Alþýðublaðið - 17.12.1961, Blaðsíða 4

Hallgrímur Jónsson
HALLGRÍMUR JÓNSSON
fyrrverandi
skólastjóri
ENN þann dag í að er það lítt
fallið til að afla sér fjár eða
álits hér á landi að gera
barnakennslu að Iífsstarfi, en
þó átti það við í enn ríkarí
mæli um síðustu aldamót,
þegar Hallgrímur Jónsson á-
kvað að afla sér menntunar
með það fyrir augum að ger-
ast kennari.
Hallgrímur var fæddur 24.
júnf 1875 að Óspakseyri í
Strandasýslu, sonur hjón-
anna Þóreyjar Jónsdóttur og
Jóns Jónssonar bónda á
JKrossárbakka í Bitru.
Hann stundaði nám í Flens
borgarskóla og lauk þaðan
kennaraprófi 1901. Næsta vet
ur var hann kennari á Alfta-
nesi, síðan var hann einn vet
ur skólastjóri við unglinga-
^kóla í Búðardal. Árið '1903
-sótti hann um skeið fyrir-
lestra í uppeldis- og sálar
fræði í kennaraháskólanum í
Kaupmannahöfn.
Haustið 1904 ræðst Hall-
grímur að Barnaskóla Reykja
víkur og starfaði þar upp frá
því. Hann varð yfirkennari
1930 og skólastjóri 1936 til
1941, en lét þá af embætti
■samkvæmt þeim lögum, er þá
giltu um hámarksaldur opin-
berra starfsmanna.
Þegar Hallgrímur gerist hér
kennari eru sárafáir barna-
-cikólar í landinu, engin
fræðslulög eða kennarastétt.
Flestir, sem þá fengust við
kennslu gerðu það aðeins til
bráðab'rgða og það heyrði til
undantekninga, að þeir hefðu
notið kennaramenntunar. —
Kennarar voru venjulega
ráðnir til eins árs í senn og
því engin trygging, ag þeir
Jiéldu áfram. Engin lög eða
reglur tryggðu kennurum á-
kveðin laun.
Árið 1907 voru sett fræðslu
lög. Þau marka tvímælalaust
eitt merkasta spor í menn-
ingarmálum þjóðarinnar, því
að með þeim er öllum börn-
um, líka þeim fátækustu,
Iryggður nokkur réttur til
fræðslu og menntunar. í kjöl
far fræðslulaganna fylgir
tstofnun kennaraskóla íslands.
.Fræðslulögin og kennaraskól
inn leggja grundvöll að því,
að íslenzk kennarastétt gæti
Tmyndast. Verðandi kennara-
-stétt átti erfitt verk fyrir
höndum Hennar beið barátta
-við þröngsýni og oft lítils-
virðingu jafnvel þeirra, sem
•ætla mætti, að skilning hefðu
á þýðingu almennrar fræðslu,
þvf að þeir höfðu sjálfir nol-
ið hennar. Kjör kennara voru
<ehk, að furðu gegnir, að m;k-
ilhæft og vel menntað fólk
-skyldi fórna kröftum sínum
við barnakennslu.
Brátt varð Hallgrímur Jóns
son áhrifamaður meðal sam-
kennara sinna.
Árið 1908 beitti hann sér
fyrir félagsstofnun meðal
þeirra, nefndist félagið Kenn
arafélag Reykjavíkur. Var
hann fyrsti formaður þess og
gegndi þar formennsku leng-
ur en nokkur annar. Átti Hall
grímur því mikinn þátt í að
móta starfsemi félagsins. Þeg
ar blaðað er í bókum félags-
ins sést, að oft hefur baráttan
verið hörð og málefni kenn-
ara einatt mætt lillum skiln-
ingi og hver eyrir talinn eftir
ekki sízt til launa kennara. —
Hallgrímur er ætíð í fylking-
arbrjósti, ótrauður baráttu-
maður og lætur aldrei bilbug
á sér finna. Smátt og smátt
þokar ýmsum málum áleiðis
kennurum til hagsbóta, má
þar t. d. nefna launalög, sem
tryggðu kennurum ákveðin
laun, og stofnun lífeyrissjóðs
barnakennara.
Hallgrimur var einn þeirra,
sem beitti sér fyrir stofnun
Sambands ísl. barnakennara,
en stofnun þess var mjög mik
ilvægur áfangi í félagsmálum
stéttarinnar.
Hallgrímur Jónsson naut
mikils álits sem kennari og
var vinsæll af nemendum. —
Kennsla hans var fjörmikil og
lifandi. íslenzka var sú náms
grein, sem honum var hjart-
fólgnust Hann unni íslenzkri
tungu og var alltaf tilbúinn
að benda samferðafólkinu á,
þegar honum fannst tung-
unni misboðið í ræðu og riti.
Á sextugsafmæli sínu stofn
aði hann verðlaunasjóð. I
gjafabréfinu segir: Veita skal
árlega 3 fullnaðarprófsbörn-
um verðlaun úr sjóði þessum
fyrir frábæra meðferð ís-
lenzkrar tungu.
Hallgrímur fylgdist vel
með nýjungum í skóla- og
uppeldismálum, fór t. d. fjór
um sinnum utan til þess að
kynna sér þau mál. Hann var
því vel undir það búinn að
taka við skólastjórn vegna
mikillar þekkingar og
reynslu. Hag skólans bar
hann ætíð mjög fyrir brjósti.
Þótt skólamálin ættu fyrst
og fremst hug Hallgríms,
vann hann mikið að félags-
málum utan skólans. Hann
var einlægur bindindismaður
og var um langt skeið einn af
áhrifamönnum meðal templ-
ara.
Hallgrímur var mikill trú-
maður og hugsaði mikið um
rök tilverunnar. Kenningar
guðspekinga voru honum
mjög að skapi og var hann
virkur þátttakandi í félags-
skap þeirra.
Barnavernd var eitt þeirra
mála, er hann bar mjög fyrir
brjósti. Kynnti hann sér fram
kvæmd barnaverndar í ná-
grannalöndunum. í barna
verndarnefnd átti hann sæti
í mörg ár.
í landsmálum fylgdi hann
jafnaðarmönnum að málum.
*Vænti hann þess, að jafnaðar-
stefnan mundi smált og smátt
rétta hlut lítilmagnans og
skapa réttlátara þjóðfélag.
Hallgrímur Jónsson var hár
vexti, skarpleitur, snyrti-
menni og einarður í fram
komu. Hann var glaðvær og
Frh. á 14. síðu.
HINN 7. þ. m. andaðist að
heimili sínu hér í bæ Hall-
grímur Jónsson, fyrrverandi
skólastjóri Miðbæjarbarna-
skólans í Reykjavík, rösklega
86 ára að aldri. Hann var
fæddur 24. júní 1875 að
Óspakseyri í Bitru. Foreldr-
ar hans voru þau Jón Jóns-
son, bóndi á Krossárbakka í
Bitru, og kona hans, Þórey
Jónsdóttir Magnússonar
rímnaskálds frá Laugum.
Hallgrímur tólc gagnfræða-
próf við Flensborgarskólann
í Hafnarfirði árið 1900, og
kennarapróf við sama skóla
1901. Hlýddi hann fyrirleslr-
um í kennaraháskóla í Kaup-
mannahöfn sumarið 1903, og
nokkrar námsferðir fór hann
til Norðurlanda og Englands.
Kennslustörf stundaði hann á
Álftanesi 1901—1902. Annað-
ist stjórn unghngaskóla í
Búðardal 1902—1903. Kenndi
við iðnskóíann í Reykjavík
1903—1904 og við barnaskól-
ann þar 1904—1936, Yfir-
kennari sama skóla 1930—
1936 og skólastjóri 1936—
1941. A árunum 1908—1935
kenndi Hallgrímur við nám-
skeið lil undirbúnings mennta
skólanámi, ásamt Morten
Hansen og Sigurði Jónssyni.
Hann var einn af stofnend-
um Kennarafélags barna-
skóla Reykjavíkur 1908 og
formaður þess lengst af til
1931. Þá var hann og í stjórn
Sambands íslenzkra barna-
kennara frá stofnun þess árið
1931. Einnig starfaði hann
mikið í barnaverndarnefnd
Reykjavík fyrstu ár hennar.
Hallgrímur var góðtempl-
ari og var um skeið fræðslu-
stjóri í framkvæmdanefnd
Stórstúku íslands. í stjórn
Guðspekifélags ííslands var
hann í nokkur ár. Hallgrím-
ur var mjög vel að sér um
íslenzkt mál, enda ritfær vel.
Ritaði hann sérkennilegan
stíl og mjög auðþekktan.
Setningar hans voru stuttar
og hnitmiðaðar og mikillar
nákvæmni gætti jafnan í
meðferð greinarmerkja og
stafselningar. Hann var mál-
vöndunarmaður mikill, bæði
í ræðu og riti, og það svo
mjög, að sumum þótti við of.
Hallgrímur reit margar
bækur fyrir börn og verða
hér aðeins nefndar; Viðleg-
an á Felli, 1914, Helgi í Hlíð,
1914, og Daglæti, 1921. Enn-
fremur þýddi hann nokkrar
merkar bækur við hæfi full-
orðinna manna, svo sem:
Heilræði, hreysti, fegurð,
máttur, eftir Henry Lund,
Leiðsögn eftir J. Krishna-
murti, Bláa eyjan, reynsla
nýliða handan við tjaldið,
frásagnir W. Stead, og Alfreð
Dreyfus, skáldsaga eftir V.
Falk, í félagi við Sig. Jónsson
frá Álfhólum. Fjölda greina
reit Hallgrímur í blöð og
tímarit. Hann var skáldmælt-
ur vel og komu út eftir hann
þessar Ijóðabækur: Blá-
klukkur, 1906, Stef og stökur,
1943 og Lausavísur og ljóð,
1945.
Hallgrímur kvæntist 26.
september 1903 'Vigdísi Er-
!n memoriam
lendsdóttur, hreppstjóra að
Breiðabólsstöðum á Alfta-
nesi. Hún andaðist 17. marz
1948. Þeim hjónum varð sex
barna auðið — og eru þau :
María, læknir hér í Rvík.
Jónas, dáinn 12. des. 1907.
Meyvant Óskar, prentari í
Rvík, kvæntur Hallberu K,
Þórsteinsdóttur.
Ólafur Davíð, dáinn 17.
marz 1914.
Anna, kennari í Rvík, gift
Magnúsi Guðm. cand. mag,
Erlendur Öskar, dáinn 4,
marz 1914.
Hér hefur ævisaga Hall-
gríms verið sögð í mjög
stuttu máli, námsferill hans
rakinn og störfum hans lýst
að nokkru. — En því fer
fjarri, að með því einu só
manninum lýst að fullu. Því
að hann var maður, sem bjó
yfir sterkum andstæðum og
var að sumu leyti engum
líkur nema sjálfum sér.
Hann kom kunningjum sín-
um oft skemmfilega á óvart,
og vakti þá stundum til um-
hugsunar um efni, sem nokk-
urs var um vert að gefa
gætur.
Sá, sem þessar línur ritar,
hafði þá ánægju að kynnast
Hallgrími allmikið um skeið
og starfa með honum að
sameiginlegum áhugamálum.
Féll vel á með okkur, og þó
að við værum ekki alltaf
sammála, vai*paði það engum
skugga á vináttu okkar,
enda var maðurinn svo
skemmtilegur stundum, að
ég kallaði hann ,sjarmörinn‘
í okkar hópi. Mikinn þátt í
því átti mjög næmt skop-
skyn, sem hann var gæddur,
og kunni hann að fara þann-
ig með það. að kitlum olli
en aldrei sviða. Annars var
Hallgrímur einkennilegt
sambland af mjög efagjörn-
um raunsæismanni, jafnvel
vantrúarmanni, og einlæg-
um trúmanni og dulsinna.
Hann var draumspakur,
dreymdi stundum „dagláta-
drauma“ og lákndrauma, og
gaf hann út nokkra drauma
sína fyrir nokkrum árum.
Hallgrímur gekk í Guð-
spekifélagið og var trúr hug-
sjónum þess til dauðadags.
Mun honum hafa getizt vel
að því tvennu, sem lalizt
getur höfuðeinkenni þess fé-
lagsskapar og kristallast í
tveimur orðum: bræðralag,
sannleiksleit. Nú er þessi
sannleikselskandi sál horfira
héðan að sýnilegum návist-
um, en Hallgrímur lifir
lengi í verkum sínum og í
enddrminningu margra
kunningja og vina, sem
seint munu gleyma þessum
litríka persónuleika, sem
svo gaman var að kynnast.
Gretar Fells.
17. des. 1961 — Alþýðublaðið
1