verði unn-
inn algjörlega, muni allt gott
fólk leggjast á eitt og afstýra
hættunni.
En víkjum nú aftur að pen-
ingamálunum. Smátt og smátt
er sú hugmynd að ryðja sér
til rúms, að allt sé ekki í lagi
á sviði peningamálanna. En
hugmynd sú er ekki nauðsyn-
lega bundin við neinn sérstak-
an pólitískan flokk.
Að endingu þakka ég Ingi-
björgu aftur fyrir heimboðið
og segi „verið sæl“ við les-
endur mína.
Solome Halldórsson
Champollion, maðurinn sem lauk
upp dyrum fortíðarinnar
Hann var mjög austrænn í
útliti og skólafélagar hans
kölluðu hann „Egyptann.“
Það reyndist orð að sönnu,
því hann varði síðar ævi sinni
til þess að þýða hið forna mál
Faróanna.
Um aldaraðir höfðu grískir
og rómverskir ferðasöguhöf-
undar t. d. Heródótus, og her-
foringjar eins og Alexander
mikli, Cæsar og Napoleon,
ferðazt um Egyptaland og
undrast hina fögru pýramida
og hina torráðnu Spfinx. En
enginn fékk skilið né skýrt
hið undarlega myndletur, sem
þakti alla veggi musteranna
og grafhýsanna.
Margir töldu þessar myndir
einungis til skrauts, aðrir
héldu að hér væri einungis
um letur að ræða. Enginn
treysti sér þó til þess að
kveða úr um hvað þetta raun-
verulega væri.
Sagnfræðingar og þeir, sem
grundvöll lögðu að fornminja-
fræði nútímans höfðu gefið
upp alla von að unnt mundi
reynast að ráða þessar undar-
legu rúnir, — en þá gerðist
furðulegur atburður.
Árið 1799 voru hermenn
Napoleons að ryðja til rústum
nálægt þorpinu Rosetta í ós-
hólmum Nílar. Þeir fundu
þar steinhellu þakta skrif-
letri.
I her Napóleons voru menn,
sem lærðir voru í tungumál-
um og sáu að á hellunni voru
þrjár leturgerðir: helgiletur,
samskonar og víða mátti sjá
í Egyptalandi, alþýðuletur og
grískt letur. Þarna var loksins
fundinn lykillinn að hinu tor-
ráðna myndletri. Einn af her-
foringjum Napóleons þýddi
þegar í stað grísku áletrunina
og var þar skráð lofgerð um
Ptólemeus Epifanus, höggvin
í steininn árið 196 fyrir Krists
fæðingu. Það var almennt
gert ráð fyrir að hinar áletr-
anirnar á steininum væru
nokkurn veginn samhljóða
hinni grísku.
Færustu málfræðingar Ev-
rópu hófu þegar í stað til-
raunir til þess að ráða í hið
forna mál Faróanna, en allt
starf þeirra var árangurslaust.
Það var ekki fyrr en „Egypt-
inn“ hóf starf sitt að árangur
náðist.
Jean-Francois Champollion
fæddist í Figeac í suð-austur
hluta Frakklands á Þorláks-
messu árið 1790. Tungumála-
hæfileikar hans komu
snemma í ljós. 1801 tók bróðir
hans hann að sér, en hann var
velmetinn fornfræðingur í
háskólabænum Grenoble. Þar
lagði Champollion stund á
nám í latínu, grísku og he-
brezku.
í Grenoble kynntist hann
stærðfræðingnum Fourier. —
Fourier varð hrifinn af hinni
frábæru þekkingu drengsins
á tungumálum, og bauð hon-
um heim til sín. Þar sá hann
fyrst myndir af egypska letr-
inu og fylltist strax áhuga.
Þegar honum var sagt, að
engum hefði tekizt að þýða
það sagði strákur: „Ég ætla
mér að gera það!“
13 ára að aldri hóf Cham-
pollion að læra arabisku, sýr-
lenzku, kaldversku og kop-
tisku og fleiri fjarlæg mál.
Hann lauk lokaprófi í Gren-
oble 17 ára og vakti prófrit-
gerð hans geysimikla athygli.
Fjallaði hún um tímabil
Faróanna í Egyptalandi. Frá
Grenoble hélt hann til París-
ar. Þar sá hann myndir af
Rosetasteininum og ákvað
þegar að ráða rúnir hans.
Hann sökti sér niður í sans-
krít og persnesku. Arabisku
talaði hann svo vel, að Arabar
héldu að hann væri einn af
þeim, og dagbók sína skrifaði
hann á koptísku.
í París lifði Champollion
sultarlífi og missti heilsuna.
Á þessum árum velti hann
fyrir sér vandamálunum í
sambandi við Rosetta stein-
inn. — Hann reyndi að gera
sér grein fyrir hvernig text-
inn yrði þýddur og hvaða
kerfi gæti þar komið að not-
um.
1814 slapp Napoleon frá
Elbu. Champollion var um
þær mundir háskólakennari í
sagnfræði í Grenoble. Þar
kynntist hann Napóleon, sem
hann bar mikla virðingu fyrir.
Vegna aðdáunar sinnar á
Napóleon var Champollion
vikið frá háskólanum þegar
Bourbónar komu aftur til
valda. 1821 barst honum til
eyrna, að höfða átti mál gegn
honum og flýði hann borgina
í ofboði.
Árið eftir gaf Champollion
út hina frægu bók sína um
egypzka helgiletrið og hvern-
ig það mætti þýða: „Bréf til
herra Dacier um stafróf hins
hljóðfræðilega helgileturs.“
Rit þetta vakti þegar í stað
athygli málfræðinga. Áður
höfðu menn yfirleitt reist
rannsóknir sínar á helgiletr-
inu egypzka á röngum for-
sendum. — Þeir höfðu álitið,
að hér væri um myndaletur
að ræða, — þ. e. hvert tákn
stæði fyrir eitt orð.
En helgiletrið er miklu
þroskaðra en venjulegt mynd-
letur. Öldulína táknar ekki
sjó eða vatn, mynd af uglu
táknar ekki uglu eða fugl
o. s. frv. Champollion hafnaði
þeirri hugmynd að um mynd-
letur væri að ræða. Hann
gerði ráð fyrir að hvert tákn
stæði fyrir einum staf eða
samstöfu, og sannaði á endan-
um að bogalína væri „u,“
ugla táknaði „m,“ hönd væri
„d."
Þegar hann hafði komizt að
þessari niðurstöðu hófst starf-
ið við að þýða áletrunina á
Rosetta steininum. Champol-
lion taldi víst að þar sem
minnst var á Ptólemens í
gríska textanum komu fyrír
nokkrum sinnum tákn, sem
hringur var dreginn utan um.
Hann sló því nú föstu að þar
væri um nafn Ptólemeusar að
ræða. Þegar hér var komið las
hann letur steinsins í samráði
við þessar tilgátu og reyndist
hún rétt.
Skömmu síðar fór Cham-
pollion til Egyptalands og las
hverja áletrunina á fætur
annarri. — 1826 var hann
skipaður yfirmaður fornfræði
deildar Lovre-safnsins og 1831
var stofnaður kennarastóll í
egypzkum fræðum við Col-
lége de France og var Cham-
pollion settur í það embætti.
Fáum árum síðar lézt hann.
Kenningar hans ollu mikl-
um deilum fyrst í stað, en 1896
fann þýzkur fornfræðingur,
Lepsius að nafni, annan Ros-
ette-stein“ nálægt Canopus og
sannaðist þá að Champollion
hafði rétt fyrir sér í öllum
ati'ðium. Síðan byggist öll sú
fræðigrein, sem fæst við ráðn-
ingu forns leturs á uppgötv-
unum Champollions, og hon-
um ber að þakka þá þekkingu
sem nútímamenn hafa á bók-
menntum elztu og merkileg-
ustu menningarþjóðar heims.
—Alþbl., 4. júlí
Það var á hernámsárunum
í Noregi. Þjóðverjar höfðu
tekið „hernámi" kúna hans
Óla í Vesteraas, og gamli
maðurinn keypti sér aðra.
Þegar Óli kom heim með
kúna, spurði nágranni hans
hvar hann hefði keypt belj-
una. — Hjá honum Andrési í
Austurgarði, svaraði Óli.
— Veiztu ekki að Andrés
er nazisti?
Óla gamla varð orðfall, en
eftir stundarkorn birti yfir
honum. — Það getur þó engin
áhrif haft ef ég sýð mjólkina.
☆
Það er dýrt að vera maður,
en jafnvel dýrara að vera
ómenni.
☆
Við erum öll dauðadæmd.
Lífið er reynslutími okkar.
Subscription Blank
COLUMBIA PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2
I enclose $ for subscr.ption to the
Icelandic weekly, Lögberg.
NAME .....................................
ADDRESS ..................................
City Zone