Alþýðublaðið - 09.11.1960, Qupperneq 7

ÝMSIR leikhúsmenn hafa
Sklifað á því, að það sé orðið,
sem sé grundvöllur leiklistar-
innar, Sire le Mot, eins og
Gaston Baty orðaði það. Eigi
að síður eru til þau tímabil í
menningarsögunni, þegar
leiklistin og bókmenntirnar
fóru hvor sína leið. Þannig er
um commedia dell’ arte hina
ítölsku: hún var vissulega
ekki bókmenntir og þar voru
jafnvel ekki skrifaðar sam-
ræðúr lagðar til grundvallar,
en háþróuð leiklist var hún
eigi að síður og á rætur að
rekja alla leið til atellanae-
farsanna á dögum Rómverja
og ef til vill (eins og sumir
halda fram) allt til leikforms
hjá Grikkjum. Bókmenntir
verður commedia dell’ arte
ekkj fyrr en hjá Moliére og
Goldoni. Moliére. sem ekkivar.
aðeins mikið skáld held.ur og'
mikill leikhúsmaður, var ílæri
hjá ítölskum commedia dell-
arte leikurum í París. Þess sér
merki í ritverkum hans (t. d.
George Dandin), svo sem al-
kunna er, og þess hefur ugg-
laust einnig séð mikil merki í
leiknum hjá Moliére og leik-
flokk hans.
Þegar nú sænski leikstjór-
inn Hans Dahlin setur á svið
í Þjóðleikhúsinu skopleikinn
George Dandin eða Eiginmað-
ur í öngum sínum, eftir Moli-
ére, þá er það eðlilegt og í
rauninni eftirsóknarvert, að
Lárus og Herdís.
Þjóðleikhúsið frumsýnir:
DANDIN
hann beinir sýningunni inn á
þessar brautir. Bæði er það.
að ætla mætti, að við það yrði
leikritið aðgengilegra og
skemmtilegra fyrir íslenzka
áhorfendur og ekki síður hitt,
að þá gefst honum að sumu
leyti fijálsara form að vinna
að með íslerzku leikurunum,
,sem eru ekki ald;r upp við
þann hálf-,.akademiska“ st’l,
sem t. d. er ræktaður á Comé-
die Frangaise; það er nú einu
sinni svo, að stíll er gestur í
loiklist okkar, en ekki heima-
gangur.
Leikstjórinn beitir ríku hug-
myndaflugi og ýmsum
skemmtilegum brögðum til að
ná þeim áhrifum, sem hann
vill ná. Hann prjónar við leik-
inn að framan og aftan og inni
í millum og hefur að því góð
fordæmi: Sýningin hefst á því
að umferðaJeikflokkur kemur
syngjandi að og fer að búa sig
tmdir sýningu Leikararnir
syngja á frönsku, en vísurnar
eru prentaðar í leikskrá í á-
gætri íslenzkri þýðingu dr.
Sigurðar Þórarinssonar og
hefði kannski farið betur á að
flytja þær á því máli, einkum
af því að framburðurinn var
langt frá að vera hafinn yfir
gagnrýni hjá flestum leikur-
unum. Nú, svo býst ég við
það sé tímaskekkja að láta
ballettmeyjarnar æfa positi-
ons við slá, ef ætlunin er að
leiða áhorfendann aftur til
daga Moliéres, en þetta eru
smáatriði, sem ég hefði ekki
minnzt á ef Bryndís Schram
hefði sagt stúlkunum svolítið
skörulegar fyrir verkum. Það
er annars Bryndís sem heíur
samið dansana og æft þá og
má segja að hún fari snctur-
lega af stað. í næturdansinn
fannst mér hún reyndar fara
óþarflega troðnar slóðir, og
eins þegar leikstjórinn lætur
í entreacte skopstæla það
sem í leikritinu gerist (þetta
er að góðum og gömlum sið),
þá verður of lítið úr því atriði.
Bryndís syngur þarna og dans
ar. eins og ballerinur og cant-
arinur þessa tímabils gerðu,.
og vinnur, sem fyrr hug áhorf-
enda með einstaklega aðlað-
andi framkomu.
Þetta var umgjorðin og inn-
skotin, og þó að það sé kannski
ekki eins gneistandi og gera
hefði mátt, þá hygg ég að það
hafi í heild sinni haft tilætl-
uð áhrif. Og þá skulum við
snúa okkur að leikritinu
SjálflL
Skopleikurinn um George
Dandín er ritaður 1668 og
fyrst sýndur sama ár. Eíni
hans er um ríkan bónda, (þett; |
efni mun fyrst koma fyrir í
leikbókmenntum hjá Aristo-
fanesi í Skýjunum); sem hef-
ur „kvænzt upp fyrir sig“ og
gengið að eiga stúlku af æðri
stétt. en hið eina, sem hún og
foreldrar hennar virða v'ð
hann eru peningar hans. Það
er vitaskuld meira en mein-
laust grín á seytjándu öld að
hæðast að aðli, sem ekkert hef
ur til brunns að bera nema
sitt erfiða, fína nafn, en Ge-
orge Dandin er ekki án skuld-
ar sjálfur: hann hefur keypt
sér konu með peningum sín-
um, án þess að spyrja um til-
finningar hennar: „Þetta vild-
irðu, George Danfdin" er við-
kvæðið. Þar við bætist, að eig-
inkonan getur ekki annað en
látið eftir sér að líta aðra
rrtérni hýru auga: hana langar
að lifa eins og hún orðar það.
Moliére. er beizkur í þessum
skopléik og menn hafa skýrt
það sem svo, að þar brjótist
fram persónuleg vandamál
hans: hann hafði að visst:
leyti „kvænzt upp fyrir sig“,
kona hans, leikkonan Arm-
ande Béjart, var að vísu ekki
æðri stéttar, en hún var tútt-
ugu árum yngri en hann. Þetta
leikrit er að þessu til skylt
öðru Moliére-leikriti: L’école
des femmes, eða Hjónabands-
skólanum og það þarf ekki að
vera tilviljun að Moliére og
Armande fara með aðalhlut-
verkin í báðum þessum leikrit-
um, þegar þau eru fyrst sýnd.
Leikhúsmaðurinn Moliére
skrifaði nefnilegá leikrit sín
fyrir leikflokk smn.
Það væri fróðlegt að vita til
fulls, hvernig þau.léku þetta
leikrit. Sérfræðingar álíta
flestir, að Moliére hafi lagt á-
herzlu á hinar skoplegu hliðar
Dandins, kannski leikið nær
eingöngu á þá strengi. •— En
Moliére hefur reyndar gætt
Dandin svo mörgum geðfeild-
um, alvarlegum eiginleikum,
að það myndi vera skapfelli-
legra nútímamönnum að hafa
hann ekki aðeins að háði og
spotti. Og þegar nú Lárusi
okkar Pálssyni með öll sín
mannlegheit er falið.hlutverk
ið, var fremur hætta á að
hann hlyti svo óskipta samúð
okkar, að allt jafnvægi rask-
aðist og leikritið yrði enn
grimmilegra en þörf er á, og
skemmtilegast væri. En leik-
stjórinn hefur séð ráð við því.
Clitandre, sá, sem er að gera
hosur sínar grænar fyrir Ang-
elique, eiginkonu Dandins, er
ekki gerður að þeim fallega
trédrumbi, sem elskhugarnir
eru oft í klassiskum gaman-
leikjmn, heldur eru honum
léðir ýmsir eiginleikar tveggja
commedia dell’ arte-persóna,
Pantalone (t. d. fótaburður) og
II capitano (t. d. hermennsku-
stærilætið) og þetta gerir
þennan spjátrung enn skop-
legri. Fjuir bragðið á Dandin
e'kki eins ójafnan leik. Rúrik
Haraldssyni tekst líka mæta-
vel að koma þessu til skila og
er nálægt því að gera úr bví
listræna heild. Við þetta bæt-
ist að leikstjórinn lætur Her-
dísi Þorvaldsdóttur ekki ]ýsa
Sve/nn
Einarsson
skrifar um
leiklisf
Angelique sem þeirri slóttngu„
útreiknandi, grimmu konu,
sem hún er stundum höfð, —
heldur miklu fremur ssni
stelpugopa, sem. veit ekki
almennilega hvað hún er að-
gera, en gerir þó allt af eðiis-
hvöt og leikþörf; og espast v’u>-
hverja hindrun. Þannig næm
leikstjórinn fram spennu og
jafnvægi í rökréttri túlkun.
Áhorfandinn er í fyrstu ekkv
jafn sannfærður og Dandin,
um að hann sé að verða kokk—
áll, og ve-it ekki fremur en
Angelique hversu mikil alvara-
henni er í byrjun.
Sýningin er heilsteypt og
gæ-dd meiri þokka en maður
hafði þorað að vona. George
Dandin verður eitt bezta hlat-
verk Lárusar Pálssonar. Víst
er hann skoplegur, en ekki svo
á hann halli, og víst er hanr»,,
mannlegur, en þó ekki um of,_
svo alvaran verði til þyngsla.
Hann er í senn skoplegur og
mannlegur og túlkun han»r
minnir á orðið leikhúsmenn-
ingu. Herdís leikur Angelique*
af öryggi, glæsileik og þokkae
og Rúrik kemur skemmtllega
á óvart í sínu hlutveki. Har-
aldur Björnsson leikur tengdu
föður Dandins, herrann tíe-
Sotenville, sem hér er mjög
stílgerð maantegund, Haraid-
ur kann sína klassík og vek-
ur mikinn fögnuð. Þá er
Bessi Bjarnason ómótstæðileg
Framhald á 14. síðu.
Bessi og Rósa SigurSardóttir.
Alþýðublaðið — 9. nóv. 1960 ff'