Lögberg-Heimskringla - 07.11.1974, Blaðsíða 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 7. NÓVEMBER 1974
5
RÆÐA GUNNARS SCHRAM ISLENDINGADAGINN 5 ÁGÚST
Árið 1974 er Islendingum
mikið hátíðar- og fagnaðar-
ár. Þann 17. júní minntumst
við 30 ára afmælis lýðveldis-
stofnunar á Islandi ng nú að-
eins fyrir fáum dögum, þann
28. júlí, fagnaði þjóðin ellefu
hundruð ára afmæli Islands-
byggðar á Þingvöllum.
Það hefur því verið óvenju
bjart yfir íslandi á þessu
sumri og vorhugur ríkir og
framtíðartrú með gjörvallri
þjóðinni. Það er heldur ekki
að ástæðulausu. Mörg ykkar
sem stödd eruð hér á Gimli
í dag eruð nýkomin úr ferð
heim til gamla landsins, sem
þó er og verður ávalt nýtt í
hugum allra Islendinga,
hvar sem þeir eru komnir á
jarðkringlunni. Þið hafið
sjálf séð þar blómlegt þjóð-
félag í örum vexti, að vísu
ekki hallir auðkýfinga, en
land, þar sem flestir teljast
bjargálna og örbirgð fyrir-
finnst •engin, lland framfara
og mikilla en harðsóttra lífs
gæða.
En það skyldi ekki gleym
ast að hér er miklum sköp-
um skipt á einni öld, frá
þeim tíma, er fyrstu vestur-
fararnir héldu í landnáms-
förina miklu með framtíðina
að veði, en kjarkinn og þor-
ið að vegamesti, sem aldrei
brást. Á því sumri var líka
bjart yfir fslandi, eins og á
þessu ári, en sú birta yljaði
engum um hjartarætur, held
ur varpaði hún skíru Ijósi á
örbirgð og vonleysi þeirra
tíma, sem þá ríktu á Islandi.
Hann var kaldur gustur ör-
æfajökuls, sem blés í segl
vesturfaranna og sá gustur
lék á þeim tíma um landið
gjörvalt- Á þeirri tíð voru
þeir ótaldir, sem 'tekið gátu
undir með Hjálmari skáldi á
Bólu í Akrahreppi, sem þá
orti:
Kóróna mín er kaldur snjór,
klömbrur hafísa mitt aðsetur
þrautir mínar í þúsund ár
þekkir Guð einn og talið
getur.
I hverjum hreppi og í
hverri sveit á Islandi var
hnípin þjóð, sem tekið gat
undir þessi orð skáldsins á
Bólu. En önnur úrræði var
líka að finna.
1 Egilssögu segir frá því,
hvað þeir feðgar Kveld-Úlf-
ur og Skalla-Grímur höfðu
fregnað af Islandi áður en
þeir yfirgáfu Noreg: “Þótti
þeim það fýsilegt að leita til
Islands, því að þá var sagt
þar vel frá landkostum.....
Mættu menn þar nema sér
lönd ókeypis og velja bú-
staði.”
Svipað hefur þeim ugg-
laust verið í huga, sem hing-
að vestur um haf leituðu á
vit betra lífs en Island gat
þá boðið þegnum sínum. 1
hugum okkar, sem nú lifum,
var atorka og áræði feðra
ykkar og afa aðdáunarverð,
sem byggðu Nýja Island og
önnur héruð hörðum hönd-
um. Kvæði Stephans G.
Stephanssonar segja þá sögu
betur en aðrir fá lýst og sú
saga verður okkur, sem bú-
um hinum megin hafsins,
ætíð greypt í minni- Tryggð
íslendinga í Vesturheimi við
tungu feðra sinna og sögu á
vart sinn líka og er öðrum
þjóðum sífellt undrunarefni.
Islenzk þjóðmenning er
þeim ekki framandi fyrir-
bæri, heldur lifandi og sívök
ul staðreynd, svo sem þessi
hátíð hér í dag ber gleggst-
an vott um, jafnt og bóka-
söfnin á hverju býli, sem af
íslensku bergi er brotið, og
háskólastóllinn ágæti í
Winnipeg, svo aðeins nokkuð
sé nefnt. Það megið þið vita,
að álíka þjóðrækni, órjúfandi
bönd sögu, máls og menning
ar kunna Islandinga að meta
að miklum verðleikum.
En hverfum nú lengra aft-
ur í tímann til þess eylands,
sem fyrir ellefu hundruð ár-
um sat ósnortið nyrzt í At-
lantsálum. I Landnámu seg-
ir svo um för Hrafna Flóka:
„Ok er menn spurðu af
landinu. þá lét Flóki illa yf-
ir, en Herjölfr sagði kost og
löst af landinu, en Þórólfr
kvað drúpa smjör af hverju
strái á landinu, því er þeir
höfðu fundið. Þvi var hann
kallaðr Þórólfr smjör.”
Nú eru að vísu upprunnir
beir tímar að Mendingar eru
famir að miðla öðrum þjóð-
um smjöri, en samt mun
Herjólfur hafa verið meiri
raunsæismaður en félagi
hans Þórólfur. Það dvlst eng
um, sem eitthvað til lslands
bekkir, að bað er með harð-
býlustu löndum í veröldinni,
raunar á mörkum hins byggi
lega og óbyggilega heims
eins og fyrsti forstjóri
UNESCO komst að orði, er
hann sótti landið heim. Vitni
þess er m.a. sú staðreynd, að
ekkert hús er til á Islandi
eldra en frá ofanverðri 18.
öld og þau aðeins örfá, sem
staðist hafa hamhleypur höf-
uðskepnanna. Þannig mátti
íslenska þjóðin berjast um
aldir við óblítt umhverfi og
erlenda yfirstjóm, sem
sjaldnast skildi hvað gagnast
mætti írienzku mannlífi og
hvað til framfara horfði fyr-
ir land og þjóð. Þessar voru
hinar dimmu aldir, þegar við
borð lá að íslenzka þjóðin
byði lægri hlut í lífsbarátt-
unni og hlutskipti hennar
yrði áþefekt örlögum ís-
lenzka þjóðarbrotsins á
Grænlandi. Árið 1801 töldust
Islendingar ekki fleiri en 47
þúsund og jafnvel aðeins 35
þúsund eftir bólusóttina
miklu einni öld áður. Og um
miðja 19. öld, skömmu áð-
ur en vesturflutningamir
hófust var meðalævi karl-
manna á íslandi 31.9 ár. —
Þessar tölur varpa skýru
Ijósi á það, hvernig hag þjóð-
arinnar var komið ó sex alda
svörtu nýlendutímabili. þeg-
ar snærishönk og járn í hníf
bl'að töldust til eftirsóknar-
verðari gæða lífsins.
Barátta Jóns Sigurðssonar
og samverkamanna hans olli
hér aldarhvörfum. Hið end-
urreista Alþingi 1843 veitti
þeim vettvang til umræðna
um nauðsyn þess að landið
fengi sjálfstæði í öllum sér-
málum og alhliða framfarir
hófust í atvinnumálum þjóð-
arinnar. Jón Sigurðsson fór
aldrei með veraldleg völd á
Islandi, því á hans ævi var Is
land óaðskiljanlegur p>artur
af danska ríkinu. Engu að
síður reyndist hann leiðtog-
inn, sem af bar, leiðtoginn,
sem lagði til kveikjuna í
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinn-
ar, er lauk með fullum sigri
á Þingvöllum 17. júní 1944.
Þess vegna er í ásjónu Jóns
Sigurðssonar greypt ímynd
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinn-
ar og hans mun minnzt með-
an byggð stendur í landinu.
En hvar er íslenska þjóðin
á vegi stödd nú 30 árum eft-
ir að hún stofnaði lýðveldi
sitt á Þingvöllum við öxará?
Á þessum tíma hafa undra-
verðar framfarir átt sér stað
í landinu, sem hafa skipað ís
lenzku þjóðinni á bekk með
þeim þjóðum veraldar, sem
við einna mesta velmeg-
un búa- Aðeins þrjár eða
fjórar þjóðir í veröldinni
hafa hærri þjóðartekjur á
mann en Islendingar en á síð
asta ári komu 4.700 dollarar
í hlut hvers Mendings. At-
vinnuvegir þjóðarinnar hafa
verið byggðir upp frá grunni
með glæsibrag, Aðeins tí-
undi hluti þjóðarinnar býr
nú í sveitum og stundar land
búnað, en afköstin hafa
margfaldast með nýjustu vél
tækni. Fáar þjóðir eiga full-
komnari togaraflota en Is-
lendingar í dag, enda dregur
hver íslenzfeur sjómaður
margfalt meiri afla á land en
kol’legar hans í nágranna-
löndunum. Undirstaða þess-
arar velmegunar hefur verið
stæfekun landhelginnar,
fyrst í 12 mílur og svo í 50
mílur fyrir tveimur * árum.
Hve sú landhelgi er Mend-
ingum mikilvæg sést bezt af
því að fiskveiðilögsagan er
nú helmingi stærri en landið
sjálft að flatarmáli og innan
hennar eru flest beztu fiski-
miðin. Og á næsta leiti er út-
færsla landhelginnar í 200
mílur en þá mun íslenzkt yf-
irráðasvæði ná hálfa leið til
Færeyja og langt upp á
Grænlandsjökla, — ef mið-
línan skipti ekki löndum!
En þrátt fyrir háar þjóðar-
tekjur er Island enn næsta ó-
numið land — raunar síðasta
víðáttan í Evrópu. Aðeins
1% af íslandi er ræktað og
enn drögum við sjálfir ekki
á land nema röskan helming
þess fiskjar, sem í hafinu
vakir. Landnám framtíðar-
innar verður því bæði á sjó
og landi, ef svo má að orði
kveða. Stóraukin ræktun
landsins bíður og þá ekki síð
ur beizlun þeirrar orku ,sem
í fossunum og jarðhitanum
felst. Það er kannski stærsti
þátturinn hins nýja land-
náms á íslandi í dag. Araba-
þjóðimar við botn Persaflóa
sitja á auðugum lindum olí-
unnar, hins svarta gulls. En
Islendingar eiga ekki síðri
auðæfi í hinu hvíta gulld,
krafti fossanna og mæfcti
iarðgufunar. Aðeins 7% af ís
lenzku vatnsafli hefur enn
verið beizl'að og aðeins 3%
af jarðvarma landsins. Hafið
var áður kallað gullkista Is-
lendinga en hin óbeizlaða
orka á ekki síður skilið þá
natfngift. Hún verður undir-
sfcaða hins íslenzka framtíð-
ar þjóðfélags .meiri en nokk
ur öpnur auðlind, stólpi
nvrrar stóriðiu og annars iðn
aðar, sem eftir á að rísa. —
Þannig mun hið nýja land-
nám fela í sér uppfyllingu
aldamótabrauma þeirra Han-
nesar Hafstein og Einars
Benediktssonar, tveggja höf-
uðslkálda, sem skildu betur
en aðrir á þeirri tíð. að hug-
vit. fjármagn og tækni eru
lykill framfaranna. — Þeir
revndust spámenn í sínu föð
urlandi.
Fiórðungur lslands er
heimkynni trölla og útilegu-
manna, óbyggðir jökla og
hrauns. En á bessu 1100 ára
afmæli hefur ísdenzka þióð-
in strengt bess heit að gialda
skuldina við landið að fullu
með vöxtum og vaxtavöxt-
um, bæta landkosti og efla
búkosti, græða upp bruna-
sandinn og fylla dali skógi.
Það er verðugt verkefni, því
fátfc mótar manninn meir en
umhverfi hans.
En hver er hagur þjóðar-
innar sjálfrar á þessum tíma
mótum, þeirra 213 þúsund er
í landinu búa? Stundum er
velmegun þjóða mæld í töl-
inn hagfræðinnar. Sé á þær
litið kemur í Ijós, að á Is-
landi eru hlutfallslega fleiri
bíl'ar, símar og læknar en í
því gamla stórveldi, Eng-
landi, svo þrjú dæmi séu tek
in. En lífshamingjan verður
ekki, fremur en sannleikur-
inn, ætíð mæld í tölum. Sum
ir halda því fram að dans-
inn kringum gullkálfinn sé
um þær mundir að firra þjóð
ina, líf hennar sé í dag mest-
megnis ásókn eftir vindi og
hún sé sjúk af lífsþæginda-
græðgi. Sízt skal því neitað
að nýríkur maður er sjaldan
eins ráðdeildarsamur á fé og
fagnað sem hinn fátækari
bróðir hans- En gagnrýnin á
lífbægindasókn Islendinga er
í hæsta máta ósanngjöm
vegna þess að á einum
mannsaldri er verið að bæta
upp örbirgð aldanna. Það
var hin óbilandi siálfsbjarg-
arviðleitni. sem hélt lífinu í
bióðinni i þúsund erfið ár. —
Sú sama siálfsbiargarvið-
leitni speglast í óskinni um
eigið hús. bíl og sumarleyfi
í sólinni á Spáni eða Flórída.
Sú hvöt er ekki ámælisverð,
heldur bvert á móti eðlileg
og sjálfsögð.
En það er annar vandi,
sem kveður að dyrum Islend
inga í dag. Við búum enn í
veiðimannaþjóðfélagi, þar
sem hagsveiflur líkjast stund
um fellibyljunum, sem þjóta
yfir kanadísku sléttumar og
þið þekkið af eigin raun. —
Afleiðingin er sú, að þrátt,
fyrir alla hagspeki eigum við
Islendingar Evrópumet í
verðbólgu í dag, og raunar
nánast heimsmet, með öllum
þeim erfiðleikum og efna-
hagsmeinsemdum, sem því
fylgja. Ýmsir bjartsýnir
Danir spáðu því við lýðveld-
istökuna að Islendingar gætu
aldrei orðið fjárhagslega
sjálfstæðir. Þrátt fyrir ýms-
ar blikur hefur sú hrakspá
reynst á sandi byggð, en því
skal ekki neitað að enn kunn
um við ekki tök á þeim vá-
gesti, sem sumir nefna vel-
megunarvanda.
önnur tvö mál eru hér þó
meiri. Það fyrra er hvemig
þjóðinni tekst að varðveita
tungu sína og menningu í
því hafróti breytinga, sem
hófst i síðustu styrjöld. Þá
var stökkið tekið úr einangr-
un í alfaraleið nær á einni
nóttu. lslenzk tunga er enn
ómenguð, en bömin sjá sögu
öldina í» æ meiri móðu fjar-
lægðar og hafa sýnu meiri á-
huga á popp-fónlist en passíu
sálmum- Raunar þarf enginn
Framh. á bls. 7