Lögberg-Heimskringla - 03.10.1963, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 3. OKTÓBER 1963
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Edilor: INGIBJÖRG JÓNSSON
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Dr. P. H. T. Thorlakson, chairman, Haraldur Bessa-
son, Rev. Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Jóhann
G. Jóhannson, Thorvaldur Johnson, Jakob F. Kristjánsson,
Tryggvi J. Oleson, Rev. Philip M. Pétursson. Vancouver: Dr. S.
E. Björnsson. Montreal: Áskell Löve. Minneapolis: Valdimar
Bjömson. Grand Forks: Richard Beck. Reykjavík: Birgir
Thorlacius. Akureyri: Steindór Steindórsson. London: Dr. Karl
Strand.
Subscription $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorized as second class mail by the Post Office Deportment, Ottawa,
and for payment of Postage in cash.
Séra Valdimar J. Eylands Dr. Theol.:
Vígsla Skálhoítskirkju
Sunnudaginn 21. júlí 1963 mun héðan í frá talinn merkis-
dagur í sögu íslenzku þjóðarinnar, en þó einkum í kirkju-
sögunni. Það var þá að herra Sigurbjörn Einarsson, dr. theol.,
biskup yfir íslandi, vígði hina nýju Skálholtsdómkirkju í
áheyrn alþjóðar, að þúsundum manna viðstöddum, og með
aðstoð ijnnlendra og erlendra leiðtoga úr liði kirkjunnar. 1
sama mund afhenti kirkjumálaráðherrann, dr. Bjarni Bene-
diktsson Skálholtsstað, ásamt öllum mannvirkjum og lausafé
í eign ríkisins á staðnum, þjóðkirkjunni til eignar og umráða.
Hornsteinn að þessari kirkju var lagður árið 1956, á biskups-
tíð dr. Ásmundar Guðmundssonar, og hefir verið unnið að
byggingunni ávalt síðan. Islendingar hafa yfirleitt ekki orð
á sér fyrir að vera meira en í meðallagi kirkjuræknir, eða
áhugasamir um kirkjuleg málefni, en hér brá svo við að öll
þjóðin virtist einhuga um að reisa þessa kirkju, og um að
hafa hana sem allra veglegasta. Gat naumast heitið að hjá-
róma rödd heyrðist um þetta mál í blöðum eða útvarpi, en
þó hafði það verið rætt mjög ýtarlega af þessum aðilum.
Það var talað um byggingu þessa guðshúss sem metnaðarmál
allra Islendinga, uppfylling drauma sem menn hefðu lengi
alið í brjóstum, sem vott um grósku í athafnalífi og jafnvel
andlegu lífi þjóðarinnar, sem viðleitni til þess að afmá
svartan blett af spjöldum sögunnar, o. s. frv. Ókunnugum
aðkomumönnum kemur þessi almenni áhugi fyrir kirkju-
byggingu langt uppi í sveit, næsta einkennilega fyrir. En
það verður brátt ljóst að þessi staður á sérstöðu í meðvitund
þjóðarinnar, og að þessi nýja kirkja er einskonar þjóðlegur
helgidómur sem allir íslendingar sameinast um í anda og
athöfn. Áhugi alþjóðar, og samtök landsmanna um við-
reisn Skálholtsstaðar er fyrirbrigði sem ekki verður skýrt
né skilið nema í ljósi sögunnar, og minninganna sem tengd-
ar eru staðnum frá liðnum öldum.
Talið er gð í Skálholti standi vagga íslenzkrar kristni.
Gissur biskup Isleifsson gaf Skálholtsland, föðurleifð sína,
með öllum gögnum og gæðum, heilagri Péturskirkju í
Skálholti, sem hann hafði sjálfur gera látið. Lét hann þá svo
um mælt, að þar skyldi „ávalt biskupsstóll vera meðan Is-
land er byggt, og kristni má haldast.“ Samkvæmt heimildum
hafa fjörtíu og fimm biskupar setið staðinn, í nær óslitinni
röð, frá 1056 til 1802; voru þrjátíu og tveir þeirra katólskir,
en þrettán fylgdu lúterskum sið. Ýmsir þessara manna fóru
ekki aðeins með biskupsvald, þeir voru einnig helztu verald-
legir höfðingjar og valdamenn í landinu. Margir þeirra voru
einlægir ættjarðarvinir, lögðu þeir því mikla áherzlu á að
skapa og efla sérstæða þjóðerniskend með íslendingum, og
stuðluðu með ráðum og dáð að almennum menningarmálum.
Allmargir þeirra voru lærdómsmenn og forystumenn á sviði
fræðslumála. Þeir héldu skóla á staðnum, einkum fyrir
verðandi prestastétt landsins, en á þeirri tíð voru klerkar
nær einu skólagengnu mennirnir með þjóðinni. Allt fram á
þennan dag er íslenzka þjóðin bezt þekkt út á við vegna
fornbókmennta sinna frá 13. og 14. öld. Er þar einkum um
að ræða Eddukvæðin og fornsögurnar sem geyma margvís-
legan fróðleik um líf og menningu Skandinavisku þjóðanna
í foröld. Stundum er því haldið fram að þessar bókmenntir
Islendinga séu heiðnar að uppruna og í anda, og að kirkjan
geti því ekki hafa átt neinn þátt í að vernda eða útbreiða
þær. En sannleikurinn mun þó sá að það voru einkum
klerkar, margir þeirra menntaðir í Skólholti sem færðu þessi
fræði í letur. Stuðluðu þeir þannig að varðveizlu íslenzkrar
tungu, samtíð sinni og komandi kynslóðum til ómetanlegrar
blessunar.
Hér verða nefnd aðeins örfá nöfn þeirra biskupa sem
helzt gerðu Skólholtsstað frægan. Geta verður Isleifs og
Gissurar, feðga og frumherja á biskupsstóli, en þeir lögðu
undirstöðurnar að kristni-
haldi þjóðarinnar á því tíma-
bili sem þeir gengdu embætti.
Þar var Þorlákur Þórhallsson,
sem nefndur er hinn helgi.
Var hann talinn góður maður
og réttlátur í öllu dagfari, og
svo mikill áhrifamaður við
máttarvöld annars heims, að
loknu lífsstarfi, eins og sýnt
þótti vegna kraftaverka sem
gerðust fyrir bænarstað hans,
að hann var upphafinn í með-
vitund þjóðarinnar í tölu dýr-
linga. Lifir hann enn með ís-
lendingum, einkum vegna
tveggja messudaga sem hon-
um eru helgaðir, 23. desem-
ber, og 20. júlí. Var dagsetning
vígsluhátíðarinnar einmitt
hans af ástamálum Ragnheið-
ar dóttur sinnar. Hefir sú saga
orðið skáldum og skriffinnum
óþrotlegt umræðuefni, og
kennir margra grasa í sögu-
legri og sálfræðilegri túlkun
þeirra atburða. En þrátt fyrir
allt sem honum gekk í móti,
stendur mikill ljómi yfir
nafni Brynjólfs í annálum
Skálholtsbiskupa. Þar sat Jón
Vídalín (1689—1720) hinn
frægi „gullmunnur“ í ís-
lenzkri prestastétt. Prédikanir
hans voru upphaflega samdar
til flutnings í dómkirkju
Skálholtsstaðar; hafa þær
verið prentaðar í fjórtán út-
gáfum, síðast árið 1945. Um
langan aldur voru þessar
Skálholts kirkja
miðuð við hina síðar nefndu
Þorláksmessu. Þá ber að nefna
Gissur Einarsson, hinn fyrsta
biskup í lúterskum sið, mik-
inn gáfumann og laginn
brautryðjanda siðabótarinnar.
Það var að tilstilli hans að
Oddur Gottskáldsson þýddi
Nýja testamentið á íslenzku;
telja fræðimenn þá þýðing hið
mesta meistaraverk, og liggur
hún til grundvallar öllum
þýðingum sem síðan hafa ver-
ið gerðar á hinum helgu rit-
um. Þar kemur Brynjólfur
Sveinsson einnig fram á svið
sögunnar, einhver stórbrotn-
asti athafnamaður og mesti
lærdómsmaður sem gengt hef-
ir biskupsembætti á íslandi.
Um margt var hann þó mæðu-
maður. Hann afhenti eða ,gaf‘
Danakonungi mörg dýrmæt-
ustu skinn handrit þjóðarinn-
ar. Ef til vill var það hug-
myndin að koma þeim í bók-
hlöðu konungs til öruggrar
geymslu. En þessi handrit
hafa verið „geymd“ í Dan-
mörku ávalt síðan. Hefir ís-
lendingum gengið torveldlega
að endurheimta þau. Um þetta
hafa staðið miklar deilur, og
er þeim enn ekki lokið. En
mestur raunamaður var Bryn-
jólfur biskup þó í einkalífi
sínu, og ekki sízt vegna þess
sem nútímamenn munu telja
óheppileg og frekleg afskifti
prédikanir notaðar til hús-
lestra á flestum heimilum á
Islandi, og standa þær í með-
vitund þjóðarinnar, við hlið
Passíusálma Hallgríms, sem
klassiskar bókmenntir á sviði
kirkjulífsins. Undir lok
átjándu aldar sátu að Skál-
holti sem biskupar, þeir feðg-
ar, Finnur Jónsson og Hannes
Finnsson, báðir frábærir lær-
dómsmenn og rithöfundar.
En í rás aldanna fer
það oft fyrir stofnunum,
eins og stofnendum þeirra,
þótt þeir eigi sér styttri
sögu. Þær eiga sér gull-
aldartímabil, hnignunartíma-
bil og upplausn. Skálholt-
staður leið margar þreng-
ingar, og var loks ákveðið að
biskupsstóllinn skyldi fluttur
þaðan. Ýmsar orsakir lágu til
þessa, landfarsóttir, eldsvoðar,
jarðskjálftar, og stjórnarfars-
legt einræði. Fólkinu fækkaði
mjög á þessum slóðum, og þeir
sem eftir voru, bjuggu við
kröpp kjör. Loks gaf Dana-
konungur út tilskipun árið
1785 um að Skálholtsbiskup
skyldi hafa aðsetur sitt í
Reykjavík, og skólinn var
einnig fluttur til hins nýja
höfuðstaðar, innan skamms.
Skálholt, sem hafði verið mið-
stöð kristindóms og menn-
ingarlífs í landinu í meira en
átta aldir, var nú yfirgefið
sem höfuðból, og lenti í niður-
níðslu. Þannig leið hálf önnur
öld. Skálholt týndist þjóðinni
að mestu, en gleymdist þó
ekki. Þjóðin lét sig ávalt
dreyma um að hér yrði síðar
skýjarof, og að Skálholtsstað-
ur endurheimti sína fornu
frægð.
Á nýliðnum áratugum hefir
íslenzka þjóðin notið meiri
efnahagslegrar velmegunar
en nokkru sinni fyrr. Þetta
hefir haft örvandi áhrif á all-
ar framfarir og menningar-
lega viðleitni. Er hér um
endurvakningar og endur-
reisnar tímabil að ræða, sem
hefir gripið um sig á öllum
sviðum þjóðlífsins. Áherzla er
lögð á það að vekja þjóðina á
ný til meðvitundar um forna
frægð, og það að tengja.for-
tíðina við líðandi stund, og
á æ 11 a n i r framtíðarinnar.
Þannig er það til komið að
sögustaðir hafa verið reistir
úr rústum, og kirkjur byggð-
ar með glæsibrag bæði í sveit-
um og sjávarþorpum. Aug-
ljóst var að Skálholt myndi
fyrr eða síðar tekið til athug-
unar. Nokkrir áhrifamenn
tóku að hreyfa því í ræðu og
riti að ekki mætti við svo búið
standa um þennan fornfræga
stað, að vanræksla og niður-
níðsla staðarins væri óþolandi
og þjóðinni til vansæmdar.
Baráttan fyrir endurreisn
staðarins fékk strax ríkan
hljómgrunn í hugum lands-
manna. Fé var safnað, upp-
drættir gerðir, og loks var
hafist handa um byggingar-
framkvæmdir. Nú stendur
kirkjan þarna á sama grunni
og fyrri dómkirkjur staðarins,
stílhrein og tignarleg, talin
veglegasta kirkja landsins enn
sem komið er. Hún er eins-
konar þjóðarhelgidómur, vott-
ur um mikla elju, áræði, fórn-
ir, rífleg framlög og fyrirbæn-
ir heillar þjóðar.
Á myndinni sem fylgir
þessari umsögn má sjá herra
Sigurbjörn biskup, þar sem
hann er að opna hliðið á veg-
inum heim að Skálholti.
Þetta ber ekki aðeins vott um
hógværð biskups og ljúflyndi,
sem einkennir mjög alla fram-
komu hans, heldur er hann
hér að framkvæma táknræna
athöfn. Hann beitti sér fyrir
viðreisnarstarfinu á Skál-
holti löngu áður en hann varð
biskup. 1948—49 gekkst hann
fyrir að stofna Skálholtsfélag-
ið, og var formaður þess í
mörg ár. Hinn umrædda dag,
21. júlí s.l. naut hann þeirrar
ánægju að opna hliðið heim
að Skálholti, sem biskup
landsins, til þess að öll þjóðin
mætti halda þar innreið sína,
sækja þar vatn í djúpa brunna
sögunnar, og biðja Guð þess
að blessun hans megi enn
streyma frá þessum fornhelga
stað yfir nútið og framtíð
lands og þjóðar.
Vígsluathöfnin, og hátíða-
höldin sem henni voru sam-
fara, höfðu verið undirbúin af
Framhald á bla. 7.