Gjallarhorn - 23.02.1911, Síða 1

QJALLARHORN.
Ritstjóri: Jón Stefánsson.
,,,,,,, t t t t t t 11 f »»»»«»«••••••••••••••• ••••••••• •••••• • »-*->-♦ I
s. • Akureyri 23. febrúar. t 1911.
Brunabótafélagið
iw JSJordisk Brandforsikring
tekur í brunaábyrgð hús, innbú, vörur o. s. frv.
Umboðsmaður: JÓN STEFÁNSSON, Akureyri.
Carl Kuckler: In Lava-
wfisten und Zau-
berwelten auf Is-
land.
Bókmentir.
(Bækur sendar „Gjallarhorni".)
Skírnir 85 ár I. h. Rit-
stj. dr. Björn Bjarna-
son• Rrík 1911.
EimreiOin XVII, 1. Rit-
stj. dr, Valtýr Ouð-
mundsson. Khöfn 1911.
Raunar ætti að nefna Eimreiðina
fyr, því Skírnir er bæði bragðminni
og ósjálfstæðari — ekki svo að skilja,
að hann sé að verða óþjóðrækinn,
sussu nei, heldur hitt, að hann ber
mark heimapólitíkarinnar, sem segir:
ísland fyrir íslendinga, Reykjavík fyrir
Reykjavík og IJókmentafélagið fyrir —
Reykjavík! Verði Hafnardeildin flutt
heim, eins og sumt mælir með að gert
verði, verður ef til vill hægra að skilja
þett,a, sem hér er sagt í meinleysi.
Þá munu margir setjast að pottinum,
því félagið er efnað, og mundu þá
þeir, sem langt þurfa til að seilast,
þykjast vanskiftir af feita kjötinu. Að-
skilnaður og Landvörn, hin tröllauknu
hjón, mundu að vísu vilja ná í ketil-
hölduna við og við, en ekki mundi
félagið fitna eða verða frjálsara við
það. Mætti þá svo fara, að bannlög
kæmi á öll viðskifti við víða veröld,
nema norska síldarmenn; yrði þá sú
kenning efst, að einungis með fullri
einangrun geti íslenzkt þjóðerni varið
sinn tilverurétt og þróast eins og
Sarons rósa!!
Málgagn slíks félags má ekki láta
öll — ekki láta nokkur allsherjarmál
afskiftalaus, þótt ekki sé beint stjórn-
málaatriði, sfzt flokksrit; allskonar ný-
mæli og viðfangsefni á það sömuleiðis
að bera upp til sóknar og varnar —
án þess þó að leyfa að þrefað sé lengur
um hvert efni fyrir sig en ritstjóran-
um þykir ritinu vaxið, því að ritstjórn-
inni á að fylgja fult forræði ritsins,
engin ritnefnd, alls engin. Slíkt er
skaðræði, enda úrelt í öllum löndum,
að eg hygg. Ritstjóravöldin eru samt
nægilega vandhaldin, ef þau eru á
valdi aðalfunda félagsins ár eftir ár.
Ríður lífið á að ritstjórinn sé vel til-
kjörinn, enda hafi einveldi meðan stjórn
hans varir; er þá ábyrgðin hjá hon-
um einum og fer síður í veður og
vind. En nefndir stjórna aldrei slíkum
ritum til gagns, og er fyrir því nóg
reynsla. Að vísu stýrði ritnefnd Nýju
Félagsritunum (þá stýrðu nefndir öllu),
en sálin í stjórn þeirra var ein, og
hún var Jón Sigurðsson. Fjölni feldi
ritnefnd, eftir það að Tómás Sæmunds-
son dó. Að setja nefnd yfir stjórn er
að setja »major domus«, til höfuðs
konungi.
Þessar bendingar munu nú þykja
nógar í einu.
í I. hefti þ. á. færir Skfrnir oss rit-
gerð um Leo Tolstoj ásamt ágætri
mynd. Höf. er Jón sagnfræðingur, og
er greinin honum til sóma eins og
annað sem hann ritar. Það eitt finn
eg að, að höf. er heldur bjartsýnn, og
svo er hann einnig hér að vissu leyti.
Hann málar ekki nógu svart tjaldið á
bak við Tolstoj og einræni hans og
öfgar; hann sýnir ekki hvernig hin
margfalt öfgameiri óstjórn á Rússlandi
gerir alt stjórnleysi ekki einungis eðli-
legt þar í landi, heldur óumflýjanlegt.
En Tolstoj sneri sér frá ofbeldi anar-
kista og níhilista og kaus heldur —
Fjallræðuna. Annars eru svo margir
dómar um hin mikla spámann á boð-
stólum, að líklegt er, að engin þeirra
sé réttur.
Helgi Jónsson er næstur með fróð-
lega grein um sægróður íslands. Þá
kemur ofurlítil smásaga eftir Maríu
Jóhannsdóttir, lipur en án listagildis;
þá fróðleg og vel samin ritgerð um
alheimsmál eitir Knud Krabbe; þá
tíðavísur eftir Guðmund Friðjónsson,
reknar í fornyrta spennitreyju sem sum-
staðar kæfir efnið, og eru þó stefin
fjölkunnug, því G. Fr. er merkilega
orðhagur í íslenzku máli. En að kveða
fornyrt eins og Sturla Þórðarson kann
nú enginn maður. Annað í heftinu eru
fréttir og skýrslur.
i. hefti Eimreiðarinnar þ. ár flytur:
I. Ljóðskáld Svía á 19. öld. Þýðing-
ar eftir Matth. Jochumsson. Frumkvæð-
in ókunn, en þýðingarnar smellnar.
Efni kvæðanna fjölbreytt, en Iftin kost
mun alþýða gera öðru en kvæðunum
eftir þá Snoilsky og Fröding, þau eru
flest mjög svo eiguleg. Þá er ritgerð
eftir Guðmund Björnsson: Um ný orð;
það er góð hugvekja, einkum vill höf.
finna styttra heiti fyrir orðið: lands-
yfirréttarmálaflutningsmaður. Hann ræð-
ur helzt til að kalla jj^ð: yfirréttar-
lögmaður. En þá finst mér að leiðrétta
þyrfti orðið yfirrétt; mætti ekki kalla
hann: landsdóm, sbr. fjórðungsdóm
og fimtardóm. Yfirréttur er danskt orð;
betra væri: yfirdómur; ætti þá efsti
dómarinn að heita: yfirdómari eða
landsdómari, hinir meðdómarar.
Þá kemur sagan Blái-dauðinn eftir
Jón Trausta. Það er mergjaðasta hall-
ærishistoría, sem færð hefir verið í
letur hér á landi, enda á fárra færi,
að búa til nema Ouðm. skálds Magn-
ússonar. Guðjón Baldvinsson býður
Brotabrot úr ritum hins danska spekings
Sörens Kierkegaards; vel valið sýnis-
horn hans nöpru og nístandi árása á
þjóðkirkju Dana. Þá minnist ritstjórinn
á fráfall Tolstojs og tilfærir dæmisögu
eftir hann. Þá koma 2 smákvæði, eftir
Jóhann Sigurjónsson, bæði í anda Jón-
asar Hallgrímssonar. Og loks kemur
Draumur hins liðna eftir Jakob Jóhann-
esson (frá Kvennabrekku), það er dul-
ræn ástarsaga, kynlega vel samin.
Sagan sýnist vera frumsmíði gáfumanns
með mögnuðu, en et til vill sjúku,
fmyndunarafli. Yfirleitt er hettið bæði
efnismikið og skemtilegt, eins og oft-
lega áður. Síðast kemur: Ritsjá og
Hringsjá, báðar fróðlegar.
Þ.
Það er 3. ferðasaga hins ágæta ís-
landsvinar og óþreytandi ferðamanns.
Bókin er skrautlega útgefin, 233 bls.
í allstóru broti auk inngangs XX bls.
og sérskilins kafla 107 Ijósmynda (eftir
höfundinn sjálfan) svo og 4 landsupp-
dráttum — alt á 70 töflum, alt ljóm-
andi góðar myndir. Bókin er tileinkuð
stórhertoganum yfir Oldenborg. Verk-
ið að einu og öllu hinn mesti dýrgripur
svo eg minnist engrar terðabókar um
land vort skrautlegri að heimangerð,
eða fróðlegri og hnífréttari að efni,
þótt bókin skýri einungis frá ferð höf-
undarins og því sem hann nýtur eða
reynir, sér og heyrir. Markmið höf.
er eingöngu að fræða um náttúru
landsins og gera það svo að bækur
hans yrðu hjálp og hvöt fyrir menn
úti um víða veröld til að heimsækja
og ferðast um »töfraland« vort. Og
hvers virði er það? Hinn mikli túrista-
straumur er enn ókominn til vor, en
hann er í vændum, og hann kemur jafn-
óðum og slíkar bækur, sem meistara
Kiichlers breiðast út, og jafnóðum og
vér megnum að greiða veg þeim til-
komandi gestasæg.
Aðalferðalag höf. var um Snæfells-
nes og sýslurnar kring um það, svo
og ferð um Reykjanesskagann.
Eina íslandsferð enn hefir þessi góð-
kunni vinur vor í hyggju, og komi
hann þá út nýrri ferðabók, ritar hann
meira landi voru til gagns og frægð-
ar fyrir heiminn, en nokkur annar út-
lendur maður hefir gert. Meistari C.
Kuchler er, eins og kunnugt er, yfir-
kennari, en laun eru lág í landi hans
og hefir hann orðið að kljúfa þrítug-
an hamarinn til þess að standast kostn-
að ferða sinna. Elju- og framkvæmda-
maður er hann hinn mesti, og þó um
leið einhver hinn hógværasti og hug-
ljúfasti maður í viðkynningu. Enda á
hann nú hvervetna vini og velvildar-
menn, þar sem hann hefir áður farið
yfir.
í formála bókar sinnar getur hann
þess, sem oss er mikið gleðiefni, að
hinar fyrri bækur hans (»Unter der
mitternachtssonne*, Leipzig 1906, og
»Wústenritte und Vulkanbesteigangen
auf Island«, Altenburg 1909) hafa
selst og útbreiðst framar vonum víða
í Evrópu og ekki s'ízt í Ameriku.
Hra. C. K. endar inngang sinn með
þessum fögru línum:
»Eg vil því vona, að þessi þriðja
ferðabók frá eyjunni frægu íss og elds,
sem hvar sem farið er eykur unað
og aðdáun, fái sömu góðu viðtökur
og sömu útbreiðslu eins og báðar
fyrri bækur mínar hafa hlotið, ekki
einungis hvar sem þýðversk tnnga er
töluð heima fyrir, heldur og í allri
Evrópu, og þó sér í lagi í Ameríku —
til ágætis hinni fámennu íslenzku bræðra-
þjóð norður á hjara storðar. Þjóð sem
hefir varðveitt, ekki einungis sjálfri
sér, heldur öllum germönskum þjóðum,
í hinum óviðjafnanlega miklu og fögru
bókmentum gullaldar sinnar, þrátt fyrir
storm og ís heimskautsnæturinnar, það
sólskin, sem gefur bókmentum allra
Germana hlutdeild í ljóma sínum, lík-
an ljóma, sem jöklar þess töfralands
birta augum hvers þess manns, er
þorir beint í móti að horfa!*
Matthías Jochumsson.
Þjóðlagasafn séra Bjarna.
Eg varð hálfhissa þegar eg las í
»Gjh.« um daginn útdrátt úr grein
eftir Stór-Dana einn, Axel Olrik að
nafni, sem hann hefir skriíað til þess
að gera lítið úr starfsemi séra Bjarna
og Þjóðlagasafni hans. Mér fannst ó-
þarfi af íslenzku blaði að vera að hafa
alt það bull og sleggjudóma eftir. En
þessar línur skrifa eg til þess að skýra
frá, að söngmentaður íslendingur og
sérstaklega fróður f allri söngsögu
hefir í hyggju að svara dr. Olrik aft-
ur í sama tímariti, ef það fæst til að
taka það og munu kenningar Olriks
verða greinilega hraktar þar lið fyrir
lið.
Því verður aldrei neitað með rök-
um, að Þjóðlagasafnið hefir afarmikla
þjóðmenningarlega þýðingu fyrir oss
íslendinga og þá er hitt ekki síður
mikilsvert, hve mörgum lögum það
forðar frá gleymsku. Vér eigum að
vera safnara þess þakklátir fyrir það
að hann »tók alt með« þó vafi kunni
ef til vill að vera á um ætterni nokk-
urra söngva. Hitt hefði verið ófyrir-
gefanlegt að skilja þau lög eftir, sem
nokkurar líkur voru til að væru ís-
lenzk, en um slíkt má lengi þræta.
___________ Aumulus.
SJðnleilci
hafa Eyfirðingar sýnt nokkur kvöld, und-
anfarið, á Þverá. Hafa þeir verið fremur
vel sóttir, enda gaman að sjá þá, yfirleitt
leikið vel.
Hásetasamningar,
nýit og
Byggingabréf
jarða fást í
bókaverzluq
Odds Björnssonar.