Lögberg-Heimskringla - 30.12.1965, Side 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 30. DÉSEMBER 1965
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Edilor and Business Manager: INGIBJÖRG JÓNSSON
Boord of Directors' Executive Committee
President, Grettir Eggertson; Vice-President, S. Aleck Thorarinson; Secretary,
Dr. L. Sigurdson; Treasurer, K. Wilhelm Johannson.
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Prof. Haraldur Bessason, chairman; Dr. P. H. T. Thorlakson, Dr.
Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Dr. Thorvaldur Johnson, Rev. Philip
M. Petursson. Voncouver: Dr. S. E. Bjornsson, Gudlaug Johannesson, Bogi
Bjarnason. Los Angeles: Skuli G. Bjarnason. Minncopolis: Hon. Valdimar Bjorn-
son. Grand Forks: Dr. Richard Beck. Iceland: Birgir Thorlacius, Steindor Stein-
dorsson, Rev. Robert Jack. London: Dr. Karl Strand.
Subscriplion $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorized as second class mail by the Post Office Department, Ottowo,
and for payment of Postage in cash.
Prof. HARALDUR BESSASON:
íslenzkt viðhorf
Grunur fræðimanna hin síð-
ari ár hefir og mjög hnigið í
þá átt að eigna þeim talsverð-
an hluta þeirra 13. aldar
sagna, sem ekki varðveittu
nöfn höfunda sinna. Kunnugt
er, hversu mjög Sturlungar
voru brugðnir við óeirðir,
enda féllu sumir þeirra fyrir
vopnum, og sjálfur Snorri var
myrtur árið 1241. Smávegis
tilfærsla á atburðaröð Sturl-
ungaaldar hefði nægt til að
koma í veg fyrir það, að fræg-
ustu bókmenntir okkar sæju
nokkurn tíma dagsins ljós.
Valkyrjurnar h e f ð u getað
bruggað íslenzkri tungu bana-
ráð með því að skipa liðum
á vígvöllum Sturlungaaldar
dálítið öðruvísi en þær gerðu.
Meðan Island laut erlendum
konungum, kom ekki til þess,
að mál landsmanna yrði
vopndautt í bókstaflegum
skilningi, heldur mátti líta
lymskulegri banasængur hér
og hvar. Alltaf varð þó ein-
hver til þess að stíga á stokk
og gera heitstrengingu um,
að líf íslenzkunnar skyldi
lengt. Slíkar heitstrengingar
gerðu þeir vafalaust Guð-
brandur Þorláksson Hóla-
I biskup og Arngrímur Jónsson
frændi hans, en þeir réðu
miklu um þróun íslenzkunnar
á öndverði 17. öld. Um miðja
118. öld, þegar óbyrlega horfði
fyrir íslenzkunni, gerðist
Eggert Ólafsson málræktar-
maður, og bar viðleitni hans
mikinn árangur. Ekki má og
láta sér sjást yfir 19. aldar
skáldin íslenzku, sem endur-
nýjuðu íslenzkar bókmenntir.
í því sambandi má minnast
þess, að þrír menn báru í
rauninni uppi þrjár skálda-
kynslóðir á fyrri hluta aldar-
innar, þ. e. a. s. séra Jón Þor-
láksson, Bjarni Thorarensen
og Jónas Hallgrímsson. Sýnir
slíkt gjörla, hversu mikilvægt
hlutverk eins skálds getur
orðið.
Niðurstaða þessara hugleið-
inga er vitaskuld sú, að yrkj-
endur íslenzkunnar hafi
stundum verið svo fáir, að líf
eins hafi miklu skipt um örlög
tungunnar. Hitt varðaði og
miklu, að hinir fáu fundu til
ábyrgðarinnar, sem þeir báru
á móðurmáli sínu, og því hik-
uðu þeir ekki við að etja
skáldgáfunni í köpp við dauð-
ans sigð. Þess vegna auðgaði
Egill tungu sína meir en
dæmi voru áður til um einn
mann sama kvöldið og dauða-
dómur var yfir honum lesinn,
og Þórir jökull Steinfinnsson
kvað hina sígildu vísu sína,
sem allir íslendingar kunna
„Upp skaltu á kjöl klífa.“ o. s.
frv. rétt áður en hann var
leiddur til aftökustaðarins.
Sýnir þetta þá bjargföstu trú
íslendingsins, að goðkunnug
tungan muni lifa hann og
hann í henni. Það var fyrst
og fremst þessu íslenzka við-
horfi að þakka, að málfræð-
ingar fyrri alda færðu það
ekki í annálsbækur sínar, að
danskan hefði komizt til valda
á íslandi að sjódrukknuðum
síðasta manninum, sem kunni
að mæla á íslenzku.
Vestur-íslenzk stulka
syngur í Reykjavík
Þekktur bandarískur mál-
fræðingur, próf. Charles F.
Hockett, ritaði fyrir nokkrum
árum bók um málvísi (Lin-
guistics^. Bók þessi er víða
notuð við kennslu, og vita-
skuld er hún, eins og oftast
vill verða um málfræðibækur,
heldur þurr og tormelt. Allt
um það er í bókinni mikill
fróðleikur saman kominn,
enda hefir höfundur ekki
veigrað sér við því að beita
lærdómi sínum við hin sund-
urleitustu tungumál. Nokk-
urs virði er það, að inni á
eggjagróti málfræðinnar leyn-
ast ýmiss konar athugasemd-
ir, sem stjaka allóþyrmilega
við lesandanum. Á þetta sér-
staklega við um þá þætti, sem
fjalla um þróun og breytingu
hinna ýmsu tungna og þau
lögmál, sem að baki búa. Höf-
undur lætur ekki nægja að
telja dæmi þess, að þjóðtung-
ur hafi breytzt, sundrazt í
mállýzkur eða runnið saman
í stærri heildir, heldur getur
hann tveggja atvika með
harmsögulegum blæ, þar sem
1 báðum tilvikum er um að
ræða tungumál, sem hafa dáið
út og horfði af jarðarkringl-
unni.
Fyrra atriðið er frá fjórða
tug þessarar aldar og fjallar
um tvo ameríska Indíána, sem
virðast gamlaðir. Er skemmst
frá því að segja, að menn
þessir voru ekki frábrugðnir
öðrum gamalmennum af kyn-
þáttum Rauðskinna. Sól og
regn höfðu rist rúnir sínar á
vanga þeirra, og í veraldleg-
um skilningi voru þeir hvorki
auðugri né fátækari en aðrir
af þeirra stétt. Öðru máli
gegndi þó um andlega auð-
inn, því að í heilabúum þess-
ara gömlu Indíána var allt
það, sem eftir lifði af fornri
tungu, “chitimacha - málinu“,
sem eitt sinn var þó talað af
heilli kynkvísl. Líkast til
brutu þó gömlu mennirnir
ekki heilann um menningar-
legar skyldur sínar og kvaðir;
svo virðist sem þeir hafi ver-
ið sér ómeðvitandi um þann
mikla auð, sem þeim einum
var að lokum trúað fyrir. Við-
horf þeirra endurspegluðu
óspillta fáfræði ólæsra og
óskrifandi manna.
Naumast þarf að taka það
fram, að gömlu mennirnir,
sem áður getur, héldu vestur
yfir landamæri lífs og dauða,
þegar dagar þeirra voru tald-
ir, og í gröfina.fór með þeim
sú tunga, sem hafði um aldir
dugað Indíánahöfðingjum til
lofgjörðar um sólina og þær
vættir, sem blunda í fornum
trjástofnum og svölum lind-
um. Slík urðu endalok “chiti-
macha-málsins“. Það hvarf
sporlaust líkt og íslenzku
handritin, sem fórust á sigl-
ingu frá íslandi til Kaup-
mannahafnar.
Síðara atriðið, sem próf.
Hockett telur í bók sinni, er
hrapalegra hinu fyrra, því að
það fjallar um voveiflegan
dauða heillrar þjóðtungu.
Annáll ársins 1898 hermir, að
á því ári hafi tunga Dalmatíu-
manna, sem eitt sinn var töl-
uð á því landsvæði, sem nú
nefnist Júgóslavía, farizt í
námaslysi. Sprenging varð í
námu einni vegna óaðgætni
þess, sem átti að gæta eld-
færa, og olli sú sprenging
bana síðasta manninum, sem
átti „dalmatísku“ að móður-
máli. Engar sögur fara af
manni þessum og ekki er sjá-
anlegt, að það angraði hann
að vera látinn einn um það
að varðveita heilan þjóðararf.
Ekki er fjarri að álykta, að
námamaður þessi hafi hlotið
sinnuleysi í arf, og því væri
ofrausn að líkja honum við
Gunnar Gjúkason, sem varð-
veitti einn á banastundu sinni
vitneskjuna um fólginn Nifl-
ungaarf.
Það mun heldur fátítt, að
menn kunni að segja sögur af
dauða heilla tungumála.
Dæmi þau, sem talin voru að
framan, leiða þó hugann að
sjálfu banameininu eða dán-
arorsökinni. Hvað veldur því,
að heil þjóðtunga skuli að
síðustu hafna í heilabúi eins
eða tveggja manna, sem sýna
menningarlegum verðmætum
fullkomið sinnuleysi? Varla
er ráðlegt að skella skuldinni
á „síðasta geirfuglinn“. Ekki
er það heldur sennilegt, að
smæð þeirrar þjóðar, sem er
sér um tungumál, geti ein
saman skapað því feigð Hitt
mun nær sanni, að viðhorf
málnotenda til móðurmálsins
ráði miklu um örlög þess.
Hver tunga þróast að nokkru
í samræmi við lítt skilgrein-j
anleg innri lögmál, en miklu
skiptir að þeim lögum sé
skapað aðhald af málræktar-
mönnum, sem beina því frá
dagsins önn inn á veg skáld-
skapar og vísindalegrar hugs-
unar.
Islenzk tunga er gamalt
mál, sem hefir lifað ýmsar
þrengingar. Það sýnir að
nokkru, hve höllu íslenzkan
ók um skeið, að við lok 18.
aldar voru íslenzkumælandi
menn aðeins á fjórða tug
þúsunda eða um það bil helm-
ingi færri en þeir voru við
lok 11. aldar. Slíkur saman-
burður kemur manni óneitan-
lega í hug, þegar talið berst
að endalokum heilla tungu-
mála. Forsjóninni má þó
þakka, að íslenzkan rann ekki
sitt skeið sem eintal sálarinn-
ar við jökulrönd eða fjalls-
hlíð. í því sambandi er og
skylt að minnast þess, að á
öllum öldum átti norræn
tunga og síðar íslenzkan að
minnsta kosti fáeina málrækt-
arménn, sem spornuðu við
því, að hin goðborna tunga
yrði að leyndarmáli í heila-
búi einnrar dauðlegrar mann-
veru. Samt fer því ekki fjarri,
að íslenzkir málaræktarmenn,
hinir eiginlegu yrkjendur
tungunnar, hafi tíðum verið
svo fáliðaðir, að ótímabær
dauði fáeinna hefði getað leitt
til málfarslegrar úrkynjunar.
Okkur er tjáð, að Bragi
hinn gamli Boddason hafi ef
til vill einn síns liðs verið
höfundur dróttkvæðalistar
norrænna manna um alda-
mótin átta hundruð. Ekki er
heldur að efa, að um miðja 10.
öld var sá margslungni vík-
ingur, Egill Skalla - Grímsson
einn í ráðum með að flytja
endarím inn í íslenzkuna og
að hann hafi lagt þar með
einn af hornsteinum íslenzkr-
ar ljóðagerðar fram á okkar
dag. Það sýnir gleggst, hve
mjóu munaði, að íslenzk
tunga yrði af endaríminu, því
að sagan segir, að Egill ynni
þrekvirki sitt nóttina áður en
í ráði var að gera hann höfð-
inu styttri. Egill Skalla-
Grímsson hélt sig oft á þeim
stöðvum, þar sem hættan var
mest. Ef vopn hefðu bitið
hann í æsku, er bágt að segja
hver örlög íslenzk ljóðagerð,
þetta fjöregg tungunnar,
hefði hlotið.
Ari fróði var maður frið-
samur og ekki sennilegt, að
hann hafi þrætt hættulegri
leiðir en vöð jökulvatna ger-
ast á vor og haust. Víst var
fengur í því, að sá maður
skyldi ekki hætta lífi sínu að
óþörfu, meðan hann lagði
einn grundvöllinn að gullöld
íslenzkra bókmennta á 12. og
13. öld. Hugleiðingar af þessu
tæi gerast enn áleitnari, sé
huganum beint til Sturlunga.
Aldagömul vissa er fyrir því,
að þeir frændur voru at-
Ikvæðamiklir rithöfundar.
Um þessar mundir er nýr
skemmtikraftur að koma fram
á sjónarsviðið í Reykjavík. Er
það 18 ára gömul Vestur-ís-
lenzk stúlka, Stefani Anna
Christophersson, en hún er nú
stödd hér í hálfsárs heimsókn
ásamt móður sinni, frú Hrafn-
hildi Snorradóttur Christo-
pherson. Stefani hefur sung-
ið allt frá barnæsku, og kom-
ið fram í söngleikjum og leik-
ritum í ýmsum leikhúsum í
Californiu, þótt ung sé hún
að árum. Fæst hún einkum
við að syngja lög úr banda-
rískum söngleikjum, og ef
marka má eyra blaðamanns-
ins og ummæli Árna Elfar,
hljómsveitarstjóra, kann hún
sitt fag sannarlega.
Stefani hefur aðeins einu
sinni komið fram á skemmt-
un hér, og var það í Kennara-
skólanum sl. laugardag. —
Næsta verkefni hennar hér er
að skemmta stúdentum með
söng sínum í Fullveldisfagn-
aði Stúdentafélags Reykjavík-
ur að Hótel Sögu á þriðju-
dagskvöld, 30. nóvember.
Blaðamaður M b 1. h i 11 i
Stefani og móður hennar, frú
Hrafnhildi, að máli nú fyrir
helgina, en ungfrúin var að
æfa fyrir fullveldisfagnaðinn.
— Við munum dvelja hér í
heimsókn í sex mánuði, sagði
frú Hrafnhildur. — Ég er
fædd á Eskifirði og uppalin
þar og í Reykjavík, en hefi
verið í Bandaríkjunum sl. 20
ár, og aldrei komið heim á
þeim tíma fyrr en nú. Mann-
inum mínum, Kjartani Lorne
Christopherson, kynntist ég
hér á Islandi á stríðsárunum.
Afi hans var íslenzkur, en
fluttist vestur um haf á sínum
tíma.
— Ástæðan fyrir heimsókn-
inni var sú, að mig langaði
bæði til þess að sjá gamla
landið, og kynna það fyrir
Stefani. Hún talar litla ís-
lenzku, en skilur þó heldur
meira. Ætiunin er að hún læri
íslenzku á meðan við erum
hér.
Stefani sagði að hún hefði
sungið frá því hún myndi
eftir sér.
— Þetta byrjaði allt þegar
ég var fjögurra ára gömul.
Þá söng ég einu sinni á veit-
ingahúsi. í skólanum var. ég
sísyngjandi, og er ég var orð-
in 14 ára gömul ákvað ég að
söngurinn væri það, sem ég
vildi leggja fyrir mig. Nú hefi
ég lokið fyrsta ári í háskóla
(College), og lagði þar stund
á leiklist, tónlist, dans, ensku
o. fl. Að auki er ég að læra
óperusöng hjá Mr. Austin
Framhald á bls. 7.