Frækorn - 15.08.1910, Page 5

F R Æ K O R N
101
böðunar, og baðlaugin er við lýði
enn þann dag í dag.
Annað sérkenni ísiands eru eld-
fjöllin. Þau teljast í hundruðum.
Þeirra frægast er Hekla, sem gosið
hefir 18 sinnum á því þúsund ára
tímabili, sem saga landsins næryfir.
Hið fyrsta þessara eldgosa varð ár-
ið 1104, og hið síðasta í september
1845. Sum þessara eldgosa voru
afar-mikilfengleg, en geigvænlegast
allra þeirra varð 13. júl'árið 1300.
(Hér er slept úr orðrédri Iýsingu
Þorvaldar Thoroddsen á þessu eld-
fjalli).
Hveraleir frá Heklu og öðrum
eldfjöllum þekur stóra fláka lands-
ins, og gerir það víða að óræktan-
legri auðn.
Ferðaiag á Islandi er ólíkt því,
sem viðgengst í flestum menning-
arlöndum. Það eru fáir akvegir á
landinu, að undanskildtim þeim fáu
hundruðum kílómetra, sem liggja
unthverfis höfuðborgina. En fólkið
býr of dreift og er of fátækt til
þess að geta lagt menningarlanda
þjóðbrautir. Vegalengdirnar eru líka
miklar og landið er strjálbygt, eins
og áður er sagt, jafnvel meðfram
ströndum þess. Ferðalög og sam-
göngur á landi verða að gerast á
hestbaki. Litlu íslenzku hestarnir
fullnægja öllum þeim kröfum. Þeir
hlaupa léttilega yfir grjót ogklung-
ur, þar sem aðrir hestar muudu
detta og fótbrotna. Hestarnir hafa
alist upp með þjóðinni í þúsund
ár og eru landinu svo að segjasam-
grónir. Án slíkra heski væri bygð-
iu í landinu ómöguleg. Einn slíkra
hesta getur hæglega borið mann
eða 200 punda vöruþunga 60 til
70 kílómetra á dag, og vanalegt er,
að mennirnir þreytast fyr en hest-
arnir. Þegar kemur að vatnsföllum,
þar sem ekki eru brýr eða ferjur,
Þá leggja hestarnir út í ískalt jökul-
vatnið með byrði sína og syndayfir
um, án nokkurs hiks eða þving-
unar.
Vegalengdirnar sem ferðastverð-
ur milli ýmsra staða, eru afarlangar.
Það er ekki ósjaldan meira en dag-
leið milli bæja og býla, og ári svo,
að hríðarbylur skelli á vegfarand-
ann, getur líf hans verið í veði. Til
þess að koma í veg fyrir slíka hættu,
hefir landstjórnin látið gera sæluhús
meðfram mörgum hinna svokölluðu
þjóðbrauta, og margir ferðamenn
hafa forðað Iífi sínu með því að
njóta þar skýlis.
í höfuðborginni og öðrum bæj-
um eru timburhús almennust. Vana-
legaeru þau járnþakin. Þaðskemmir
útlit þeirra, en er talið hyggilegt
vegna loftrakans, og einnig af því,
að það er eldvörn utan frá.
Á íslandi eru engir skógar. Timb-
ur er innflutt frá Noregi og Svíþjóð
og er afardýrt. Flest íslenzk bænda-
býli er í því gerð úr tcrfi og grjóti,
og eins lítið af trjávið notað í þau
eins og frekast má verða.
Lífið á þessum bændabýlum er
hæglátt og einmanalegt. íslenzki
bóndinn þarf ekki að plægja né sá.
Starf hans er að annast um gripi
sína, vanalega nokkur hundruð fjár
og nokkrar kýr og hesta. Mesti
annatími hans er heyskaaartíminn, að
slá, þurka og hirða heyin sín. Þá
vinna konur og á engjum með
karlmönnum, og það sem fólkið
verður að leggja hart að sér um
sláttinn, getur það bætt upp á hin-
um löngu vetrarkveldum, þegar það
fær nóg næði til hvíldar og lesturs.
ísland fanst á níundu öld eftir
Krists burð. Það var árið 873.
Haral ur hárfagri varö konungur í
Noregi. Nokkriraf höfðingjum Iands-
ins neituðu að hlýða lögum hans
eða að gjalda honum skatta, kusu
heldur að flytja úr landi. Á næstu
60 árum fluttu margir af beztu
mönnum landsins yfir til íslands og
settust þar að. Þar fengu þeir not-
ið fulls frelsis og nægilegt landrými.
Á þennan hátt myndaðist íslenzka
þjóðin.
ísland var lýðveldi um nær 400
ár. Þjóðin valdi sína eigin leiðtoga
og hélt alþing á þingvöllum, þeim
undursamlega hluta landsins, þar sem
eldgos hafa skapað varanleg minn-
ismerki. Nú er ísland undir vernd
Dana, því íslendingar hafa aklrei
selt af hendi sjálfstjórnarrétt sinn.
Og það skal sagt Dönum til heið-
urs, að árið 1902 veittu þeir íslend-
ingum sjálfstjórn. Þjóðin hefir því
nú ekki eingöngu sitt eigið þing,
heldur einnig sinn eigin íslandsráð-
gjafa, sem stendur alþingi ábyrgð
gerða sinna.
ísland hefir haft litlar samgöngur
við umheiminn á sl. þúsuud árum.
Um langan aldur gengu að e'ns 6
seglskip til landsins árlega, flytjandi
fólkinu matvæli og aðrar nauðsynj-
ar og takandi í staðinn það, sem
landsmenn höfðu til útflutnings, að-
allega fisk og ull.
Hin einmanalega tilvera hefirsett
mark sitt á þjóðina, fólkið er þung-
lynt, hugsandi og gefið fyrir söng
og skáldskap. Mál íslendinga ervel
lagað eftir þörfum þeirra, fribæri-
lega auðugt að orðum og framburð-
ar fagurt.
Það er eitt af merkverðusíu eig-
inleikum íslendinga, að þeir hafa
verndað mál sitt óblandað gegnum
aldaraðir. Hvert íslenzkt barn get-
ur lesið gömlu sögurnar, sem rit-
aðar voru fyrir 7 hundruð árum og
skilið þær til hlítar.
Gáfur íslendinga eru þess verðar
að á þær sé minst. Fram að þess-
um tíma hefir nauðungarkensla ei
átt sér stað í Iandinu, en þrátt fyr-
ir það getur hvert 14 ára gamalt
barn í landinu skrifað, lesið og
reiknað. Fólkið hefir lagt svo mikla
alúð við mentun barna sinna, að
lagaákvæði um nauðungarkenslu hafa
verið ónauðsynleg. — Margur bóndi,
sem aldrei sá skóla eða nokkurn
mentaðan mann nema prestinn sinn,
fékk frá honum nokkur undirstöðu-
atriði í einhverju útlendu máli, hefir
af sjálfsdáðum lært 2 eða máske 3
útlend tungumál, auk móðurmáls-
ins, svo að hann getur lesið bók-
mentir heimsins.
í engu landi eru jafnmargarbæk-
ur prentaðar í tiltölu við fólksfjölda.
Um 100 bækur eru gefnar út á ári,
auk 15 fréttablaða og 10 tímarita,
til að fullnægja lestrarfýsn 80 þús-
und manna.
Glæpir eru hart nær óþektir í
landinu. Um langan tíma hefir að
eins eitt fangahús verið þar, ogþað
hefir oft staðið tómt.
Bindindi hefir náð djúpum rótum
á íslandi. Um tíundi hluti þjóðar-
innar tilheyrir bindindisfélögum og
þessi hreyfing hefir samhygð alls