Lögberg-Heimskringla - 25.01.1973, Page 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 25. JANÚAR 1973
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg, Man. R3B 2M7
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
Editor Emeritus: INGIBJÖRG JÓNSSON
Editor: CAROLINE GUNNARSSON
Precide,*t S. Aleck Thororins^n; Vice-President, K. W. Jchonnson; Secretory,
Dr. L. Sigurdscn; Treasurer, K. Wilhelm Johannscn.
EOITORIAL CONSULTANTS:
Winnipeg: Prof. Horaldur Bessason, chairman, Dr, P. H. T. Thorlokson, Dr.
Valdimor J. Eylands, Tom Oleson, Dr. Thorvoldur Johnson, Dr. Philip M.
Petursson, Hjolmar V. Larusson. Minneapolis: Hon. Voldimor Bjornson. Victorio,
B.C.: Richord Beck. Icelond: Birgir Thorlacius, Steindor Steindorsson, Rev. Robert
Jc»ck. #
Subscription S8.00 per year — payable in advance
TELEPHONE 943-9931
'Swrond closs moli registratioo number 1667"
Mikið stendur Hl og margt mun
rætt á Þjóðræknisþinginu
Þann 25. janúar, hefst 54. ársþing Þjóðræknisfélags ís-
lendinga í Vesturheimi. Að vísu gefst þjóðræknisvinum færi
á að takast í hendur og ræða lauslega um 9ameiginleg áhuga-
mál fyrir formlega þingsetningu, því fyrsta skemmtisamkoma
mótsins fer fram í kvöld.
Það mun sannast að vel hefir tekist til að þingið skuli
nú haldið mánuði fyrr en áður hefir tíðkast, því varla verð-
ur hjá því komist að mörg auka verk, stór og smá, falli í hlut
Þjóðræknisfélagsins þetta aðfaraár tveggja merkra tímamóta
í sögu íslendinga austanhafs og vestan. En Þjóðræknisfélag-
ið hefir verið máttarstólpi íslenzkrar menningar í Vestur-
heimi í 54 ár, og aðal tengitaugin milli þjóðarbrotsins hér
og heimaþjóðarinnar á íslandi.
Næsta ár verður þess minnst að heil öld hefir bætzt
ofan á fyrstu þúsund árin sem liðin eru frá því að rótfast
landnám tókst á íslandi. 1100 ára afmælið verður haldið
hátíðlegt þar 1974, en frá því byrjað var að skipuleggja
hátíðirnar virðist þátttaka Vestur Islendinga hafa verið talin
sjálfsögð, og innileg eftirvænting hefir þróast með Islend-
ingum á Fróni um hópferðir að vestan næstkomandi ár.
Matthías Jóhannessen, formaður Þjóðhátíðarnefndarinn-
ar, rifjaði upp endurminningar frá árinu 1930, þegar ritstjóri
Lögberg-Hemskringlu átti tal við hann snemma á síðastliðnu
ári. En 1930 átti Alþingi Islands 1000 ára afmæli, og stóð
Þjóðræknisfélagið, sem þá var ungt að árum, fyrir fyrstu
hópferð Vestur íslendinga til ættlandsins. „Það yljaði mörg-
um,“ sagði Matthías, „að Vestur íslendingar skyldu setja
svip á þá hátíð. Á sama hátt mundi það, í okkar augum, auka
á reisn Þjóðhátíðarinnar 1974 ef við fengjum stóran hóp
þeirra, ekki sízt af þriðju og fjórðu kynslóðinni, sem okkur
langar afskaplega mikið til að kynnast, því okkur er sagt
að þeir hafi ekki síður áhuga á uppruna sínum en landnem-
arnir. . . .“
Æðilangt er nú síðan það spurðist útávið að Þjóðræknis-
félagið hefði hafist handa um að skipuleggja hópferð til
íslands 1974, og er það haft eftir nokkrum áhugamönnum,
sem hafa borið málið í tal að þeir hafi nú þegar látið skrá
sig til ferðarinnar, því mörg hlunnindi fylgja slíkum hóp-
ferðum, hvað fargjöld og annan ferðakostnað snertir. En
þeir sem taka að sér að skipuleggja ferðir af þessu tagi,
taka sér á herðar um leið mikla vinnu, umstang og árvekni.
Þar eð tíminn til- stefnu styttist með hverjum degi, sem
líður, má búast við að þessi ferð komi til tails þegar hin
ýmsu mál, sem snerta Þjóðhátíðina koma til umræðu á þing-
inu. Varla gefst heldur betra færi á að leyta sér upplýsinga
um hina fyrirhuguðu hópferð en einmitt á þessu íslendinga-
móti.
Annað hjartfólgið áhugamál Þjóðræknisfélagsins er stór-
hátíð Vestur ÍSlendinga árið 1975. Þótt svo stutt sé á milli há-
tíðanna austanhafs og vestan að það nemi varla andartaki, á
venjulegan mælikvarða, er hér um að ræða aldarafmæli var-
anlegs landnáms Islendinga í Vesturheimi, sem telja má stór-
merkileg tímamót í sögu íslenzka þjóðbrotsins í Kanada og
kanadísku þjóðarinnar, sem sannast mun þótt seinna verði.
Þessi tímamót hafa vakið áhuga yngri kynslóðarinnar fyrir
eigin uppruna og sögu fortíðarinnar. Ný samtök hafa tekist
milli yngri sem eldri, er öll stefna að því að vemda gamlar
minjar, rekja slóðir feðranna í Vestuheimi og grafast fyrir
um heimildir að munnmælasögum frá landnámstíð. Víst er
um það að flest slík framtök og áhugamál verði borin upp
á þinginu og rædd til hlýtar.
Margir á íslandi hafa látið í ljósi áhuga á aldarafmæl-
inu hér vestra, og er góð von um að hópur þeirra komi
Vestur til að taka þátt í hátíðinni 1975. — C. G.
MINNINGARORÐ:
Valgerður Hjarfarson
10. 12. 1891 -
Hún fæddist og ólst upp á
sléttunum miklu vestanhafs,
en var ættuð úr uppsveitum
Árnessýslu. Hart nær þrítug
að aldri leit hún land feðr-
anna í fyrsta sinn. Það var
frostaveturinn mikla 1918
þegar spánska veikin felldi
sem flesta Reykvíkinga. Því
gat heimkoman vart talizt
hlýleg. Þá kom hún beint frá
Chicago ásamt mafca sínum,
Eiríki Hjartarsyni og þremur
barnungum og bjarthærðum
dætrum, sem tóku fyrstu
sporin í þeirri heljarborg, þar
sem stórvindar gnauða og vél-
byssur gelta. Eiríkur var þá
einn örfárra íslendinga, sem
numið höfðu tækniundur raf-
fræðinnar.
Valgerður Halldórsdóttir Ár-
mann var skírnamafnið henn-
ar, sem að innfæddrá hætti
varð Mrs. Hjartarson, er hún
gekk að eiga Eirík. Börn
þeirra, sem urðu átta að tölu,
sjö dætur og einn sonur,
kenndu sig við föðurinn að
hérlendum sið. Þessi bjarta og
bláeygða, aðkomna móðir
skaut fyrst og fremst rótum
í heimilinu og í garðagróðrin-
um í Laugardal. Jafnframt
umsvifamiklu fyrirtæki og at-
vinnurekstri hóf Eiríkur brátt
trjárækt af stórhug í sjálfri
dalmýrinni, þar sem áður fóru
langir og slöngulaga álar með
sporðaköstum. Þar lifði Val-
gerður eingöngu fyrir maka
og börn, mjólkaði kýr og hug-
aði að hænsnum og hestum,
eins og íslenzkar formæður
hennar höfðu gert um aldir.
Auk þess var hún al'ltaf „Lady
of the wood“, eins og Amerí-
kanar nefna þá björkina, sem
fegurst ber limið og lauf-
krónu.
Heimilisbragur a 11 u r var
mjög íslenzkur, þó að Val-
gerður brygði fyrir sig einu
og eihu enskuskotnu orði, eins
og að „roasta“ og „toasta“ í
stað steikja og rista. En for-
eldrar hennar höfðu haft lítil
kynni af slíkri matseld í
Grafningnum og Grímsnes-
inu, þar sem flest matvæli
voru súrsuð og soðin í hlóða-
pottum að þeirra tíma hætti.
Þau bjuggu fyrst fyrir vestan
í frumstæðum bjálkakofa í
Nova Scotia. Fluttu sig síðar
um set til Manitoba, unz þau
héldu inn í Bandaríkin, þar
sem þeim vegnaði vel og urðu
bjargálna í North Dakóta og
eignuðust fjóra syni, auk
hennar, sem aldrei litu ætt-
landið.
Þegar ég kom í snögga
kynnisferð á þessar fjarlægu
íslenzku slóðir á námsárunum
fyrir vestan, fyrir réttum
þrjátíu árum, hét ég því í
bamslegri einfeldni, að þang-
- 2. 12. 1972.
að skyldi ég fara og leita mér
kvonfangs, ef svo ólíklega
myndi ske, að fyrir mér ætti
að liggja að ílendast í Amer-
íku. Ég kom aftur heim og
svo einkennilega og heppilega
vildi til fyrir mig, að ég eign-
aðist e i g i n k o n u uppruna-
tengda þessu sama byggðar-
lagi, en hún er einmitt ein af
mörgum dætrum Valgerðar
og Eiríks Hjartarsonar.
Aldrei fann ég í fari Val-
gerðar, að hún væri Amerí-
kani né heldur neinn ættjarð-
ar-landi. Hún var umfram allt
húsfreyjan í Laugardal, eigin-
kona Eiríks Hjartarsonar og
mikil og umhyggjusöm móðir
barna sinna. Traustfléttaðar
rætur hennar lágu alltaf í
Laugardal og hvergi annars
staðar. Því urðu viðbrigðin
mikil fyrir hana þegar öll
börnin voru flogin úr hreiðr-
inu, eftir að hún hafði veitt
þeim hollt og varanlegt vega-
nesti og innrætt þeim iðju-
semi og nýtni í anda land-
nemanna vestra. Að vinna og
varlega að tala, voru kjörorð
lífs hennar. Því missti hún
sjálfkrafa þýðingarleika-
kenndina, eins og oft á sér
stað um miklar mæður, sem
eiga sér ekki önnur brennandi
áhugamál en börn og bú. Og
þá er oft hætta á, að sjúk-
dómar og hrörnun sigli í kjöl-
farið, eins og raun varð á hjá
henni er þau hjónin yfirgáfu
dalinn sinn að eigin vild. Þá
slitnuðu rætur í lífi hennar á
ný. Nú er trjágarður Eiríks
Hjartasonar í eigu borgarinn-
ar og einn fegursti unaðsreit-
ur Reykvíkinga.
Gengin er góð kona, heið-
virð og hæversk, sem lifði
hreinu og björtu lífi við lauf-
angan og blómailm, hljóma og
tóna mússík elskrar fjöl-
skyldu, sem var svo tillitssöm
að heyra aldrei ósaimhljóma
falstón þ e g a r undirritaður
hlammaði sér niður í þennan
unaðsdal friðsemdar og fugla-
söngs og gekk að eiga björt-
ustu heimasætuna. Fyrir það
þakka ég góðri tengdamóður,
mikilli fyrirkonu, sem og alla
tillitshlýju tuttugu og sjö ára
samfylgdar. Það var fagurt
baðstofulífið í Laugardal
þegar húsmóðirin eða einhver
dætra hennar settist við flyg-
ilinn og heimasætumar sungu
og léku undir á fiðlur og gít-
ara. Þá var sannkölluð lista-
hátíð í Laugardal. Samhljóm-
ar, sem aldrei hljóma aftur.
Eftir stendur hærugrár öld-
ungurinn, Eiríkur Hjartarson,
hryggur en styrkur til líkama
og sálar á áttugasta og átt-
unda aldursári. Hann heim-
Framhald á bls. 5.
SyjMl
Mig hefir grunað upp á síð-
kastið að hún Kolfreyja væri
farin að daðra við prentvillu
púkann, og þar finnst mér
hún taka svo niðurfyrir sig
að hún ætti það skilið að ég
skírði hana upp eða léti hana
bara ekkert heita, ef hún
reynir ekki að haga sér eins
skikkanlega og aðrar ritvélar
gera, og það þótt minna sé
dekrað við þær en dekrað hef-
ir verið við hana.
Ég veit ekki af neinu öðru
en þessari ritvél minni og einu
fornfrægu prestssetri á ís-
landi, sem hefir hlotið þann
heiður að vera látið heita í
höfuðið á Kolfreyju, þeirri á-
gætu tröllskessu, sem margar
sögur fára af á Fáskrúðsfirði,
þar sem við erum báðar fædd-
ar með nokkurra alda milli-
bili. Ekki hef ég annað heyrt
en að hún hafi alstaðar kom-
ið vel fram, og aldrei orðið
til hneykslis á prestssetrinu
eftir að það var látið heita
Kolfreyjustaðir, en bezt gæti
ég trúað að hún kæmist ekki
fyrir í Kolfreyjustaðarkirkju,
þótt hana langaði til að sækja
messu.
En hún er höfðingi í lund
kerlingin, og ég er hrædd um
að hún mundi skaimmast sín
fyrir nöfnu sína ef hún vissi
að hún væri farin að leggja
lag sitt við pödduvaxinn
prentvillu púka, og leika hans
leiðinlegu pretti.
Þ e g a r hún á að sletta
kommum, púnktum, spurn-
ingarmerkjum og þánkastrik-
um þar sem mér finnst þetta
eigi að vera, gerir hún það
af skömmum sínum að hrúga
á pappírinn öllum þessum
aukastöfum sem hún er að
skrölta með, og öðrum ritvél-
um er ekki trúað fyrir. Oft
þegar verst lætur, sé ég eftir
að hafa látið hana læra ís-
lenzka stafrófið fyrst að hún
er farin að halda að það sé
ekki til annars en leika sér að.
Ég byrjaði þetta spjall í
bezta skapi, og með allt ann-
að í huga en það sem fokið
hefir á pappírinn. Svo kom
ótuktin upp í Kolfreyju, og þó
mér findist að fingumir á mér
kæmu allstaðar niður á rétt-
um stað, var allt letrið á papp-
imum í stíl prenvillu púkans.
„Kolfreyja mín,“ sagði ég þá,
„ef þú lætur svona er ég
hrædd um að þú verðir henni
nöfnu þinni til skammar." Við
þetta minkaði í henni galsinn,
að minnsta kosti í svipinn.
— C. .G.