Baldur - 09.02.1903, Blaðsíða 1

BALDTJR.
I. ÁR. GIMLI, MANITOBA, 9. 1-EBRTJAR 1903. Nr. 5.
Einn skozkur h&skölakennari
Um menntun.
Eftir JÓHANN P. SÓLMUNDSSON.
Yjer höfum tekið það fram að
misjafnt inenntunarástand kemur
ekki ti! af þvf að menntunarcfninu
$je tilfinnanlega misskift, heldur af
þvf hversu misjöfn menntunaröfl-
unin cr, bæði að eigin viðlcitni og
annara tilsögn. Það sem cfnfnu
við kemur sjer hver tnaður, að
kynslóðin, sem elzt upp f sama
hjeraði, kynnist hinni sömu nátt-
úru, og tilheyrir sama mannfjelagi.
Samt er mcnntun hjeraðsbúanna
ævinlega á misjöfnu stigi, og það
er iangt frá að sá sje ævinlega bezt
staddur í því efni, sem fœðst hefir
með gróðrarkraftsmestum menn-
ingarfrœkornum. Þær mannfje-
lagskringumstæður, sem ungbarn-
tð fœðist f, skapa það til hverjar
andlegar og lfkamlegar fœðuteg-
undir bornar eru fram fyrir barnið.
Vald kringumstæðanna nær ekki
lengra. Islendingurinn sprettur
ekki úr sama jarðvegi, hvorki f
Jíkamlegum nje and'legum skiln-
ingi, eins og Indverjinn, ogámeð-
an svo er halda þeir áfram að vera
ólfkir, þótt báðir lúti sama stjórn-
arfari, og brezki fáninn svífi yfir
höfðum beggja. Jafnvel þar, sem
ytri kringumstæðurnar cru hinar
sömu, þar, sem börn heillar þjóðar
eru fœdd að sama andlcgum þjóð-
ararfi, verður menntunin mjögmis-
jöfn. Þessi mismunur kemur til af
því. að eins og bamið verður að
vilja veita sinni lfkamlegu fœðu
móttöku, ef það á að þroskast og
lifa, þannig verða menn að hafa
Jyst á einhverri andlegri fœðu, ef
nokkur andleg þroskun á að fá
framgang. Með a n d 1 e g r i f œð u
eigum vjer alls ekki við það eitt,
sem margir eru vanir að nefna
g u ð s o r ð, og þvf sfður við nokk-
Uð það, sem er enn sjerkennilegra
fyrir vissa trúflokka, heldur eigum
vjer hjer við a 111 þaðíhugun-
arefni, sem sálarþróttur
mannanna eflist við.
Viðvfkjandi öfluninni sjáum vjer
að þegar ritliöfundar þjóðanna hafa
lokið sinni andlegu matrciðslu á
arni prentarans, þá taka upp-
frœðslustofnanirnar við að kenna
unglingunum tilsvarandi borðsiði,
svo þeir geti sem hagfelldlegast
fullnœgt þeirri lyst, sem þeir hafa
áhinni andlegu fæðu þjóðar sinnar.
Skólinn er ekki annað en andlegur
borðsalur, þar sem ýmsar aðferðir
eru sýndar til þess, að færa sjer
nœringarefnið f nyt. Menntun sína
getur enginn kennari veitt læri-
sveininum. Menning kennarans
er hans eigið eðlisfar, og það gct-
ur enginn maður afhent öðrum,
heldur verður hver og einn að afla
sjer þess sjálfur. Það þarf andlega
matarlyst ti! þess að geta orðið
menntaður maður, og af þvf að á
henni er oft tilfinnanlegur skortur
hjá mörgum þeim, sem á skóla
ganga, verður menntun þeirra oft
mjög lítil. Hvcrsá, sem hana hefir
f fórum sínum, getur orðið jsfnoki
skólagenginna manna f þeim efn-
um, sem hann hefir tíma til að
gefa sig við, ef honum heppnast
að komast upp á rjetta aðferð við
að rœkta hæfilegleika sína.
Til þess, að látarœktun hœfilcg-
leika sinna fá scm hagfelldastan
framgang, cr bezt að byrja
á þvf sem mann varðar
mestu fsínu daglega lífi.
Allir menn framfleyta lífi af ein-
hverju einstöku starfi, og það er
ekkert starf til, scm ekki má af-
kasta bæði vel og illa. Það er fyrsta
spor í menningaráttina, að leitast
við að leysa starf sitt vel af hendi,
hvað sem það er. Það er ekkert
starf auðvirðilegt, ef það er þarf-
legt og vel af hendi leyst, og ekk-
ert starf virðingarvert, sje það illa
leyst af hendi. Mannsins eigin at-
vinnugrein er hans drýgsta mennt-
unarlind, ef hann hefir áhuga fyr-
ir henni,
Þegar Sá áhugi ei' vaknaður, þá
er maðurinn búinn að fá lyst fyrir
vissa tegund af nœringarefni sjer
til menntunar. Það hafa allir sjeð
hversu tftt það er, að unglingurinn,
sem hefir verið skeytingarlaus í
föðurgarði, tekur sjer fljótt fram
þegar hann fer að eiga með sig
sjálfur. Menn segja að lífið kenni
honum, og það er auðvitað satt,
en eins og vjer höfum áður tekið
fram, gæti allt haldið áfram að vera
samanhrúgaður glundroði í hug-
skoti hans, ef skeytingarleysið
væri hið sama sem áður. „Neyðin
kennir naktri konu að spinna og
lötum manni að vinna, “ og það er
ástæðan fyrir þvf að færri ríkis-
mannabörn verða vcrulega mennt- '
uð heldur en bör.i þeirra, sem eiga!
erfiðara uppdráttar.
Þegar áhuginn er vaknaður fyrir
því að afkasta vel verki sínu, þá
byrjar lestrarkunnátta fólks að
koma þvf í góðar þarfir. Þá hætta
menn að lesa alla hluti í hrœri-
graut, og fara að gefa sjerstakari
gaum að sfnu eigin verksviði. Ef
maðurinn œskir þess, að verða
menntaður maður, þá er honum
þetta hcntugasta byrjunarsporið f
áttina, Hann er sfnum störfum
kunnugastur, og á þvf hægast með
aðlesaum þau með áhuga ogdóm-
greind. Þar þarf hann ekki að taka
allt trúanlegt af þvf það er prent-
að, heldur efar það, sem kemur f
mótsögn við hans eigin reynzlu ;
heldur áfram að viðhalda þvf í fari
sfnu, sem bókarhöfundurinn er
honum sammála um að rjett sje ;
en prófar það, sem hann hefir ekki
áður vitað um, og œfir það svo, ef
honum fellur það, en kastar þvf
annars fyrir borð og leitar annars,
sem honum falli betur. Þannig
verður enginn maður menntunar-
snauður ef hann einlæglega beitir
lestrarkunnáttu sinni f þarfir sinn-
ar eigin atvinnu,
|segir, að það sjeu þrjú skilyrði fyr-
ir þvf að lestur verði manni að not-
um : E f n i ð verðftr að vera lesar-
anum geðfellt; f h u g u n þess
verður að stæla sálarkraftana ; Á-
Iyktanirnar verða að hafa ein-
hverja þýðingu fyrir lesarann. Þeg-
ar bóndinn les um búskap, þá eru
öll þessi skilyrði fyrir hendi. Þörfin
|gjörir honum geðfellt að Iesa um
búskaparmátefni. Lífsreynzla hans
gjörir þau málefni svo viðráðanleg,
að fhugun þeirra er honum ekki
andleg ofraun, heldur skerpir dóm-
greind hans á sama hátt sem hœfi-
leg aflraun stælir hina lfkamlegu
o
vöðva. Að lyktum er hans daglega
framferði komið undir þeim álykt-
unum, sem hann dregur út úr fhug-
unum sfnum. Það sem mest er í
varið er það, að sá, sem þannig
lcs það, sem hann fyrst af öllu þarf
að lesa, hann kemst um leið upp á
þá einu námsaðferð, sqpi veitt get-
ur sanna menntun. Hver sem hefir
þolinmœði til þess, að yfirfara, f-
huga, og iðka námsgreinar sínar,
hann á afraksturinn vísan í þrosk-
un sinna eigin hæfilegleika.
Þetta er lykillinn að
jmenntuninni: lestu, íhug-
aðu, iðkaðu, allt þetta
þrennt hvað f sambandi
v i ð a n n a ð.
Af þvi að þfn sjerstöku dag-
legu störf varða þig mestu, þá
er cðlilegast að þau gangi fyrir
öllu öðru. Samt er það ekki nóg að
vera til þess fær að afla sjer brauðs.
Maðurinn hefir rjett til sælufyllra
lffs en þess, sem fœði og klæði
einsömul geta veitt. Hann þarf að
vera þvf vaxinn, að njóta andlegs
mötuneytis með fleirum en sfnum
eigin stjettarbrœðrum. Það ganga
auðvitað allir að því vísu, að lækn-
irinn viti meira um sjúkdóma en
prentarinn, og að prentarinn viti
meira um bókaútgáfu heldur en
sjómaðurinn ; en svo er þar fyrir