Lögberg-Heimskringla - 01.10.1969, Side 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, MIÐVIKUDAGINN 1. OKTÓBER 1969
Alheimsráðsfefna um sögulegar
heimildir
Alheimsráðstefna um sögulegar heimildir var hald-
in í þeirri fögru borg Salt Lake City síðast liðinn ágúst.
Ættfræðifélag Mórmonakirkjunnar, sem telur ekki eft-
ir sér smámunina, bauð til ráðstefnunnar sérfræðing-
um í skjal- og heimildakönnun frá flestum löndum
heims.
Mormónar eiga mesta safn ættfræðiheimilda, sem
um getur í sögunni. Geyma þeir nöfn feðra sinna á
mækrófilmum í fjöllum inni, og má líta á slíka nafna-
viðtöku sem tryggingu um ævarandi sáluhjálp í allt að
sjö •himnaríkjum.
Ekki stunduðu Mormónar trúboð á ofangreindri
ráðstefnu, en svo frábær var undirbúningur sá, sem
þeir höfðu annazt fyrir ráðstefnuna og svo ágætlega
hlynntu þeir að gestum sínum, að orðstír þeirra hefir
enn aukist víðs vegar um heimsbyggðina.
Af íslands hálfu sátu ráðstefnuna Bjarni Vil-
hjálmsson þjóðskjalavörður og Einar Bjarnason pró-
fessor í ættfræði við Háskóla íslands. Fluttu þeir félag-
ar stórfróðleg erindi á ráðstefnunni. Eftir fundarhöld-
in í Salt Lake City komu þeir Bjarni og Einar til
Winnipeg og hittu að máli félaga úr Icelandic Cana-
dian Club og Þjóðræknisfélaginu. Yfir málsverði fluttu
þeir ávörp, og fylgir hér með ávarp Einars Bjarnasonar
prófessors. — H. B.
RÆÐA EINARS BJARNASONAR PRÓFESSORS
Við Bjarni erum nýkomnir af ráðstefnu í Salt Lake City,
sem nefndist Worlds Conference on Records. í þessari borg
er stórkostlegasta og bezt varðveitta safn af ættfræðiheimild-
um, sem til mun vera í heiminum og þeir þar nefna það
stundum „Records Protection in an Uncertain World“.
Þegar við höfðum þegið boð um að koma til ráðstefn-
unnar vaknaði hjá mér löngun til að koma við í íslendinga-
byggðum Canada, en ég hefi tvisvar áður verið í Bandaríkj-
unum og í hvorugt skiptið hafði leiðin legið þangað norður.
Nú hefur ósk mín rætzt, og svo vel hefur okkur verið tekið,
að Haraldur Bessason hefur okkur til mikillar ánægju þegar
verið með okkur í nokkra daga í Utah.
Af því að hugur okkar hefur nú mest snúist um ætt-
fræði og safnamál undanfarið og ykkur kann einnig að leika
einhver hugur á að vita hvað þeim málum líður, langar mig
til að minnast á eitt atriði í fyrírlestri þeim, sem ég hélt á
ráðstefnunni í Salt Lake City, sem getur verið nýlunda og
ég a. m. k. hef ekki séð, að gaumur hafi verið gefin fyrr.
Það er nú svo komið, að stöðug skothríð er farin að brjóta
skarð í múra Landnámu og er þess skemmst að minnast, að
seint á árinu 1966 setti Þórhallur Vilmundarson, prófessor,
fram tilgátu í fyrirlestrinum, sem hann hélt um uppruna ör-
nefna, en með henni vakti hann hjá mönnum vafa um það,
að sumir landnámsmennimir, sem Landnáma nefnir, hafi
verið til með þeim nöfnum, sem hún gefur þeim, og hann
gefur í skyn, að nöfnin kunni að vera smíðuð eftir örnefnum,
handa þeim, sem gera vildu eða gera þurftu grein fyiir þess-
um landnámsmönnum þegar til Landnámu var safnað
snemma á 12. öld.
Þegar vamarmúramir eru teknir að bresta fara menn
að renna grun í það, að þeir hafi e. t. v. ekki verið svo sterkir
sem ætlað var. Því var það, að ég fór að gefa gaum að einu
atriði í eftirmála, sem er í þeirrí gerð Laindnámu, sem talin
er vera samin af Styrmi presti fróða Kárasyni, er lifði um
1170-1245, og hljóðar hann svo:
„Þat er margra manna mál, at þat sé óskyldr fróð-
leikr at rita landnám. En vér þykjumsk heldur svara
kunna útlendum mönnum, þá er þeir bregða oss því, at
vér séum komnir af þrælum eða ilhnennum, ef vér vit-
um víst váran kynferðir sannar, svá ok þeim mönnum,
er vita vilja forn fræði eða rekja ættatölur, at taka heldur
at upphafi til er höggvask á mitt mál, enda eru svá allar
vitrar þjóðir, at vita vi'lja upphaf siinna landsbyggða eða
hversu hvergi til hefjask eða kynslóðir".
Setninguna í þessum eftirmála: ,at taka heldr at upphafi
til en höggvask í mitt mál“ hef ég nú mesta tilhneigingu til
að skilja á þann veg, að með henni hafi vakað fyrir Styrmi
að bera fram afsökun fyrir því, að menn hafi leitað svo langt
aftur í tímann þegar Frum-Landnáma var samin, í svo þoku-
kennda fortíð sem 9. og 10. öldin hafi þá verið orðnar mönn-
um, og hafið söguna af landnámunum strax, þegar þau urðu
í stað þess að byrja síðar, á traustari grundvelli, á þeim tím-
um, sem menn mundu betur til.
Ég var að velta því fyrir mér við undirbúning fyrirlesturs-
ins, sem ég hélt í Utah, hvert væri ættfræðilegt gildi Frum-
Landnámu, þess rits, sem virðist hafa verið samið snemma
á 12. öld, um 2 öldum eftir að formlegt ríkisskipulag er sett á
stofn á íslandi, árið 930 og væntanlega um 2x/2 öld eftir að
landnámsmenn byrja að flykkjast til landsins. Það var þá nær-
tækast að hugleiða það hve fjarlægt það fólk er orðið okkur,
sem lifði á landi okkar á árunum 1700-1750 og gera okkur
grein fyrir því hve mikið við mundum vita um það ef við
hefðum engar skráðar heimildir. Þessi samanburður á auð-
vitað ekki fullan rétt á sér af því að við höfum vanist því,
að mega treysta skráðum heimildum, en á 10. og 11. öld urðu
menn að treysta minninu í miklu ríkara mæli en nú og fengu
meiri þjálfun í því. Minninu mátti því eflaust treysta mun
betur þá en nú. En samt sem áður voru líkurnar fyrir rang-
hermi svo margfalt meiri þá, þegar hin skráða heimild var
ekki fyrir hendi. Minni manns er ekki svo öruggt, að ekki
skolist eitthvað í því. Það er einnig mjög mismunandi hve
minnugir menn eru, hve kærulausir þeir eru þegar þeir segja
frá því, sem þeir muna, og hve greinargóðir þeir eru í fram-
setningu, svo að ekki verði misskilningur úr. Mörgum verður
sú freisting fyrir hendi að telja sig muna glöggt það, sem þeir
raunar muna óljóst, sumir segja vísvitandi rangt frá og aðrir
hafa ekki fulla dómgreind á því hvenær þeir segja rétt og
satt frá. Hjá hinum síðastgreindu mönnum hefur eflaust
verið reynt að sneiða í þá daga, en ekki hefur það alltaf verið
hægt. Loks er að líta á það, að milliliðirnir voru margir alla
leið, frá landnámstíð til 12. aldar. Þegar Frum-Landnáma var
skráð hefur hún verið því marki brennd, sem orsakast kynni
að hafa af því, sem ég nú hef sagt.
Ég skil vel, og finm sjálfur til sárSauka og saknaöar þeg-
ar svift er burtu af sögusviðinu persónum, sem þar hafa lengi
lifað í hugum manna, en í þessu efni sem öðru verðum við að
minnast þess, að við lifum „in an uncertain world“.
Það er smávægilegt atriði í íslenzkri þjóðemissögu að
sumir landnámsmannanna í okkar gamla landi kunni að vera
nefndir öðru nafni í Landnámu en þeir raunverulega báru,
en hitt er mikilsvert, og það hef ég bezt komizt að raun um
í þessari ferð, að langt frá ströndum íslands, í erlendu ríki,
er íslenzku þjóðemi enn haldið uppi með mjög miklum sóma.
Einar Bjarnason
prófessor í ættfræði við
Háskóla íslands
Bjarni Vilhjálmsson
þjóðskjalavörður
Það, sem aldrei
verður bætt
í marzhefti Reader’s Digest
er bókarútdráttur, sem fjallar
um útrýmingu geirfuglsins
(Gerfalcon). Lífið var murkað
úr þeim síðasta í Eldey 3. júní
1844.
Þeim, sem þar stóðu að verki
er talið það til afsökunnar, að
þeir hafi verið ófróðir um að
þetta væru s í ð u s t u fuglar
sinnar tegundar í heiminum.
Oft hefur verið um það rætt
og ritað hér á landi, hvað þetta
hafi verið hræðileg bhndni og
hörmulegt glappaskot, og ekk-
ert nema skömmina upp úr því
að hafa.
En okkur ferst ekki að ger-
ast dómarar þessara óhappa-
manna. Við gætum ekki svo
vel verðmætanna, né vökum
svo á verðinum, að sumt fari
ekki í súginn, sem ekki verð-
ur endurheimt. Aldrei hefur
sannazt betur en nú að flest
er falt fyrir peninga, og ekki
horft í margs konar eyðilegg-
ingu, ef einhver von er um
stundargróða.
Miklar umræður og ráða-
gerðir hafa verið um það und-
anfarið að auka Laxárvirkjun
með því að hækka í Laxá og
grípa einnig til annarra að-
gerða, sem kynnu að hafa ó-
fyrirsjáanleg áhrif á Mývatn.
Þetta mundi leggja Laxárdal
í eyði, sökkva Laxárhólmum
utan við Helluvað og ef til
vill spilla Mývatni á þann veg
að fækkaði silungi og fuglum.
Nauðsyn þessa getur þó ekki
verið ýkja mikil. Næg orka til
geysistórra virkjana skammt
undan, bæði í Norður-sýslunni
og austur á Héraði.
Og hver veit, nema kjam-
orka leysi rafmagnið fyrr en
varir af hólmi?
Verði Mývatnssveit — perlu
landsins — ekki þyrmt, sann-
ast að það hermdarverk verð-
ur síðar talið meðal þeirra
verstu. Eitt af þeim, sem engir
vildu unnið hafa, og ekki verð-
ur fyrirgefið.
Þótt kannske sé aðeins um
að ræða ráðagerðir og áætl-
anir slíkra hluta, er það svo
ægileg speglun efnis- og auð-
hyggju nútímans, að hún ætti
að þykja blöskranleg.
Þjóðin getur ekki verið svo
heillum horfin að önnur eins
óhaippaverk eigi sér stað.
Gunnar Arnason,
Kirkjuritið.
GOING TO ICELAND?
Or perhaps you wish to visit
other countries or places here,
in Europe or elswhere? Where-
ever you wish to travel, by
plane, ship or train, let the
Triple-A-Service with 40 years
travel experience make the
arrangements. Passports and
other travel documents secured
without extra cost
Write, call or telephone to-
day without any obligatíons to-
ARTHUR A. ANDERSON
TRAVEL SERVICE
133 Claremonl Ave.,
Winnipeg 6, Man.
Tel.: Globe 2-5446
WH 2-5949