Birkibeinar - 01.03.1912, Blaðsíða 4

20
BIRKIBEINAR
gáfna, sem hafa kulnað fyrir nágusti öfundarinnar.
Þar er lífskrafa allra þeirra starfa og framkvæmda,
sem öfundin hnepti í fjötra. Þar eru harmatölur þjóð-
arþorrans, sem átti að njóta þessara gáfna og hafa störf-
in og framkvæmdirnar sér til bjargráða. Margir hafa
verið svo hljóðglöggir á undanförnum áratugum, að
þeir hafa heyrt þessar stunur.“
En til eru þó blettir við veg þjóðarinnar, er
kalla má með sönnu að sé sólskinsblettir á leið
hennar. Á ofanverðum þjóðveldistímanum var það
margt framkvæmt í vísindum og skáldskap á Islandi,
sem óvíða finst annað jafngott og hvergi betra.
En ekki vil ég fjölyrða um það, því að menn þekkja
það af eigin reynd. Eða hver myndi ekki þekkja
eddukvæðin, fögur og göfug eins og upprennandi
morgunsól? Eða verk Snorra Sturlusonar og Islend-
ingasögur, er fylkja umhverfis oss á æskudögum vor-
um öllu því, sem best hefir verir og göfgast í nor-
rænum sið? Allir þessir hlutir eru gimsteinar og
munu allir menn það vita. En lítils væri þó um þá
vert hjá því sem nú er, ef vér hefðum látið þá falla
í sorpið á víð og dreif; því að þá mundu aðeins ör-
fáir gullgraftarmenn finna þá og skynja ágæti þeirra
og þó eigi til fullnustu. En vér höfum eigi það af-
glap unnið, heldur geymt þá á þeirri dýru festi, sem
tengir öld við öld og kynslóð við kynslóð alt frá því,
er ár var alda og arar gullu og hnigu heilög vötn af
himinfjöllum. En sú festi er tungan, sem er jafngöm-
ul hinum norræna ættstofni og geymir í sér alla göfgi
og mannvit þess þjóðarbálks frá alda öðli. Hun er
svo vökur sem vogar mundang, er vega skal orð og
talshætti, greinir og greinaskipan; hún er sem bitur
skálm, þá er greina skal hugtök, og hún er sem óslít-
andi fjötur, þá er þau skal saman tengja. Hún er
„mjúk sem blómstur“ oss til ununar og „sterk sem
stál“ oss til varnar. Hún er svanasöngur liðinna
alda, hún er sigurljóð nútímans og hún er vögguljóð
og vonarljóð komanda tíma. „Fagrar heyrði ég radd-
irnar úr Niflungaheim, ég gat ekki sofið fyrir söngv-
unum þeim“. Þótti mér og þykir jafnan best til þess
að vita, að alþýðan hefir sjálf verndað þessa festi,
endurminningu norræna ættbálksins, tunguna, megin-
gjarðir þjóðernisins. Alþýðan geymdi hana og vernd-
aði öldum saman, þá er lærðir ötuðu tungu sina
hollenskum, þýskum og dönskum slettum. Engin al-
þýða í heimi hefir unnið slíkt afrek, enda njótum vér
þess nú á marga lund. Tungan veitir oss gangvegi
að öllum þeim uppsprettum andarauðs, sem felst í
norrænum fornritum, en nánustu frændur vorir verða
að khfa til þess þrítugan hamarinn og ná eigi nema
sárfáir upp. Tungan gerír oss skygna á þá hlutír
sem aðrir verða eftir að grafa og fæstir finna. Ei>
hvert barn vorrar þjóðar á gangvegi að uppsprettum
þeim, sem ég nefndi fyrr, og hverju íslensku barni er
sú skygni veitt, er nú var getið. Þaðan er runnin
virðing annara þjóða fyrir Islendingum, þaðan eru
runnar þær smáumbætur á kjörum vorum, sem vér
höfum náð, og þaðan stafar von um fullan sigur r
þjóðarbaráttu vorri, því að sú þjóð mun verða sigur-
sæl nú, er eigi misti megingjarða sinna í þeim örlaga-
sorta, sem lá á landi voru um nokkrar aldir. Það'
er því sannast sagt, að vér megum láta oss það liggja
í léttu rúmi, þótt Norðurlanda þjóðir geri sig með-
því að athlægi, að meina oss sæti meðal þjóðanna,
er þær bjóða hver annari heim eða bjóða til íleirum
þjóðum, svo sem dæmi eru til um kennarafund í
Svíþjóð fyrir skemstu og einmitt nú um eftirhermi-
fund eftir Forngrikkjum, er standa skal í sama stað.
Þær ná oss aldrei úr tölu þjóðanna, enda væri þeim
sæmra að minnast hins, hver best hefir varðveitt
menning Norðurlanda. Aldrei mun verða að oss-
hlegið, þótt þær fari þessu fram, ef vér gætum svo-
vel sóma íslendinga, að enginn þiggi þau skammar-
boð, að sitja á fótskör einhverrar þeirra, þar sem vér
ættum að skipa öndvegi.
Mála sannast muu það, að vér elskum íslenska
tungu. En öll ást er starfgjörn til vegs og gleði þvír
sem hún er við fest. Má því nærri geta að vér störfum
öll að því að fegra og geyma slíkan gimstein og ger-
um þetta á þann hátt, að vér höldum tungu vorri
hreinni í „orðum, talsháttum, greinum og greinaskip-
an.“ Þetta er vel gjört og sjálfsögð skylda. En,
meira má, ef vel vill.
Orð mér af orði orðs leitar og vil ég því skora
á viðstadda íslendinga að stíga á stokk og strengja
þess heit að vinna nú nokkurt það stórvirki, er sýni
þakklátssemi vora við undangengnar kynslóðir, sem
geymt hafa fræði vor og tungu, og sýni að vér vilj-
um þó leggja nokkuð í sölurnar fyrir ást vora á ís-
lenskri tungu og menning og að þjóðarmetnaður sé-
tii hjá oss, — stórvirki, er sýni öllu voru afkvæmi þjóð-
rækni og framsýni þeirra manna, er nú lifa. Vel
veit ég, að þér eruð þess albúin, að verða við áskor-
an minni, ef þér mættið verða ásátt um, hvert stór-
virkið skyldi vera.
Eg mun nú verða fljótur til úrskurðar, svo sem
heimskum mönnum er títt, og nefna það stórvirki
sem þér skuluð hefja og vinna með hjálp alls lands-
lýðs á íslandi: Reisið Snorra Sturlusyni veglegan
minnisvarða. Þá sýnið þór þakklátssemi við fyrir-