Lögberg-Heimskringla - 21.07.1960, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 21. JÚLÍ 1960
Jarðskjálftalandið Chile
Laun
Niðurlag I
Þetta hérað er stærra en
Sviss. Þar eru himingnæfandi
fjöll í austri, en brimöldur
lemja ströndina í vestri. Þar
á milli eru sjö stór vötn heið-
blá, en á milli þeirra dökk-
grænn skógur. Þar vex eik,
lerki og fura. Eftir landinu
renna margar ár og meðfram
þeim aldingarðar og grænar
grundir, þar sem fjöldi naut-
gripa er á beit. Þarna er einn-
ig tylft snævi þakinna eld-
fjalla, sem eru um 9000 fet á
hæð og gæti hvert um sig ver-
ið höfuðprýði hvaða lands
sem væri. í vötnunum úir og
grúir af silungi. Þannig er
Vatnalandið. Fegurst þótti
mér Todos los Santos vatnið,
sem speglar Osorno-eldfjallið,
álíka fagurt og Fuijama. Theo-
dor Roosevelt forseti, sem
víða hafði farið, sagði að þetta
væri fegursta vatn, sem hann
hefði séð.
Skammt þaðan er Þrumu-
fjallið (Tronodor), sem hefir
fengið nafn sitt af skriðum
og jökulhruni. Það er rétt á
landamærunum.
Vatnahéraðið minnir mann
á Alpahéruðin í Þýzkalandi,
Austurríki og Sviss, og þetta
verður enn meir áberandi er
maður heyrir fólkið tala
þýzku og sjá þar þýzkan
byggingarstíl. Árið 1846 bauð
Chilestjórn Þjóðverjum að
flytjast til landsins og þeir
streymdu þangað og settust
að í Vatnahéraðinu. Þetta var
duglegt fólk og ræktaði jörð-
ina með mikilli atorku. Og
enn setja þeir svip sitt á þetta
hérað.
Þarna er mesta úrkomu-
svæðið í Chile og alvanalegt
að ársúrkoma- mælist 100
þumlungar. Darwin sagði að
það væri undantekning ef hér
kæmi ein vika þurr. Ég dvald-
ist þarna í þrjár vikur og það
rigndi á hverjum degi.
Concepcion er mikil iðnað-
arborg, og hún er stálborg
Chile. Stálverksmiðjurnar eru
hjá Huachipato, nokkuð vest-
an við borgina, og úr þeim
kemur allt það járn, sem land-
ið þarf að nota, en auk þess
er mikið flutt út. Kol til þess
að vinna járnið fá þeir í Lota,
niður við ströndina. Kolanám-
urnar eru undir sjó, og liggja
þangað löng jarðgöng.
Concepcion hefir orðið fyr-
ir miklum áföllum um dag-
ana. Hún var fyrst stofnuð
1550, en Indíánar jöfnuðu
hana við jörð hvað eftir ann-
að, og oft hefir hún hrunið
til grunna í jarðskjálftum.
Versti jarðskjálftinn kom
1939. Eftir það hafa öll hús í
borginni verið reist með það
fyrir augum að þau geti stað-
izt jarðskjálfta. Og borgin
hefir vaxið svo mikið á seinni
árum, að sýnt er að menn
óttast ekki lengur jarðskjálft-
ana og telja hana alveg ör-
ugga. Nú eiga þar heima
180,000 manna.
Þegar íbúar Concepcion og
Santiago vilja létta sér upp
og losna við verksmiðjureyk-
inn, leita þeir aðallega í tvær
áttir. Sumir fara upp til fjalla
að iðka skíðaíþrótt, aðrir fara
til baðstaðarins Vina del Mar.
Hvergi í heimi eru betri
skilyrði til þess að æfa skíða-
íþrótt en í Chile. Og á tíma-
bilinu júní-september streyma
þangað íþróttamenn frá öllum
löndum heims. Þá er sjnólaust
um norðurálfu heims, en í
Andesfjöllum er þá hið dá-
samlegasta skíðafæri. Skíða-
menn fara þá helzt til fjall-
anna Farellones og La Parva,
sem eru í nánd við höfuðborg-
ina, eða þá að þeir fara með
járnbrautarlest til Portillo,
sem er rétt neðan við skarð-
ið, þar sem hin mikla Krists-
mynd stendur á landamærun-
um sem tákn um frið milli
ríkjanna. Skammt þar fyrir
norðan er fjallið Aconcagua,
22,834 feta hátt og hæsta fjall
í Vesturálfu.
Það er furðulegt um jafn
langt strandríki og Chile er,
hve fátt er þar um baðstaði.
Ströndin er yfirleitt klettótt
og í norðurhluta landsins eru
sjávarhamrar, mörg hundruð
kílómetra á lengd og víða um
3000 fet á hæð. Auk þess fer
k a 1 d u r Perústraumurinn
norður með endilangri strönd-
inni og verður sjórinn hvergi
nógu hlýr, nema þar sem vík-
ur skerast inn. Og frægust
þeirra er Vina del Mar. Þang-
að leita allir, sem efni hafa
á því, en auðmenn eiga þar
sumarbústaði. Þarna er yndis-
leg baðströnd og þarna fara
fram kappsiglingar. Þessi
staður er rétt hjá Valpariso.
Valpariso er skemmtileg
borg. Þar er mjög mishæðótt
go liggja bílvegir í krákustíg-
um neðan frá ströndinni upp
á fell og kletta, en þar uppi
standa hús, máluð með öllum
regnbogans litum. Þaðan er
góð útsýn yfir borgina. Á
höfninni lágu skip með full-
fermi af humrum frá eyjunni
Juan Fernandez, sem kölluð
hefir verið Robinson Crusoe-
eyjan. Hún er eign Chile og
er 415 sjómílur vestur af Val-
pariso. Aðra eyju á Chile í
Kyrrahafi, Páskaeyjuna með
hinum mörgu og merkilegu
fornleifum sem þar eru. Þang-
að eru 2300 sjómílur. Næsta
byggð ey við Páskaeyjuna er
Pitcairn, en 1300 sjómílur eru
þar á milli. Nú ætla Chile-
menn að gera flugvöll á
Páskaey og verður hún þá
áfangastaður milli heima-
landsins og þess hluta Suður-
skautslandsins, sem Chile
krefst að fá.
Helztu náttúruauðæfi Chile
eru koparnámurnar og salt-
pétursnámurnar. Koparnám-
urnar eru aðallega þrjár, Chu-
quicamata, Porterillos og
Kennecott hjá Sewell. Chile er
nú annað mesta koparland í
heimi (næst Bandaríkjunum)
og andvirði koparsins nemur
tveimur þriðjungum af allri
útflutningsverzlun landsins.
Frá Valpariso liggur Pan
American þjóðbrautin norður
til Antofagasta, sem er kopar-
útflutningshöfn. Þangað eru
um 1300 km. Þar fyrir norðan
er Atacama eyðimörkin. „Ata-
cama auðnin verður aldrei
nokkrum manni að gagni,“
sagði chilenska Nobelsverð-
launaskáldið Gabriella Mistr-
al. Er þá ekki einkennilegt, að
þarna skuli vera auðugasta
náma heims af áburðarefni?
Saltpéturinn er þarna í 10-
15 feta þykkum lögum. Hon-
um er mokað upp og svo er
hann hreinsaður í borginni
Maria Elena, svo að hann
verður að skjallhvítu dufti.
Þá er honum ekið til Toco-
pilla og settur um borð í skip.
Roger Bácon komst að því
þegar á 13. öld, að saltpétur
var gott sprengiefni í púður.
En ekki er nú vitað hvenær
Spánverjar komust að því, að
hann er gæða áburður. Þjóð-
saga er þó til um hvernig það
hafi viljað til. Tveir bændur
voru á ferð um eyðimörkina.
Þeir hvíldu sig þar á einhverj-
um stað og kveiktu eld. En
þeim brá heldur en ekki í
brún, er þeir sáu að út frá
eldinum kviknaði í sandinum
og brann hann með drauga-
legu bláum loga. Þeir tóku þá
nokkuð af sandinum með sér,
færðu hann prestinum og
sögðu honum upp alla sögu.
Prestur mun hafa vitað að
þennan sand notuðu menn til
að gera af púður, og sem frið-
arins manni var honum því
ekki vel við hann. Þess vegna
fleygði hann sandinum út í
garðinn hjá sér. En viti menn,
þar varð spretta margföld eft-
ir það. Og þar með uppgötv-
aðist að þetta var frægasti
áburður.
Chile hóf saltpétursnám
1850 og græddi vel á því. Um
þær mundir voru ekki glögg
landamæri þarna. Engu ríkj-
anna, Chile, Perú né Bolivíu,
hafði þótt taka því að gera
landamerki í þessari eyði-
mörk, sem allir héldu að eng-
um gæti orðið að gagni. En
þegar Chile fór að ausa upp
auðæfum þarna, urðu hin rík-
in öfundsjúk og þau gerðu
kröfur til eyðimerkurinnar.
Út af því hófst svo stríð 1879
og voru Perú og Bolivía
bandamenn gegn Chile. En
hersveitir Chile unnu sigur og
Chile fékk eyðimörkina í sinn
hlut, og síðan hefir Bolivía
hvergi haft aðgang að hafi.
í fyrra heimsstríðinu fundu
menn aðferð til þess að
framleiða gervisaltpétur. Þá
minnkaði mjög eftirspurn að
Chilesaltpétri. Síðan hefir ver-
ið unnið að því að framleiða
ýmis önnur efni úr hráefninu,
þar á meðal joð, og koma nú
frá Chile 75% af öllu því joði
sem notað er í heiminum.
Lesbók Mbl. i
Maðurinn hefir áhuga fyr-
ir því að vinna að eigin hags-
munum, og hann vinnur fyr-
ir aðra eða þá hann vinnur
við eigin iðn, og hann hefir
að sjálfsögðu þau laun, sem
hans vinna gefur honum.
Reynslan sýnir, að hugsan-
ir koma upp í hugan og þær
hverfa ósjálfrátt eða þær
ákvarða einhverja hugmynd
og þá verk, sem maðurinn
framkvæmir eftir þeim regl-
um er eiga við verkið, sem
hann vinnur við.
Guð skapaði manninn — í
Guðs mynd, og Guð gefur
manninum líf og anda, og
hann hefir andlegt eðli. Og
maðurinn er ekki einn í för-
um. „Guð er með þeim, er
styðja sál mína.“
Maðurinn tekur inn í minn-
ið bæði vondar og góðar hugs-
anir og hugmyndir, og hann
hefir synd, og hann notar orð
og hugsanir og hæfileika sína
eins og hans tilhneiging hvet-
ur hann til að gera, og hann
hefir einnig sínar eigin hvat-
ir, og það fer eftir því hvað
hann temur sér og venur sig
á, hvernig hans innri með-
vitund er.
„Fyrir þ e k k i n g fyllast
forðabúrin alls konar þekk-
ingu.“ Maðurinn tekur inn í
minnið frá sínum foreldrum
og öðrum hugsjónir og hug-
myndir, og það sem hann
samþykkir, það verður hans
eign. Og hann breytist, og
þegar hann hugsar með skyn-
seminni um þessar hugmynd-
ir sínar, þá veit hann ekki
hverju hann á að fylgja, og
hann verður eihn af heildinni,
sem fer með þessum hug-
myndum í dag og hinum á
morgun.
Allir hlutir, sem þróast,
vaxa eftir sínu eðli og eigin
mynd. Jörðin sýnir einstakl-
ingsgróður, og allt sem vex,
hvort heldur smátt eða stórt,
hefir sitt eigið fræ, og hver
hlutur í alheiminum er eins
og hann er búinn til.
Ef einhver girnist að laera
sérstaka iðn, þá veit hann það,
að hann verður að afla sér
þekkingar, hvernig hann eigi
að gera verkið, og hann efl-
ist í þekkingu og tekur fram-
förum með menntun og æf-
ingu, og hans starf dafnar
eftir því hvaða andans hæfi-
leika hann hefir og hvernig
hann notar þá.
Sumir hafa þá hugmynd, að
mannkynið fái líf, kraft og
skilning frá því efni, sem er
í alheiminum, og enn þá er
mannkynið takmarkað og
skortir víðsýni, en þekkingin
eflist og eykst og maðurinn
verður fullkominn með tím-
anum, og það verður mögu-
legt að gefa mannkyninu til-
hneigingu og kraft til að gera
ekkert illt, og allir frá sínu
eigin eðli gera rétt.
Guð hefir skapað efnið í al-
heiminum, og efnishluturinn
hefir ekki orð og talar ekki.
Guð skapaði manninn með
WONÖERFUL
TIME
Persónulegra en póst-
spjald . . . lang-
línusímtal gerir þér
mögulegt að njóta frí-
daga þinna með fólk-
inu þínu á gamla
heimilinu. Þú munt
hafa ánægju af að
skiptast á fréttum við
það. Það mun meta
hugulsemi þína. Hafið
símasamband við
það í sumar.
•• /* \ vV ) \ v*''.* : *r\ +*é *-* /
*•••••;:..... \. / w>.,\ W j \J
»■> _______J _____j
MANITOBA TELEPHONE SYSTEM