Dagskrá - 24.08.1897, Side 4

i^4
Framfarir mannkynsins.
(Eptir Elisée Reclus).
Á síðari tímum hafa margir haldið því fram að
mannkynið væri allt af að fullkomnast, en aðrir þykjast
fullvissir um hið gagnstæða. Margir ágætir vísindamenn
og sagnfræðingar segja að framför eigi sjer alls eigi stað
yfir höfuð. Sagnfræðingurinn Ranke þykist sjá það að
tímaskipti sjeu að framför og apturför. Hvert tímabil
hefur sín einkenni og sínar stefnur. Eptir hans kenn-
ingu er heimurinn eins og eitthvert allsherjar safn þar
sem hvað er út af fyrir sig án þess að það sje verulega
tengt hvað öðru. Margt er það, sem menn halda að
hafi náð svo mikilli fullkomnun sem verða megi og allar
breytingar á því hljóti þess vegna að vera apturför.
Af þeirri ástæðu er það að lítið er opt gjort úr því yfir-
standandi, en hið liðna hafið til skýjanna. í fornöldinni
þykjast menn sjá hinn fyllsta fullkomleik er hægt sje að
öðlast og telja því allt sem öðruvísi er apturför. »Það
er eitthvað ólíkt orðið nú á tímum því sem var á æsku-
árum mínum«, segja menn, »öliu fer hnignandi«. Þeir
þykjast sjá glögga apturför á öllu og komandi kynslóð-
um glötun búna. Þetta skapar hjá börnum virðingarótta i
fyrir foreldrum og öllum hinum gömlu alveg eins og j
þeir báru fyrir foreldrum sínum og þetta gengur koll af |
kolli; afleiðingin af þessu verður sú að mönnum inn-
rætist smámsaman sú viðurstyggilega trú, sú skaðlega
sannfæring að öllu fari hnignandi, allt sje á leiðinni til
glötunar og eyðileggingar. Það er alveg jafnalgengt að
tala um sspilltan tíðaranda« nú á dögum og fyrir 200
árum.
Annars er það mismunandi hvað meint er með orð- j
inu »framfarir«; það er eins og orð Buddhatrúarmanna:
»Nirvána« (hið æðsta góða). Það fer allt eptir því hvað j
það er sem mönnum þykir háleitast og best. Sumir
heimspekingar halda því t. d. fram að hvíld og næði
sje best allra gæða. Þeir sem þær skoðanir hafa hljóta
að leggja aðra þýðing í orðið framfarir en hinir sem
meta meira fjör og frelsi þótt því fylgi hætta, en að-
gjörðaleysi, deyfð og dáðleysi. Yfir höfuð er það margt
sem má telja til framfara, t. d. hinn fullkomnasta þroska
alls þess sem best finnst og háleitast í eðli mannsins,
ráð og möguleika t'l þess að auka fegurð, hreysti, langa
lífdaga, auð og þekkingu, siðferði og göfugan hugsunar-
hátt. Sje þetta talin rjett skýring á orðinu framfarir,
þá munu margir segja að þær sjeu litlar. Margir ferða-
menn hafa orðið gagnteknir af því, hve sælir sjeu ýmsir
flokkar manna er lifi í ró og næði, er viti ekkert af
byltingum heimsins og því sem vanalega eru kallaðar
framfarir. Frásagnir ferðamanna um líf þeirra höfðu svo
mikil áhrif á rithöfundana Rousseau og Diderot að þeir
sögðu: »Nálægjumst aptur náttúruna«. Ofsi hinna áköf-
ustu stjórnarbyltingarmanna á Frakklandi sefaðist jafnvel
svo að þsir vildu koma á hjá sjer líkri stjórn og var
hjá Spartverjum og Rómverjum. Það er ekki hægt
annað að sjá en að sumir nútíðarmenn hugsi hið sama,
sem ekkert finnst koma til neins er yfir stendur, en lofii
það á hvert reipi sem liðið er, enda virðist ekki hægt
að neita því að sumt hafi verið betra í ýmsu tilliti.
Alfred Brússel Wallece hefur ritað á þessa leið.
»Hvenær hefur mannkynið náð hinu fyllsta þroskastigi?
Hinir elstu heimspekingar segja, að það sje þegar ein-
staklingsfrelsið sje orðið sem mest og hann hafi sjálfur
vit á að stjórna vilja sínum og kröptum; þá kemst allt
fjelagslíf í rjett horf; þá vita menn hvað rjett er eða
rangt, og þá finna þeir hjá sjer einbeittan vilja til hins
rjetta; þá þarf enga hegningu og er.gin lög, — Nú ber
þess að gæta, að hjá þjóðum á lágu þroskastigi í mennt-
unarlegu tilliti virðist þetta vera á hærra stigi, en hjá
oss. Jeg hef vcrið hjá þjóðflokkum í Suður-Ameríku
og í Austurlöndum, sem hvorki þekktu lög nje dóm-
stóla, heldur var almenningsálitið hinn eini og algildi
dómur. Einstaklingsrjettarins var þar gætt svo vel að
furðu sætti. Það kom tæpast fyrir, að nokkur maður
skerti rjett annars eða gjörði á hluta hans að nokkru
leyti. Þar voru allir jafningjar. Þar þekktist ekkert af
því, er kemur til leiðar flokkaskiptingu hjá oss t. d.
menntun og fáfræði, auðæfi og fátækt o. s. frv. Þar
þekktist ekki samkeppni í atvinnuvegum og verslun.
Þótt nú engum detti í hug að mæla á móti því, að
vjer sjeum þessum þjóðum fremri að menntun og and-
legum framförum, þá stöndum vjer þeim langt að baki
í siðferði, það er ekkert djúpt tekið í árinni«. Þetta
kveður hann koma af því, hve þröngur sje sjóndeildar-
hringur þeirra; flokkarnir eru svo fámenmr og hafa ekk-
ert saman við aðra að sælda; þar eru því allir bræður
og systur. I hinum menntaða heimi, þar á móti, er
sjónsviðið svo stórt, samgöngurnar svo viðtækar, og
þess vegna verður fjelagsskapurinn eklci eins náinn,
þar sem svo fjöldamargir taka þátt í honum. Þetta
sjest glöggast á svertingjum þeim, er byggja Filipps-
eyjarnar. Híbýli þeirra eru ljelegri, en hægt sje að
lýsa; það eru aðeins greinar, sem snúnar eru saman
og þaktar pálmaviðarblöðum; er það til þess, að vcrj-
ast hinum brennandi sólarhita. En því minna, sem
hver einstaklingur þarf að hugsa um tilveru sína og
lífsviðurværi, því betri ástæður hefur hann til þess, að
rjetta náunga sínum hjálparhönd, og styðja að heill
fjelagsins í heild sinni. Þegar barn fæðist, þá koma
ailir saman, til þess að ráðgast um, hvað það skuli
heita. Þar er enginn prestur, en siðsemi og samkomu-
lag hið besta. Til þess, að tákna ást og eindrægni
hjónanna, eru á sumum »heimilum« gróðursett tvö trje,
sem látin eru hallast hvort að öðru. Þeim, sem veikir