Lögberg-Heimskringla - 01.10.1969, Page 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, MIÐVIKUDAGINN 1. OKTÓBER 1969
5
„Þér eruð nú borgari
frjálsasta lands heims"'
— var Þórunni Azhkenazy sagt er
hún gerðisi sovézkur borgari
AZHKENAZY fór í fyrstu
hljómleikaför sína til Banda-
ríkjanna árið 1958, og var þá
að eigin sögn aðeins venju-
legur rússneskur drengur. „En
þeir sendu með „verndarengil“
eins og það er nefnt, „Pavel
nokkurn Voloshin. Telur Azh-
kenazy að þessi förunautur
hans hafi verið fulltrúi sov-
ézku leynilögreglunnar, KGB.
Meðan Azhkenazy dvaldist
í Bandaríkjunum gætti hann
þess vandlega að vera orðvar
þegar hann ræddi við frétta-
menn. 1 viðræðum sínum við
verndarengilinn var hann hins
vegar opnari. Átti hann það
til að segja Voloshin skoðanir
sínar, til dæmis ef honum lík-
aði málverk, er hainn sá á sýn-
ingu, eða nýtt tónverk. Stund-
um kom það jafnvel fyrir að
þeir ræddu stjómmál, og þá
helzt Marx-Leninisma. Túlk-
aði Azhkenazy þá kenningam-
ar eins og hann hafði nýlega
lært þær í skóla. Eitt sinn
komst hann þannig að orði að
kommúnismi kæmist ekki á
í Bandaríkjunum með bylt-
ingu, heldur smám saman.
„Það var rétta Marx-Lenin-
línan, að minnsta kosti þá,
eins og mér hefur verið kennt
í stjómmálatímum,“ s a g ð i
Azhkenazy. „En sennilega hef-
ur Voloshin ekki kannast við
að þetta væri rétt“.
Þegar þeir Azhkenazy og
V o 1 o s h i n komu heim úr
Bandaríkjaförinni gaf Volo-
shin menningarmálaráðuneyt-
inu skýrslu um förina. Er
Azhkenazy þar talinn nokkuð
vafasamur náungi, því hann
fylgi ekki Marx-Lenin línunni,
hann hafi gaman af nútíma
málaralist og tónlist, og hafi
aldrei hreykt sér af því að
vera sovézkur borgari með
sovézkt vegabréf, eins og til-
hlýðilegt var. Leiddi þessi
skýrsla Voloshins til þess að
Azhkenazy var kvaddur til
viðræðna við Stephanov, yfir-
mann utanríkisdeildar menn-
ingarmálaráðuneytisins. Þessi
„réttarhöld“ vom h a 1 d i n í
skrifstofu Stephanovs að
morgni 2. janúar 1959, og var
Voloshin meðal viðstaddra, en
auk hans tveir fulltrúar ráðu-
neytisins og deildarstjórinn.
„Þetta var fundur þar sem
mættir voru fjórir saksóknarar
og einn verjandi,“ segir Azh-
kenazy. „Voloshin las skýrslu
sína. Hann tiltók ekki ná-
kvæmlega hvað ég sagði um
Ma-rx-Leninisma. Niðurstaðaln
varð sú að þeir sögðu: Nú
færð þú ekki að fara utan.
Að réttarhöldunum loknum
kom Voloshin til Azhkenazy
eins og til að biðjast afsökun
ar. Hann virtist hissa á því,
, sem gerzt hafði, en hélt hann
væri aðeins að gera skyldu
sína. Fyrir Azhkenazy varð
þetta mikið áfall. I fyrstu átti
hann erfitt með að trúa nokkr-
um til að gefa svona skýrslu,
því hún var full af rang-
færslum.
Azhkenazy var nú kyrrsett-
ur og öllum fyrirhuguðum
hljómleikum hans erlendis
var aflýst. Verst þótti honum
að aflýst var för bans til
Vestur-Berlínar þar sem hann
átti að leika inn á hljómplötu
með sinfóníuhljómsveit undir
stjóm Karajans.
Þessi einangmn Azhkenazys
stóð í þrjú ár, og var svo
framlengd eftir að hann
kvæntist árið 1961 íslenzkri
stúlku, Þórunni Jóhannsdótt-
ur. Það er út af fyrir sig hrein
ögmn við yfirvöldin að kvæn-
ast vestrænni stúlku. Allt
vestrænt er illt or rotið, og
hvemig getur sovézkur borg-
ari kvænzt vestrænni konu?
„Eina skýringin var að segjast
hafa orðið ástfanginn, og ein-
hvem veginn tóku þeir þá
skýringu gilda, þótt þeir líti
svo á að eitthvað hljóti að
vera að þeim, er verður ást-
fanginn af vestrænni stúlku,“
segir Azhkenazy.
Hjónabandið varð ekki til
þess að bæta stöðu Azhken-
azys hjá menningarmálaráðu-
neytinu eða leynilögreglunni,
KGB. Varð þetta meðal ann-
ars til þess að hann var neydd-
ur til að taka þátt í alþjóða-
keppni píanóleikara, sem hald-
in var í Moskvu árið 1962 og
kennd við tónskáldið Tchai-
kovsky. Hafði Azhkenazy eng-
an hug á þátttöku, og benti
á að hann hefði þá þegar borið
s i g u r af hólmi í svipaðri
keppni, en erfiðari, sem haldin
var í Brussel. Var honum þá
bent á að nú væri hann
kvæntur, og þátttaka í keppn-
inni gæti mjög bætt hans hag.
Tók Azhkenazy þetta þannig,
að ef hann ekki féllist á að
taka þátt í keppninhi, þyrfti
hann ekki að reikna með utan-
ferð á næstunni, jafnve
aldrei.
Þegar Azhkenazy kvæntist
Þómnni gerði hann sér fullia
grein fyrir því að hjónabandið
yrði til þess að hefta hann í
heimahaga. Átti hann að fara
í hljómleikaferð til Búlgaríu,
Tékkóslóvakíu og Parísar í
apríl 1961, og bað hann menn-
ingarmálaráðuneytið að rifta
ekki þeim samningum, heldur
afsaka samningabrotið með
því að hann væri veikur. Yfir-
völdin sögðu að ekki mætti
brjóta gerða samninga, en
bættu því við að rétt væri að
Þómnn, sem var íslenzkur
ríkisborgari, gerðist sovézkur
borgari, þótt það væri ekki
nauðsynlegt samkvæmt lands-
lögum. Annað gæti verið skað-
legt fyrir frama Azhkenazys á
tónlistarbrautinni, sögðu yfir-
völdin.
Þ ó r u n n sótti um sovézk
borgararéttindi strax daginn
eftir. Þegar henni var svo af-
hent sovézkt vegabréf var
henni óskað til hamingju. ,Þér
emð nú borgari frjálsasta
lands heims,“ sagði yfirvaldið.
Þrátt fyrir þessar aðgerðir
Þórunnar var tónleikaför Azh-
kenazys aflýst, og var honum
ekki tilkynnt það fyrr en dag-
inn eftir að hann átti að halda
fyrstu tónleikana erlendis.
Azhkenazy fór með sigur af
lólmi í Tchaikovsky-keppn-
inni, og varð það til þess að
lyrrsetningunni var lokið.
Sumarið 1962, skömmu eftir
keppnina, fékk hann að fara
í hljómleikaferð til Júgósl'avíu,
og seinna það ár til Banda-
ríkjanna. Það sem meira var,
Þómnn fékk að fara með hon-
um. Nú var enginn „vemdar-
engill“ sendur, því láðst hafði
að sækja um vegabréfsáritun
fyrir hann í tæka tíð, en þetta
var á dögum Kúbudeilunnar
og öll afgreiðsla vegabréfa
treg.
„Það er sennilega erfitt fyr-
ir aðra að gera sér grein fyrir
þeirri tilfinningu að ferðast í
fyrsta skipti með konu sinni
utan Sovétríkjanna,“ segir
Azhkenazy. „Við vomm alger-
lega út af fyrir okkur í tvo
mánuði. Það var ólýsanlega
ánægjulegt. Ég býst við því að
það hafi seinna átt sinn þátt í
þeirri ákvörðun minni að setj-
ast að í Vestri.
Þau Þómnn og Azhkenazy
komu við á íslandi og Eng-
landi í heimleiðinni til að
heimsækja foreldra Þórunnar,
og segist Azhkenazy þá hafa
orðið mjög hrifinn af London.
Stuðlaði sú hrifning hans einn-
ig að brottflutningnum frá
Sovétríkjunum síðar. Heim-
koman til Moskvu var hálf
öfnurleg. Veðrið í London
brottfarardaginn var milt og
hlýtt, en hörkufrost og snjór
í Moskvu og lögregluþjónarn-
ir þar litu komumenn grun-
semdaraugum, eins og alla, er
komu að vestan.
T v e i m u r mánuðum eftir
heimkomu Azhkenazy-hj ón-
anna frá Bandaríkjnum, var
fyrirhugað að Azhkenazy héldi
hljómleika í Bretlandi. Fór
Vladimir því til menningar-
málaráðuneytisins og sagði að
Þórunn vildi gjarnan fara með
og taka son þeirra, Vladimir
yngra með. Höfðu hjónin orð-
ið ásátt um að ef Þórunn fengi
að fara með soninn ætluðu þau
að reyna að eignast heimili í
Bretlandi þar sem þau bjuggu
að minnsta kosti hluta úr ári.
U m s ó k n Azhkenazys um
brottfararleyfi fyrir fjölskyld-
una vakti engan fögnuð í ráðu-
neytinu. Kom fulltrúi ráðu-
neytisins heim til þeirra hjóna
og skýrði Azhkenazy frá því
að ekki væri heppilegt að Þór-
unn færi með honum því það
gæti leitt til þess að aðrir
listamenn kvörtuðu yfir mis-
rétti. Sagðist Azhkenazy ekki
geta ætlast til að kona sín tæki
þá afsökun g i 1 d a , og fengi
fjölskyldan ekki að fylgja
honum, færi hann sjálfur ekki
fet. Var honum þá heitið því
að fjölskylan fengi fararleyfi,
en þar sem stuttur tími væri
til stefnu yrði hanm að fara á
undan.
Azhkenazy fór frá Moskvu
4. marz og hafði honum verið
lofað því að Þórunn og Vladi-
mir litli kæmust stuttu síðar.
Saima dag fór Þórunn til ráðu-
neytisins að sækja vegabréf
sitt hjá Stephanov deildar-
stjóra. Hann var þá ekki alveg
á því að veita henni brottfarar-
leyfið, og sagði að ráðuneytið
vildi ekki að hún færi úr landi.
Brást Þórunn hin reiðasta við
og benti Stephamov á að þegar
hún gerðist sovézkur ríkis-
borgari hafi því verið lýst yfir
að nú væri hún borgari frjáls-
asta lands heims.
Þórunn gafst ekki upp, held-
ur hélt áfram að nauða þar
til henni var leyft að fara til
Bretlands með soninn. Þegar
hún svo hitti mann sinn 1
London var hún enn mjög reið
og sagðist eftir þetta ekki geta
snúið aftur til Sovétríkjanna.
Ákváðu þau hjónin þá að
kanna möguleika á dvalarleyfi
í Bretlandi og báðu kunningja
sinn að spyrjast fyrir um það
í innanríkisráðuneytinu í Lond
on. Fór svo Þórunn til ráðu-
neytisins, og seinna þau bæði.
When they got back, the
reeve called a meeting of the
councillors; plans were drawn
up for a huge road programme
in each ward; market roads
were to meet with priority and
private roads as well, where
they constituted an obstacle
for getting in and out of homes
for the private individual. As
many as three to four road
building gangs were estab-
lished in each ward which all
created a new hope imstead of
despair, activity instead of con-
fusion and general satisfaction
with the new plan. Now came
the big question — Where
would the money come from?
So each individual rate payer
would the money come from?
for his own good. We had a
bank in Ashem who refused
to close its door as practically
all other banks in the interlake
district had done.
This bank stood unshaken
like the Rock of Gibraltar
under the management of O.
B. McGiffin, who to all was
known as Mac. He refused to
panic Qs was the case with so
many of our financial institu-
tions in those days. He never
nefused to lend some money
to the people in the district
for their reasonable immediate
requirements. He trusted peo-
ple everywhere. He made it a
point to know everyone and
Var þeim vel tekið, og skrif-
aði þá Azhkenazy sovézka
sendiráðinu í London bréf þar
sem harnn fór fram á fram-
lengingu dvalar sinnar í borg-
inni. Varð sendiráðið við þeirri
beiðini.
Azhkenazy segir að það hafi
verið fjölskylduástæður, sem
réðu því að hann setitst að í
Bretlandi. Hann gerði sér það
ljóst að hjónabandinu var
hætta búin með áframhald-
andi búsetu í Sovétríkjunum.
„Ég býst við því að hjónaband-
ið hefði haldizt, af því að við
elskum hvort annað,“ segir
hann. „En sá sem elskar konu
sína þolir ekki að sjá hana
verða óhamingjusamari með
hverjum deginum, sem líður.“
Þórunn hefði aldrei átt að
gerast sovézkur borgari, segir
Azhkenazy nú. Ef hún hefði
haldið sínu íslenzka vegabréfi,
hefði hún getað ferðast að vild.
Hins vegar hefði hann þá ver-
ið bundnari sjálfur, því „þeir
hefðu sennilega aldrei leyft
mér að fara í hljómleikaferð-
ir.“
„Konan mín fórnaði ferða-
frelsi sínu á þennan hátt, og
hef ég haft samvizkubit af
þeim sökum. Mér leið afar illa.
Hún var í gíslingu fyrir mig.
Ég er enn með samvizkubit.“
Mgbl. 3. sept.
how they were doing by fre-
quently visiting with them on
weekends. He took keen in-
terest in the tremendous work
the settlers were trying to do
— improve their holdings and
the building of homes. He was
very human and always dis-
played a lot of good will to-
wards others that he had con-
tact with. He believed the
bank in every district should
participate in the progress of
the community as long as
there was no forseeable reason
that such a loan couldn’t be
collected. For me to state here
that I knew how much the
bank had helped the people
of the municipality in relation
to lifting this taxload would
be wrong. Although he helped
a great deal and by so doing
contributed to its success prob-
ably more than anyone else
and as the confidence in his
customers proved 100% cor-
rect, which I leamed from the
President of the Bank in Win-
nipeg. Without asking for the
information he told me that
Mac never lost an account and
he asked me, as a customer of
the bank, if I knew why he
had such great luck on his
collections. I offered him in-
formation of my own making
which he accepted as an an-
swer. I need not state here
Framhald á bls. 7.
History of the lcelandic Settlements
at The Narrows, Manitoba
by
Geirfinnur Peterson.
XXXV.