Sunnanfari - 01.06.1913, Blaðsíða 8

48
að sannsögulegt gildi þeirra sé minna en
skyldi: minnkar þá að þeim mun aðalgildi
þeirra? Öldungis ekki. Þeim er varið, eða
þeirra gildi, eins og biblíunni. Hennar sanna
ágæti minnkar ekki, ef rétt er skoðað, þótt
krítíkinni takist betur og betur að sjá og
sanna tilorðning bóka hennar. Sannleiks-
kornin standa óhrakin og s^rast enda við
gagnrýnina betur og betur. Og hið sama
gildir um alla list, alla snild, allt háíleygi,
allt andríki, alla yíirburði, öll ódauðleg dæmi.
Allt hitt, sem fer með og fylgir hverfandi
tíma, það má falla, þegar þess tími slær,
en hið varanlega stendur, já, yngist upp,
eykst og magnast, alt að fyllingu tímans.
Látum því öfgarnar vera, svo lengi, sem
sannleikurinn og listin stendur á föstum
rótum. Hvaða sanrtleikur? Það er mótsetn-
ing góðs og ills, sannleiks og lýgi, og það
eru fagrar eða Ijótar skuggsjár mannlífsins
á hvaða tíma, sem sagt er frá; og það eru
grundvallarhugsanirnar, sem bera allar góðar
sögur. Og lislin? Hún er málið og meðferð
efnisins. Og þar í felst mest ágæti vorra
fornu bóka. Engin miðaldaþjóð náði for-
feðrum vorum í þeirri grein bókafra:ðinnar.
Klassiska tungu, klassiskan stíl átti engin
þjóð á 12. og 13. öld nema vér íslendingar.
Karl sál. Rosenberg, sem ritaði »Nordboernes
Aandsliv«, ágætar bækur, segir: »Þegar ég
sleppi hinum elztu bókum íslendinga, t. d.
Grágás, og tek að kynna mér hin fornu lög
samtíðarmanna þeirra annarstaðar á Norður-
löndum, er eins og dimmi skyndilega í lopti
fyrir mér, ellegar eins og ég renni vekring
eptir sléttu skeiði og mæti alt i einu hraun-
um og hrjóstri.« Hið forna lagamál feðra
vorra varð og fyrirmynd sögustílsins, er
byrjaði þar á eftir. Allir þekkja listamál
Snorra, Eigilssögu og Njálu. Hvað gera svo
dálitlar ýkjur og öfgar. Þær gera yíirleitt
sögurnar einungis sögulegri, skemtilegri og
yndælli. Hver gerði Gretti svo sterkan? Var
það skaparinn? Nei, segjum heldur: þjóðin!
Hver var enn þá fimari og fræknari en
Gunnar eða Kári? Pjóðin! Hver var enn þá
vitrari en Njáll? Þjóðinl Og hver var enn
þá spakari en Gestur, ráðkænni en Snorri
goði, eða veglyndari en Ingimundur gamli
og Áskell goði? Alt var það þjóðin, vor
eigin þjóð, á frelsistíma hennar. Enga hjálp
og engar fyrirmyndir erlendis frá fékk hún,
og þó bjó alþýða hennar til eða færði í list-
arinnar ódauðlega búning hina nefndu menn
og ótal aðra: Bergþóru og Guðrúnu, Helgu
hina fögru og aðrar fornkonur; Skarphéðin,
Eigil, Kjartan, Gretti, Gísla Súrsson, hetjur
kristnitökunnar, o. s. frv. Eins andstæðinga
hinna góðu: þá Mörð, Skammkel, Björn að
baki Kári, Hænsna-Þóri, Hrapp og þeirra
líka. Hver bjó þá í verið? Hin sama þjóð.
Mótsetninga má engin list eða listasaga án
vera. Hvort Grettir gekk í hauga eða ekki,
drap einn 12 berserki eða ekki, bar rígrosk-
inn og akfeitan bola í mestu ófærð eða ekki,
það er efamál, en úr því hann var nú
Grettir, finst oss það hafi ekki verið teljandi
eftir honum. Og Hallgerður? Ur því hún var
nú einu sinni Hallgerður, getum vér varla
ætlast til, að hún tæki á móti kinnhestum
bænda sinna fyrir ekki neitt. Hvað sýnir
þetta? Það fylgir samræmi manna og kvenna
í sögunum, að orð þeirra og athafnir sýnast
eðlilegar og sjálfsagðar. En samræmið og
sjálf listin. Úr þvi sögusögnin var búin að
fullmynda aðalhetjurnar, uröu þær að halda
sér, og allt hitt, sem eftir söguritarana ligg-
ur, er að skoða sem fágun og útskýringar.
Þetta liggur glöggt fyrir í tilbúningi flestra
sögubólca vorra, og vil eg einkum benda á
Grettissögu. Þar gerir sumstaðar nokkurs-
konar krítík beinlínis vart við sig, t. d. um
aldur Grettis í sekt hans, hvar hann hafi
vegið Þorbjörn Yxnamegih og um spjótið,
er hann týndi, o. fl. Timatalið hefir orðið
sögusögnunum erfiðast, enda er það ekki
hálfleyst enn, hvað sumar sögur snertir. En
þrátt fyrir allt, sem nútímamenn mega að
sögunum finna, kemur beztu sagnfræðingum
saman um það, að beinlínis spunnu menn
sjaldan neitt verulegt upp visvitandi, sízt í
beztu og fegurstu sögunum, en hitt er eðli-
legt, að gæði og gildi sagnanna hefir mis-
jafnt verið f öllum sögum. Bezt þykja erfða-
sögur Vestfirðinga, þ. e. Breiðfirðinga, Dala-
manna og Borgfirðinga, hafa geymst í munn-
mælum; lakar þegar norðar dró eða suður í
landið, að Njálu undantekinni. En hvar mun
hún hafa síðast verið saman sett? Það vita
menn ekki, en örnefni o. fl. í henni er rélt-
aát þar sem sagan gerist, annaðhvort fyrir
austan og suðaustan landið eða í Breiðafirði.
Þó mun miðbik sögunnar hafa myndast í
því héraði, þar sem Njálsbrenna gerðist.
Nú hefi eg bent á í fljótu bragði, hvað
fræðimenn á vorum dögum álíta um lilorðn-
ing og gildi vorra megin-sögufræða.
Matth. Jochumsson.
Prentsmiðjsin Gutenberg.