Dagsbrún - 18.09.1915, Síða 1

fremjið ekki
RANCINDI
DAGSBRÚ N
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
ÞOLIÐ EKKI
RANCINDI
ÚTGEFANDI: NOKKUR IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLÖG
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
1 1. tbl.
Reykjavík, Laugardaginn 18. September 1915.
I. árg.
Besta árið
verður
versta árið
Viö jafnaðarmenn segjum að það
akipulag, sem nú er á þjóðfélaginu,
s. s. að einstakir menn eigifram-
leiðslutækin, sé bæði óréttlátt og
vitlaust. Óréttlátt af því, að með
þessu fyrirkomulag lifa sumir við
svo mikla fátækt, að sultur er og
seyra, en aðrir við svo mikið ríki-
dæmi, að þeir hafa alt í sukki og
svalli. Og vitlaust er fyrirkomu-
lagið af því, að þegar einstakir
menn eiga framleiðslutækin, þá er
ekki framleitt það, sem mest er
þörfin fyrir, heldur það, sem fram-
leiðandinn heldur að borgi sig bezt
fyrir hann, án tillits til þess, hvað
almenningi er fyrir beztu.
Og aldrei hefir það sýnt sig grein-
legar, en á þessu ári, að við jafn-
aðarmenn höfum rétt fyrir okkur.
Árið í ár er bezta árið, sem yfir
ísland hefir liðið frá upphafi bygðar
þess, og þó ætlar það að veröa
versta árið á þeim mannsaldri sem
nú er að líða, fyrir fjöldann af
landsins börnum.
Gróðinn af afurðum landsins mun
í ár nema mörgum miljónum fram
yfir það sem vanalegt er. Mun
þessi aukagróði nema af saltfisk og
lýsi 4—5 mill., af síld 2—3 mill.,
af kjöti *U mill., af ull lJ/2 milljón
og af öðrum landbúnaðarafurðum
3/* milljón. Samtals nemur þessi
aukagróði minst 10 milljónum
króna.
Hvað verður nú af þessum
milljónagróða ? Hann renuur til
einstakra manna (sem eiga fram-
leiðslutækin), en alþýðan er að
mestu leyti snauðari en hún var
áður. Væru framleiðslutækin (eða
þau af þeim sem mikilvægust eru)
eign sjálfrar þjóðarinnar (opinber
eign, þ. e. eign samvinnufélaga,
landssjóðseign og eign sveitafélaga),
þá hefði það líka verið sjálf þjóðin,
sem græddi á því að afurðir lands-
ins stigu í verði, í stað þess að
nú er það skaði fyrir almenning.
Er hægt að hugsa sér vitlausara
fyrirkomulag á þjóðfélaginu en það,
að þegar vel árar hvað verði við-
víkur á íslenzkum afurðum, þáer
það til haga fyrir mikinn hluta
þjóðarinnar.
Island er því ekki nú fyrir ís-
lands börn, heldur fyrir einstaka
menn.
En svona er það, og svona verður
það, þar til jafnaðarstefnan er
°rðin ofan á.
Þú faðir, sem kemur þreyttur
heim frá vinnu, og klappar koll
úrengsins þíns, og þú móðir, sem
Vegna fátæktar oft átt erfitt með
Ný matarverzlun.
Laugardaginn 18. sept. opnum við undirritaðir matarverzlun í
Aðalstræti 16 (þar sem áður var úrsmiðja Þ. Jónssonar) og verða þar
seld margs konar matvæli, svo sem:
Kjöt, Pylsur, Flesk, Ostar. Smjör og Smjör-
líki; ennfremur niðursoðin matvæli o.fl. o.fl.
Við munum gera okkur far um, að selja eingöngu fyrsta flokks
vörur, með svo vægu verði, sem unt er, og væntum við að heiðraður
almenningur láti okkur njóta þess í viðskiftum.
Fljót og góð afgreiðsla og gætt hins mesta hreinlætis í
hvívetna.
Virðingarfýlst
Loftur Guðmundsson. Pétur M. Hoffmann.
að láta matinn vera nógan handa
börnunum, sjáið þið ekki rangind-
in sem þið eruð beitt?
Þolið ekki rangindin! Þolið
þau ekki vegna barnanna, þó ekki
væri af öðrum ástæðum, svo þau
megi lifa við betri kjör en þið búið.
ísland er, þó kalt sé nafn þess, svo
ríkt og gott land, að hér á landi
gæt,u allir haft nóg og gott að
borða, klæðst hlýjum og smekk-
legum fötum, búið í heilnæmum
og fögrum híbýlum, og verið svo
efnum búnir, að þeir gætu veitt
börnum sínum þá mentun, sem
þarf til þess að þroska og full-
komna alla góða og fagra meðfædda
hæfileika þeirra.
Alt þetta gæti orðið, ef þjóðin
ætti sjálf framleiðslutækin, 'og auðs-
Uppsprettur landsins væru látnar
renna eins ríkulega og hægt er. Og
þó þyrfti enginn maður að vera
nema hæfilega lúinn að kvöldi.
En það þyrftu allir að vinna, og
fyrirkomulagið yrði ekki eins og
það er nú, að þeir fá yfirleitt
mest, sem minst vinna.
Þeir sem ætla sór að greiða fyrir
blaðinu með því að borga fióra fyrstu
árganga þess með tiu krónum, geta
komið þessum peningum til ritstjórans,
og sakar ekki þó það sé gert sem
fyrst.
Raflýsing og rafhitun
Akureyrarkaupstaðar og annara kaup-
túna og bæja.
Svo heitir bæklingur eftir Fr. B.
Arngrímsson. Er þar f ýmislegt sem
öllum framfaramönnum íslenzkum er
nauðsynlegt að vita. Ekki stendur neitt
verð á bæklingi þessum, en telja má
víst, að hanu fáist, sé höfundurinn.
sem er á Akureyri, beðinn um hann,
Þeir sem eigi hafa efni, sendi 10 aura
frímerki fyrir burðargjaldi, hinir 50
aura; þvi höfundurinn er ekki að sama
skapi efnaður, sem hann er áhugasamur.
Teröhækkun kaupmanna
í Ágúst 1914
eftir Jónas Jönsson frá Hriflu.
Tekið úr „Timar. kaupfél.11
með leyfi höfundarins.
(Frh.) -----
Annað atriði má enn fremur
taka til greina. Setjum svo, að
kaupmaður nokkur eigi fyrirliggj-
andi 1000 kr. virði í kornvöru á
ófriðartíma og að keppinautur hans
hafi fengið jafnmiklar birgðir 10 °/«
ódýrari fyrir sérstaka breytingu,
eins og í sumar, þegar útflutn-
ingsbanni var að nokkru leyti létt
af á Englandi, að því er snerti
varníng til íslands, og kaupmenn
hér fengu þar betri kaup en unt
var þá að fá i Danmörku. Halda
menn þá að nokkur hygginn
kaupmaður hlaupi til og selji
þessar vörutegundir næstu daga?
Nei, alls ekki, nema hann sé mjög
mikill heimskingi. Hann tekur sór
bráðabirgðarlán í banka, ef hon-
um bráðliggur á peningum, en
geymir vöruna eina eða fáeinar
vikur, þangað til verðið hækkar
yfirleitt, og hann fær sitt full-
komlega aftur. Ég vona að allir
óhlutdragir menn verði mér sam-
dóma um, að allan síðari hlutu
ársins, 1914, hafi ekki verið nein
veruleg hætta að eiga geymdar
nauðsynjavörur hér á landi. Eftir-
spurnin óx stöðugt og verðið fór
hækkandi. Það er því ekki sýnilegt
að enn séu komin þau óhöpp
fyrir íslenzku verzlunarstéttina,
að mikil þörf hafi verið að taka
á tryggingarsjóðunum. „En“, segja
kaupmenn, „þó við höfum enn
ekki orðíð að selja varning okkar
undir sannvirði, þá getur hæglega
komið fyrir að við verðum að gera
það síðar, einkum verður hættu-
legur tími, þegar styrjöldinni lýkur
og friður er saminn. Þá hríðfalla
vörur í verði, og birgðir, sem þá
verða í eigu kaupmanna, verða æ
minna virði, unz markaðurinn
hefir náð jafnvægi aftur“.
Þessar ástæður bera ekki vott
um, að þeir, sem bera þær fram,
séu mjög skarpskygnir á þá at-
burði, sem nú eru að gerast í
heiminum. Samkvæmt þessu ætti
styrjöld, sem spennir dauðagreip-
um sínum um meir en hálfan
heiminn, og ekki lætur neitt land
ósnortið, styrjöld, sem milli tíu
og tuttugu þjóðir taka beinan þátt
í, að hjaðna niður eins og vind-
bóla, hverfa enn þá skyndilegar
en hún byrjaði. Trúi því hver sem
vill, að svo óðfluga greiðist úr ó-
friðarskýjunum, að fyr en nokkurn
vari verði kominn heiður og fagur
friðardagur. Ólíkt sennilegra er
hitt, að • ófriðurinn standi lengi,
smáréni, og loks komi að fyrir-
sjáanlegum endalokum, þegar hinn
máttarminni ’málsaðili er gersam-
lega þrotinn að afli og hnígur að
velli, máttvana, svo að hann fær
enga björg sér veitt. Þvílik sár
eru djúp og lengi að gróa, jafnvel
sár þeirra þjóða, sem að lokum
bera hærra hlut frá borði. Það er
því sannarlega lítil ástæða til að
búast við skyndilegu verðfalli á
útlendu vörunni, svo að einstakir
kaupsýslumenn geti neytt þess og
gert happakaup, keppinautunum
til óþæginda. Þessi friðaráslæða er
því gersamlega gagnslaus afsökun
á herskattinum, nema í augum
þeirra, sem álíta kaupmenn svo
fáfróða í almennum efnum, að
ekki megi ætla þeim að ráða fram
úr jafn einfaldri spurningu eins og
þeirri, hvort stríðið muni hætta
skyndilega og öllum óvart, eða
með löngum og skiljanlegum að-
draganda.
Nú hefir verið sýnt og sannað,
að alt það, sem kaupmenn hafa
fært fram til að sanna siðferðis-
legt réttmæti herskattsins er alt
staðlausir stafir. Venjulegan verzl-
unarvarasjóð á ekki að taka á
þann hátt, hann á að vera og er
tíl, hjá öllam gætnum mónnum,
þegar hœttutíminn byrjar, svo að
þá megi nota hann. Og ef kaup-
menn hafa engan varaforða haft
frá góðu árunum, þá sýnir það
einungis fyrirhyggjuleysi þeirra og
annað ekki. Ennfremur virðist alla
ekki hafa árað illa fyrir kaup-
mannastéttina (að minsta kosti
ekki þann hluta hennar, sem verzl-
ar með nauðsynjavörur, og um
það eitt er hér að ræða) enn sem
komið er, og ekki sjást heldur
líkur til að viðskiftin verði frá-
munalega vandasöm á næsta kom-
andi tíma, nema fyrir þá, sem
ekkert geta séð eða skilið, nema
liðandi stundina.