Dagskrá - 11.03.1899, Qupperneq 2

126
fyrir tilstilli þess hefir „Dagskrá“
flutt greinir um meðferð á skepn-
um öðruhvoru o. s. frv.
Þetta vita reyndar margir; en
af því að ég átti þátt í því, að
þetta félag var stofnað, get ég
ekki gengið framhjá þeim hnútum,
sem því eru sendar óverðugu.
Það er rétt athugað hjá höf.,
að dýrum líður langtof illa hér
hjá oss enn þá, en dýraverndun-
arfólagið hefir gert, gerir og mun
gera það, sem í þess valdi stend-
ur, til þess að bæta það. Að end-
ingu vildi ég óska, að hr. B. B.
kæmi í fólagið og sýndi þar starfs-
semi sína og áhuga.
Sig. Júl. Jóhannesson.
JuœRnasRólinn.
—0—
fað hefir hingað til gengið
mjög erfitt að fá ættingja dáinna
manna til þess að leyfa læknunum
að skera upp lík þeirra, og er það
hlægileg heimska og hégómi, sem
vonandi er að hverfi brátt; því
það getur haft ómetanlegan hagnað
í för með sér í vísindalegu tilliti,
einkum þar sem vér höfum fengið
jafngóða lækna og vér höfum nú.
En eins og þessi sórvizka eða hvað
helzt ætti að kalla það, er óheilla-
vænleg og heimskuleg, eins er það
vítavert af læknunum að taka lík
þeirra manna, er deyja á Holds-
veikraspitalanum eða annarsstaðar
og skera þau upp í leyfisleysi. Bað
er fyrst og fremst skortur á mann-
úð, og í annan stað ef til vill mjög
hættulegt. Holdsveikin er næmur
sjúkdómur og alt gert til þess að
einangra sjúklingana frá öðru fólki,
og má nærri geta, að ekki er sem
hollast að kryfja lík þeirra. fað
getur svo farið að meira tjón
hljótist af því en svo, að teflandi.
sé á tvær hættur með það.
Ef sá, er líkin kryfur, sker sig
litið eitt í fingur og hinn dauði
hefir dáið úr einkverjum hættuleg-
um sjúkdómi, þá getur það, ef til
vill, orðið hans bani, og væri þá
betur farið en heima setið. Núna
að undanförnu hafa þess konar lík
verið til meðferðar á læknaskól-
anum að flestum nemendum heíir
staðið af uggur og ótti.
Þetta ættu læknaskólakennendur
að athuga. Þeir hafa ekki heimild
til þess að skera upp lík nokkurs
manns, nema með leyfi ættingja
hans eða vina. Vox.
Nýjasta uppfundning við sjósótt
eru ljósrauð gleraugu. Pað er full-
yrt að sjósótt komi af blóðskorti
í heilanum, en rauður iítur fyrir»
auguunm færir blóðið til heilans.
Með því að horfa stundarkorn á |
sama stað gegn um rauð gleraugu :
batnar sjósóttin. F’etta er fundið
upp i Þýzkalandi.
Ferðapistlar
eftir Sig. Júl. Jóhannesson.
IX.
22. ágúst komum við að Kópa-
skeri, var þá veður ekki sem bezt,
og ilt í sjóinn; við gátum því ekki
komist þar í land. Þar kom um
borð séra Porleifur Jónsson á
Skinnastöðum, og þótti mér hann
all einkonnilegur maður; hann er
fluggáfaður eins og flestum er
kunnugt, og einkar vel að sór; ég
hafði aldrei séð hann fyr, og hélt
ég að þetta væri einhver efnaður
bóndi, því hann er mjög blátt á-
fram og alþýðlegur og auðkennir
sig ekkert í klæðaburði. Svo
heyrði ég hann tala um alla heima
og geima og þótti karl vera næsta
fjölfróður til þess að vera óment-
aður maður. Ég fór því að spyrj-
ast fyrir um hann, og komst að
því sarma; þótti mér þá ekki furða
þótt hann vissi jafnlangt nefi sínu,
því ég þekti hann áður af afspurn.
Við áttum tal saman um hitt og
þetta, en ekki féllu skoðanir okk-
ar sem bezt saman; annað kastið
vorum við þó sammála, en þegar
minst varði, vorum við komnir
í hávaða rifrildi. Hann var nokk-
urskonar sáttasemjari á milli okk-
ar starfssystkinanna, min og Brí-
etár vinu minnar, en aðferðin,
sem hann hafði, var einkennileg.
Þegar hann vildi stilla til friðar á
milli okkar, tók hann að kveða
svo hátt að glumdi í öllu, og ekki
var tiltök að heyra nokkurt hljóð
annað. Við vorum því neydd til
að þegja. Eitt var það, sem sér-
staklega dró að sér athyggli mína
að því, er Porleif snerti. Það barst
í tal, að piitur einn á háskólan-
um yrði að hætta við nám, sök-
um þess að hann vantaði fé til
þess að halda áfram, en ætti ekki
eftir nema 2 ár; hann hafði skrif-
að ríkum mönnum hér uppi og
beðið þá um lán, en þeir neitað.
Porleifur kvaðst óska þess af heil-
um hug að .hann ætti 1000 kr.
til þess að senda þessum pilti,
sem barist héfði í gegnum skól-
ana félaus, einungis af vinnu sinni,
fór hann mörgum vel völdum og
maklegum orðum um pappírspúka
þá, sem hafa verið bornir í gegn-
um-skólana á annara höndum og
komist það loks eítir tvöfaldan
tima, ef til vill fyrir tilstiili ann-
ara, án eigin verðleika; krækt sér
síðan í eitthvert feitt émbætti með
einhvefjurn ráðum, fleygt sér upp
í legubekk og legið þar reykjandi
alla sína æfi upp frá því, nema
þegar þeir rísa upp til þess að éta
og ^lrekka út fé það, er þeir taka
að íaunum fyrir ekkert — miklu
rriinna og verra en ekkert, lítandi
fyrirlitnilrgaraugúm með kulda-
glotti og drembnissvip á alla, sem
ekki hafa annaðhvort krónur eða
krossa sór til ágætis. Ég fann það
að séra Þorleifur mat ekki alt í
aurum, og að því leyti féll mér
hann ágætlega í geð, en hinsveg-
ar þótti mér hann ekki eins frjáls-
lyndur í skoðunum, og ég hefði bú-
ist við og óskað eftir.
En eins og ég drap á áðan,
hafði hann sömu áhrif á okkur
Bríetu þegar við deildum og vatn
hefir á hunda, sem fljúgast á.
Menn verða að fyrirgefa, þótt
samlíkingin só ekki fögur.
23. komum við á Pórshöfn; var
þá veður hið fegursta, sléttur sær
og heiður himin. Þegar við kom-
um þar, stóð þannig á, að gest-
gjafinn Jóhann Jónsson hafði and-
ast fyrir fám klukkustundum; var
hann vinsæll maður og vel látinn,
duglegur og atorkusamur og því
mikil eftirsjá að honum. Hann
hafði bygt þar stórt og laglegt veit-
ingahús. Yið komum þar að
kvöldi dags og gátum þess vegna
ekki notið útsýnis, sem kvað vera
einkar fagurt og virtist okkur svo,
að því er við bezt gátum séð.
Þaðan er ekki all-langt heim að
Sauðanesi, þar sem hinn nafnkunni
spekingur Arnljótur Ólafsson býr,
og er sú jörð, ein af höfuðbólum
íslands. í Þórshöfn er útræði, og
var þar all-margt Færeyinga.
cTCiíí og þoíía.
--0--
Tölurnar.
Talan 10 er merkileg tala og
hagkvæm; hún er aðaltalan hjá
oss.
Fæstir menn gera sér grein fyrir
því að sú tala er valin vegna þess,
að vér höfum 10 fingur og 10 tær,
en sú er þó ástæðan. Börn telja
á fingrum sér og sömuleiðis villi-
þjóðir. Þegar þær komast á svo
hátt þroskastig, að þær hafa nokkur
talnakérfi, þá eru það 5, 10 eða 20,
sem þær leggja til grundvallar.
Pegar villimaður réttir upp hend-
ina, táknar það 5, ef hann rétt-
ir upp báðar hendur, táknar það
10 o. s. frv. Þessu hafa menn
tekið eftir hjá ýmsum þjóðflokk-
um, t. d. Indíánum, Malayum,
Ástralíubúum og svertingjum. Ast-
rup talar um Eskimóaflokk, sem
telji á fingrum sér og tám. 2,á
vinstri hendinni tákna 7, 3 á hægra
fætinum tákna 13 og heill maður
táknar 20. Einn á 2. manni tákn-
ar 21; 3 á hægra fæti á 3. manni
táknar 53’ Yór Evrópumenn mið-
um við heila menn og hálfa, vér
segjum 3 tygir, 4 tygir, 5 tygir
o. s. frv. Á dönsku þýðir tyve 20
en halvfjerdsindstyve fimtíu. Pað
er eiginlega sama sem halfjerde
Gange tyve, hálfu fjórða sinni 20.
„Hann getur ekki talið upp að
10“, segjum vér til þess að lýsa
heimsku einhvers manns. Danir
segjá: „Hann getur ekki talið
j upp að fimm“, sarna segja Þjóð-
verjar og Spánverjar. Að telja
hefir fyr á tímum verið jafn erfitt
fyrir fullorðið fóik og börn nú á
dögum. Margar viJtar ómentaðar
þjóðir æfa sig í því að telja þegar
þær hafa ekkert að gera. í Síam
fá menn ekki að bera vitni fyrir
rétti ef þeir geta ekki talið tólf, og
það voru lög í fornöld í Syrews-
borg á Englandi, að menn voru
myndugir þegar þeir gátu talið tólf
pens.
Börnum þykir mikið til koma
þegar þau geta talið 20. Svert-
ingjar í Ástralíu og víðar eiga
mjög erfitt með að gera sór glögga
grein fyrir töJunni 3; þeim þykir
gott að geta haft hugmynd um
1 og 2; það hafa þeir líka flestir.
Þeir hafa tvær hendur, tvo fætur
tvö augu o. s. frv. og það hjálp-
ar þeim. Éess eru dæmi að þjóð-
ir, sem hafa náð eigi all-lítilli
mentun, hafa elíki kunnað að telja.
í sumum gömlum málum t. d.
Grísku, Hebresku, Arabisku og
Gotnesku eru sérstakar myndir i
sögnum og nafnorðum fyrir ein-
tölu, tvítölu og fleirtölu. Éað eru
leifar frá fornöld, þegar 3 og alt
þar fyrir ofan voru svo margir að
erfitt þótti að gera sér hugmynd
um. í myndaletrinu á Egypta-
landi sést ýmislegt þessu líkt. Við
mynd af einhverju einu t. d. liesti,
var eitt stryk, við mynd af tveim-
ur tvö stryk og 3 stryk táknuðu
þrent eða fleira.
Vel mætti leggja 12 til grund-
vallar í stað 10. Tólf verður
deilt með 2, 3, 4 og 6. í fornri
mynt og máli var mjög notuð tal-
an 12. Eitt fet var tólf þuml-
ungar, alin 24 þumlungar. Eng-
lendingar skifta shilling í 12 pens-
Viður er talinn í tylftum og sömu-
leiðis hnappar o. fl. En talan 10
verður sjálfsagt hvervetna lögð til
grundvallar áður en langt um líð-
ur. Éað er fróðlegt að vita það,
að tölur vorar, sem eru svo hjig-
legar og margbreyttar, eru bygðar
á sama grundvelli og hinar ein-
földu tölur villiþjóðanna, sem telja
:á fingruin sér.
Jtyár.
Gamla árið er liðið. Pað eru
talin 5899 ár frá sköpun veraldar
og 4243 ár frá syndaflóðinu, en
ekki nema 427 ár síðan fyrsta
almanakið kom út. Hinar miklu
uppfundningar, svo sem járnbraut-
ir, frímeriri, málþræðir, og þess
háttar er alt kornungt. Málþráður-
inn t. d. ekki nema 22 ára. Fræði-
menn telja það víst að jörðin rnuni
fyrirfarast en þeím kemur saman
um að mjög langt muni verða
þangað til, ef alt fer eftir náttúr-
legum lögum.
Sólin er viðhald alls lifs á jörð-
unni, en sólin kólnar á endanum,
segja menn. Sumir stjörnufræð-
ingar halda að þarigað til muni
líða 10,000,000 (tíu miljónir ára),
aðrir að það muni verða þrjátíu
og fimm miljónir ára. Tíminn,
sem liðinn er frá sköpun heims-
ins, er þá örstuttur í samanburði
við það, sem talið er að eftir muni
vera. En vísindamennirnir hræða
oss með ýmsu öðru, er geti orðið
til þess að eyðileggja jörðina löngu