Lýður - 27.07.1889, Page 1

25 arkir af blaAinu kosta 2 kr., crlendi
2,é0k'r.Borgist fvrirframtil útsölumanna.
aiifilýsingar toknar fyrir 2 aura hvert
orð 15 stafir frekast, affeitu letri 3 au.,
cn stóruletri 5 au.; borgist fyrirfram.
LÝÐUE
Ritgiörðir, fricttir og auglýsingaf
sendist ritstjóranum.
Aðalútsölúmenn: Halldór Pétursson
Akurcyri og Björn Jónsson á Oddeyri
21. l>lað.
Akureyri 27. júli 1889.
1. ár
Hinir norsku friþenkjarar.
Hvergi i Norðurálfunni gengur, að tiltölu, meira pref en
i Noregi milli «rétttrúaðra» manna og ,.rangtrúaðra“ eða
ratiónalista. Er sá ágreiningur fullt eins ofsakenndur og
deilan milli vinstri og hægri í pingmálunum, enda greiuist
par vinstri i Janbæksmenn (frípenkjara) og Oftedæli (rétt-
trúarmenn), og séu trúarskoðanir eingöngu sök í pví. eins og
sumir meina, má pað heita eins dæmi nú á tímum. Kem-
ur pað fullkomlega fram, sem einn liinn skarpasti fræðimað-
ur heimsins, hinn nafntogaði H. Tli. Buckle, sagði um miðja
þessa öld, að Norðmenn, Skotar og Sviar væru mestar íhalds-
pjóðir í trúarefnum, pótt endurbættrar trúar séu, mest sakir
fornrar vanpekkingar alpýðu, sem aptur heGr skapað par ó-
jafnað embætta og stétta. Klerkavald pessara pjóða, p. e. að
segja hvað trú og hugsun alpýðunnar snertir, er miklu meira
en hófi gegnir, og sutnstaðar litlu minna en í kapólskum
lóndum. En lang verst er petta ástand í Noregi. J»ar hefir
víða allt vit og öll skynsemi i trúar og rannsóknarefnum ver-
ið sótt til prestins af söfnuðinum, og ltann optast bannfært
hverja pá skoðun, sem gert hefir vart við sig og honum hefir
pótt ópörf eða andstæð einhverjum eldri og lögfestum kenn-
ingum. Alpýðu par í landi er enn kennt að skoða „frí-
penkjarann“ sem væri hann miklu verri og skaðvænni en
nokkur sakatnaður. AQeiðingin er sú, að í engu kristnu landi
finnast eins svæsnir frípenkjarar meðal menntaðra manna eins
og hjá pessari vorri tápmiklu frændpjóð. Vísindamenn í öðr-
um löndum rita nú sjaldan með haturs- eða hæðnis-anda um
trúarefni, en i Noregi bryddir töluvert á peim anda. Flest
öll stórskáld Norðmanna svo og margir andrikis- og lista-
menn aðrir, stökkva par fyrir pessa sök úr Iandi, og senda
síðan tóninn heim. F.:r peim líkt og víkingunum, sem Har-
aldur hárfagri rak af eignuin og óðulum, peir koma gjarnan
aptur í kynnisferðir og taka pástrandhögg stór. £>að sem pessir
nýju víkingar herja á er ekki eingöngu klerkavald og kredd-
ur, heldur allar lögerfðir, sem peim finnast hafa lifað yfir
sig, svo sem hinn löghelgaði yfirgangurogofsæla auðmanna og
yfirvalda, undirokun kvenna, alpýðu, fátæklinga, svo og alls
konar ósiðir, heimska, hjátrú og hleypidómar. Hvorki stjórn-
armenn eða klerkar — segja peir — hafa nokkru sinni lyft
nokkurri pjóð á æðra stig. „þegar bezt gengur“, segir hinn
nýnefndi Buckle — „stöðvar sljórn og kirkja straum hins illa
og frestar apturförum, en framfarir í allsherjar skilningi fylgja
allt öðrum lögum, einkum pó pekkingarinna r“. |>að,
að Norðmenn týndu tungu feðra sinna og pað, að peir hafa
aldrei eignast alpýðumenntun, hefir gert alpýðu peirra að
göinlum undirlægjum. í Ameríku verða liinar nýju byggðir
Norðmanna fiestar peim prestum að bráð, sem ekki gefa hin-
um lakasta klerkaríl á Spáni neitt eptir livað trúarpröngsýni
og ráðríki snertir. Skáldið Kristofer Janson, sá er hing-
að kom á pjóðhátíðinni, býr nú par vestra og prédikar fyrir
öndunum. Hann er hinn mesti skörungur, sjálfur lærður
guðfræðingur og forn iétttrúarmaður, en nú Unitara-kenni-
maður og ritsnillingur af fyrsta flokki. Hann heldur tíma-
riti út, er lieitir S á ð m a ð u r i n n, til útbreiðslu írjálsum
kristindómi og rannsóknum um trúarefni og mannrétt. J>eim
séra Jóni Bjarnasyni pykir liann ærið svæsinn og víða ganga
gengdarlaust nærri höfuðlærdóinum vorrar kirkju (sbr
S a m e i n i n g u séra J. B.) eu pað er pó allt kossar og
klapp, sem Janson fœr hjá löndum vorum hjá peiin atlotum,
sem landar hans, einkum klerkarnir, bjóða honum. Mundu
peir fegnir strá ösku lians sem víðast yfir preríur sínar í stað
pess að hljóta að horfa á illgresi óhlýðni og vantrúar safn-
aða sinna spretta undan ritum hans, ræðum og fyrirlestrum.
Annað skáld Norðmanna og préstahatari er Alexander Kiæl-
land, sern svipta átti skáldalaununum fyrir vantrú hans.
Hann er og optast erlendis. jpriðji er Ibsen; hans trúar-
játning vita menn aldrei glöggt, en flestum stendur stuggur
af honum, og ekki pótti honum lengi vært í Noregi. En
mest hefir gengið á með skáldið og pjóðskörunginn Björn-
stjerne Björnson. Hann var fyrst kenndur við Grundvigs-
trúarflokk, og pótti rétttrúuðu f.ilki pað ærið ísjárvert; samt
hélt hann áfram prátt fyrir pað að vera ástgóði pjóðarinnar.
En pá reis liann upp eins og Samson hjá Filisteunum, sem
vildi hann molbrjóta liina norsku kirkju með einum asna-
kjálka. Björnson sézt lítt fyrir, og pað má hann eiga, að aldrei
befir djarfari maður eða einarðari opnað sinn munn á Norðurlönd-
um. Trúarbragð.ipref hans pykir mörgutn hóflitið og óskyti-
sainlegt, og segja, að pað liafi bæði lmekkt gáfu lians og áliti,
sem pjóðskálds allra Norðurlanda, en B. hcfir ekki fremur
en aðrir gjört sig sjálfur, ástand pjóðarinnar, sem, áður er
bent á, hefir komið honum á stað; hér elta, eins og vant er,
hverjar öfgarnar aðrar. Noregur er stórkostlegt og storma-
samt land; svo eru og fiestar Norðmanna pjóðlífshreifingar.
Og pegar öllu er á botninn hvolft pekkjuin vér enga pjóð í
heimi, sein ineiri manndóm sýnir en Norðmonn, síðan pjóð
peirra reis úr öskustónni; engin pjóð heíir nú fjölhæfari gáf-
ur eða meiri kjark og hug, hvort heldur eru lærðir eða leikir,
íhalds- eða íramsöknarmenn, trúinenn eða frípenkjarar.
ísland og Ameríka (Aðsent).
J>að má lcalla svo að útflutningsmálið, sé nú orðið eitt
af aðalmálum pjóðarinnar, hinir pennafærustu menn lands-
ins hafa tokið að sér að rita um pað, en liver á sinn hátt.
jþví eins og svo opt ber við pegar um eitthvert mál er
verið að ræða pá verða menn ekki á eitt sáttir. J>etta
útflutningsmál hefir sínar tvær hliðar, en hingað til hefir
ekki verið sýnd frá hálfu íslands nema lakari hliðin en
betri hliðin hefir enn ekki verið leidd í ljós.
>egar um eitthvert mál er verið að ræða pá verður
að kynna sér jafnvel báðar hliðar svo menn geti dæmt rétt
um málið pví annars verður dóinurinn rangur og ástæðu-
laus sleggjudómur.
J>að er opt talað um pað að vér ísléndingar vinnum
mjög lítið í samanburði við aðrar pjóðir; pað kann nú að
vera eitthvað bæft i pví. En hvað veldur pví, eru menn
hér kraptaminni en annarstaðár? Nei og pó já! íslend-
ingar inunu pó varla vera minni mannskapsmenn en að
jafnaði gerist annarstaðar í öðrum löndúm, en peir eru
færri og fátækari, en einmitt fyrir pað purfa peir að vinna
meira svo peir geti látið jörðina framleiða nógan arð handa
sér. En pað er litið gjört til pess að bœta iir pyí sem á vantar
til pess vér getmn gert okkur jörðina fullkomlega undirgefna og
drottnað yfir fiskuin sjávarins, oghvers vegna? J>ær orsakir eru
margar og af ýmsum rótum runnar en sú orsök er næst
liggur er vinnuleysið; en pað órsakast aptur af samkeppn-
isleysi á milli vinnuveitenda og munu vinnuhjúalögin eiga
töluverðan pátt i pvi hvað lítið hefir verið unnið nú á síð -
ari árum. Hér er um lítið að gjöra og við fáa eða enga
að keppa svo fjör í öllum vinnubrögðum er svo litið o
par af leiðandi engin samkeppni á milli vinnuveitenda, o
pess vegna verður vinnan mikið minni en ella ef meira
kapp væri í fólkinu.
bO tO