Baldur


Baldur - 02.02.1903, Blaðsíða 1

Baldur - 02.02.1903, Blaðsíða 1
BALDUE. I. ÁR. GIMLI, MANITOBA, 2. FEBRÚAR 1903. Nr. 4. Um menntun. Eftir JÓHANN P. SÓLMUNDSSON. —:o:— Oss er það öllum nauðsynlegt að vjer skiljum greinilega hvað sönn mcnntun er, íiður en vjer tölum um það hvernig hennar verði aflað. Vjer höfum sagt að það sje sönn menntun að hafa sem fullkomnasta hæfilegleika f sem fullkomnustu samrœmi, með öðrum orðum, vera sem bezt að manni í sem flestum kringumstæðum á hvaða stað og stund scm vera skal. Menn segja að „heimskt sje heima alið barn,“ og liggur það í því að sá maður getur verið mjög ósjálfbjarga í fjarlægð frá œsku- stöðvum sfnum, sem er fullvel að manni í þeim kringumstæðum, sem hann er alinn upp við. Hið fyrsta og sjálfsagðasta spor í menningar- áttina er það að vera maður með mönnum þar, sem maður er fœdd- ur og uppalinn ; en það getur nú orðið enginn talist vfðsýnn nema hann þekki aðaleinkenni þess á- stands, sem allur heimurinn er í um hans daga. Samt er það ekki nóg að þekkja heiminn e i n s o g h a n n e r, heldur útheimtir full- komin uppfrœðsla það„ að maður viti um það hvernig hann hefir orðið eins og hann e r. Til þess að geta hegðað sjer rjettilega, þarf maður f y r s t að skilja mannlífið á sfnum e i g i n s t ö ð vum. Þar n æ s t þarf að fœra svo út það þekkingar- svið, að það nái út yfir a 111 s a m. tíðarmannlíf, og það getur enginn skilið til hlýtar, nema hann gjöri sjer grein fyrir því veðráttu- fari og öðrum lífsskilyrðum náttúr- unnar, sem þjóðirnar eiga við að búa. Að síðustu verður maður að kynna sjer svo það, sem 1 i ð i ð e r, að maður skilji hvern- ig það sem nú er hefir orðið til, og geti af undanfarinni reynzlu dregið ályktun um það, hvað heppilegast muni vera fyrir ókomna tímann. Mannfjelagið og náttúran, og saga þeirra eru lindir menntunarinnar, og þótt mönnum veitist misjafnlega erfitt að ausa úr þeim lindum, þá eru þær engum algjörlega fyrirmunaðar; en það er mjög sinn háttur á hverju þeirra, og í þeim mismun er líka mismun- urinn á viðleitni manna fólginn. Fyrst má f því sambandi minn- ast á viðleitnisleysi þeirra manna, sem ekki er hœgt að segja að lifi fyrir annað en munn og maga. Þeir umgangast meðbrœður sfna frá barndómi án þess að vita neitt verulegt um mannlífið, annað en það, á hverju heimilinu sje minnst annrfki og mest til að borða. Þeir bylta niður kornstöngum akranna haust eftir haust, og vaða skrúð- grœnt engjagrasið í mitti sumar eftir sumar, án þess að vita neitt um náttúruna annað en það, að hún veitir fóður fyrir menn og skepnur. Þessir menn geta verið góðir menn og guðhræddir, góðir í þeim skilningi, að þeir vilja kann- ske engum manni mein gjöra held- ur miklu fremur láta gott af sjer leiða eftir þvf, sem þeir hafa vit á; og guðhræddir f þeim skilningi, að þeir vfkja ekki hársbreidd frá þeirri kirkjulegu siðsemi, sem hann afi þeirra hafði fyrir þeim þegar þeir voru börn, heldur þylja í lotn- ingarfullri leiðslu sömu bcenirnar, sem hún amma þeirra hafði lært af henni ömmu sinni, bœnir, sem gengið höfðu lið fram af lið, án þess nokkur gæfi gaum að því hvort efni bœnarinnar ætti við ís- lenzkt eða ameríkanskt ástand á nítjándu eða tuttugustu öld, ellegar efni hennar hefði sjerstaklega átt við blóðugar trúarbragðastyrjaldir suður á Þýzkalandi eða austur í Asfu fyrir fjórum til tuttugu og fjórum öldum. Þessir menn geta haft mikla samvizkusemi og tals- verða framtakssemi, eins og fyr var tekið fram, en þekkingarskort- urinn er svo mikill, að um enga verulega menningu er að ræða, og viðleitnisleysið svo mikið, að lítil eða engin umbótavon er vœnt- anleg hjá slfkum mönnum í því efni. Svo er ekki nóg með það, að þessir menn berist með straumi síns mannfjelags, án þess að menntast nokkuð verulega af reynzlu sinni, og dragi sína lfkam- legu nœringu úr skauti náttúrunn- j ar, án þess að öðlast þaðíin nokk-' urn andlegan þroska, heldur svelgja þeir talsvert af andlegum afrakstri mannssálarinnar, án þess að melta það sjer til varanlegs gagns. Hvorki hið ytra nje hið innra, verður þeim að virkilegu andiegu } næringarefni. Flestir íslendingar kunna að lesa, en þessir menn, sem hjer er um að ræða, hlusta á hugsanir annara manna á sama hátt eins og þeir horfa á viðburði náttúrunnar. Náttúruviðburðirnir berast inn um annað augað og út um hitt, og hugsanir rithöfundanna ganga inn um annað eyrað og út um hitt. Sjáandi sjá þeir ekki og heyrandi heyra þeir ekki nje skilja. Þruman gnýr og grasið sprettur, eldurinn blossar og ærin jarmar, og svona birtast allir at- bufðir náttúrunnar svo ósamstœðir sem framast má verða, og upp- frœðsla hennar verður í einlægum molum, þegar ekkert er gjört til þess, að láta tilsögn hennar verða sjer að notum, með því að koma skipulagi á hugsanir sfnar. Sömu- leiðis fer því, sem lesið er. Blöðin segja frá ormum og ertglum, frá göldrum og ástasvikum, frá morð- um og fundarhöldum, og svo fer allt í ókleyfan glundroða f hugskoti þess, sem allt les f belg og biðu í því skyni að hafa þó sitt upp úr því, sem blöðin kosta. Svo gjöra prentfjelögin sjer þetta smekkleysi að sjerstakri fjeþúfu, og gefa út á gljáandi pappfr með ásjálegu letri glœpamannasögur og annan ó- hroða, sem bezt getur kitlað villi- dýrsfýsnir kaupendanna. Bœkur verða aldrei þvf fólki til menntun- ar, sem ekki beitir lestrarkunnáttu sinni öðruvísi en svona, fremur heldur en náttúran veitir þeim mönnum menntun, sem ekki fhuga hana fremur heldur en önnur dýr merkurinnar. Margt þetta fólk segist vera gef- ið fyrir bœkur, og það er of mikið satt í þvf, í allt öðrum skilningi cn það meinar sjálft. Það cr „kar- aktjer“ margra á appvaxtarárun- um gefinn sem sektargjald fyrir lestur siðspillandi bóka, sumra bók- anna sem mest eru taldar ,, spenn- andi“. Hann er í það minnsta gef- inn í þeim skilningi, að smekkvísi lesarans er spillt svo, að hann fær seint eða aldrei löngun til þess að gefa sig við lestri þeirra bóka, sem sannarlega menntaðir menn gefa mestan gaum, hvort heldur þeir hafa fengið menntun sfna af eigin ramleik eða með skólagöngu. LÍKT DREGUR LÍKT AÐ SJER. Horfðu framan f bróður þinn, f augun, þar sem blossandi velvild leikur sjer, eða í þau augu, þar sem heiftarbálið œðir, þá munt þú verða þess var hvernig þfn, annars rólega sál, óafvitandi fer í sams- konar blossa. Þið skiftist á leiftrum og endursendið hver öðrum, þar til það er orðið að einu takmarka- Iausu samrennandi báli (annaðhvort umfaðmandi elsku eða dauðagrips hatri), og þá getur þú borið um það, hve undursamleg dyggð flyzt frá manni til manns. THOMAS CARLYLE.

x

Baldur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Baldur
https://timarit.is/publication/165

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.