Landið - 05.07.1918, Qupperneq 4

io8
LANDIÐ
ctSið ié fíaupmann yéar ávalt um
fíina alfíunnu sœtsqft Jrá aléin*
safagaréinni „Sanitasa i cffieyfíiavífí.
9--------------s)
I Nýir kaupendur
S
(9.
LANDINU
ættu að gefa sig fram sem allra fyrst
LANDIÐ er allra blaða ódýrasf hérlendis. Í
■i
jS
Lýðvald.
(Erindi flntt á skemtisamkomn í fnndar-
hnsi Miðdalahrepps a8/i 1918).
(NU). ---
Þegar nú alt þetta er athugað
frá sjónarmiði vor íslendinga, þá
má hugsa sér ýms ráð til að lama
ofurvald flokkaskipunarinnar, flokks-
stjórnanna og foringjanna f þessum
klikkum, en með því fylgir, að hefta
sundrung og knýja til samvinnu.
Þess var áður getið, að oft fari svo
í löndum, að óvanir menn verða að
taka við stjórn og fara fyrst að
læra verkin, þá er þeir eru í stöð-
una komnir, en sá dilkur eltir þar,
að þegar þessir menn eru komnir
niður í störfunum og farnir að læra
þau, eru þeir venjulega reknir frá
og aðrir alóvanir teknir f staðinn
koll af kolli. Það reynist illa að
skifta ærið oft um hreppsnefndar-
oddvita, en því verra er þetta í
yfirstjórn ríkisins. Verst hagar þó
til hér á landi rneð þetta, því er-
lendis lifir konungurinn innan um
fólk sitt og þekkir því helztu menn-
ina í flokkunum, og er sjálfur ofar
öllum flokkum; hann velur sér þá
sjálfur forsætisráðherrann og lætur
hann svo afla sér samhentra manna
í hin sæti stjórnarráðsins. En hér á
landi er konungurinn ókunnugur og
því verður þingið eða flokkarnir í
því að ráða valinu og segja konungi:
þessa menn skaltu hafa fyrir ráð-
herra, og má nærri geta hversu
skaðlegt slfkt er, með öllum þeim
eigingjörnu brögðum og hrossakaup-
um, sem mest virðast hafa að segja
f stjórnmálalífinu. Bezt myndi verða
að haga stjórninni hér lfkt því sem
Bandamenn f Ameríku hafa þetta,
þótt það sé allmikil hefting á þessu
hófiausa þjóðræði og þingræði, sem
flokksleiðtogarnir halda svo freklega
með, oftast sjálfum sér f hag, en
sem gefst svo afarilla jafnvel hjá
stórþjóðunum og þó verst hjá smá-
þjóðum heimsins. Það ber títt við
f þingræðislöndunum að stjórnin
kemur með frumvörp til laga, sem
flokksmenn hennar geta eigi fallist á,
svo eitt af tvennu verður að ger-
ast: »annaðhvort stjórnin að steyp-
ast úr völdum, hversu góð sem
hún er, aðeins fyrir fylgisleysi
þingsins f einu máli, sem verið
getur smámál, ellegar þingmenn
verða, þvert á móti sannfæring sinni,
að greiða atkvæði með málinu,
einungis til að fella eigi stjórnina
og ef til vill tapa þingsæti og völd-
um*. Með Bandaríkjamönnum aftur
á móti eru ráðherrar alls eigi kosnir
úr flokki þingmanna, heldur meðal
utanþingsmanna, og sitja við völd
sfna lögákveðnu áratölu, þótt frum-
vörp þeirra falli, svo enginn ráð-
herra þarf, af ótta við flokksmenn,
að víkja frá sannfæringu sinni, og
þingmenn eigi heldur, af hræðslu
við stjórnarumskifti, að greiða at-
kvæði þvert ofan í samvizku sfna.
Þetta hlýtur að skapa heilbrigð-
ara stjórnmálafar, heldur en hitt,
enda játa allir, að Bandarfkin standi
í þeim efnum miklu framar, en t.
d. Canadaríkið. Með þessu verða
hagsmunir kjósendanna, en eigi
meðhald með stjórninni, höfuð-
reglan fyrir hegðun þingmanns
ins. Menn verða að innræta það
huga sínum vandlega, að það eru
hagsmunir allrar þjóðarinnar í
þessu landi, en ekki einhvers stjórn-
málaflokks, sem eiga að vera tak-
markið, sem að er stefnt. — Bezt
framkvæmanleg hér á landi hygg
ég þá að þessi atriði myndi verða:
Í fyrsta lagi, að hafa enga
landskjörna þingmenn, heldur bæta
þessum 6 mönnum í þau kjör-
dæmi, er nú hafa óhæfilega fáa
þingmenn eftir fólkstölu, en þá um
leið að hafa kjördæmin svo smá
(og það einnig í sjálfum höfuð-
staðnum) að alt verði einmennis-
kjördæmi. Þó má ekkert gamalt
kjördæmi fella burt, sökum fólks-
fæðar, því héruðin eru heildir fyrir
sig, er þurfa að hafa fulltrúa jafnt
sem einstaklingarnir.
í 'óðru lagi skulu allar þing-
mannakosningar vera hlutfallskosn-
ingar (þótt f smákjördæmum sé
valið), en með alveg sérstöku fyrir-
komulagi. Þetta hugsa ég mér þannig:
„Nú eru til dæmis uppi 4 stjórn-
málaflokkar, (en svona aðferð hlýtur,
er fram f sækir, að fækka þeim)
Þek hafa þá allir (ef þeir vilja) hver
sinn frambjóðanda í sérhverju kjör-
dæmi, en aldrei fleiri en 1, nema
þar bjóðist enginn af öðrum flokki,
því þá mega þeir 2 vera. Svo
fara kosningar fram. Þegar svo
úrslitin með atkvæðafjölda hvers
frambjóðanda eru frá yfirkjörstjórn-
um komin til höfuðkjörstjórnar
alls landsins, þá telur hún saman
atkvæðin sem heildin af mönnum
hvers flokks hefur fengið um alt
landið.
Setjum svo, að ^ flokksmönn-
um hafi hlotnazt helmingur allra
greiddra atkvæða. Þeir 20, sem
þar hafa flest atkvæðin, verða þá
þingmenn. Svo koma 2?-flokks-
menn; þeir hafa, segjum */4 at-
kvæðanna, og þeir, sem þar eru
hæstir að atkvæðatölu, fá 10 þing-
sæti. Þar næst verður éT-flokkur-
inn með V6 atkvæða og þeim
hæstu hlotnast 7 sæti. Loks kem-
ur Z'-flokkurinn með V12 atkvæða
og fær hann 3 þingsæti.
í þriðja lagi dbtti að haga kosn-
ingum svo, að eigi væri sem nú,
allir þingmenn til 6 ára kosnir f
senn á einu og sama hausti, held-
ur skyldi öllu landinu skift til
þriðjunga, þannig að 13 kjör-
dæmi kjósi í ár, önnur 13 eftir
2 ár og svo 14 eftir 2 ár þar frá.
— Lfkt form hafa Bandamenn f
Norður-Ameríku við kosningar til
samþingisins hjá sér og þykir vel
gefast, og á svipaðan hátt er þessu
hagað mcð sýslunefndir, hrepps-
nefndir og bæjarstjórnir hér á
landi. Það myndi hindra snöggar
og skaðlegar byltingar og væri því
bót. Engin nauðsyn er heldur á
þvf, að skipa öll þingsætin 40 á
einu ári.
í fjórða lagi skyldi það gert að
lögum, að ekkert mál (að undan-
skyldum fjárlögum) nái fullnaðar-
samþykki alþingis, nema 2/3 allra
þingmanna sé með því og f fjár-
lögum fái engin tillaga, er eykur
útgjöld, að komast að, nema hún
sé flutt af landsstjórninni eða ann-
arri hvorri fjárveitinganefndinni.
Í fimta lagi sé það sett í lög,
að enginn geti orðið ráðherra,
nema hann sé utanþingsmaður og
að forsætisráðherra sé til nefndur
af al-þinginu og verði þá þing-
manna að vera honum fylgjandi,
en sjálfur skuli hann svo afla sér
manna í hin ráðherrasætin.
I sjótta lagi skal það Iögbundið,
að stjórnin sitji við völd ákveðna
áratölu, helzt 10 ár í senn, hvað
sem öldugangi þingfiokkanna Ifður.
Varamenn er hægt þar að hafa,
lfkt því sem nú er um Iandskjörnu
þingmennina.
Það dugir ekki f neinum af þess-
um atriðum að vera að spyrja ein-
göngu um, hvernig aðrar þjóðir hafi
þetta nú, heldur fara eftir því, hvað
hér á bezt við og oss sé ham-
ingjudrýgst, og þannig höguðu
vorir vitru forfeður sér og settu
hér því enn fullkomnari og betur
viðeigandi lög heldur en þá gengu
í Noregi. Sumir hafa t. d. sagt,
að nauðsynlegt sé, að einn þing-
flokkur sé svo liðsterkur á þingi,
að hann geti einn öllu ráðið og
borið svo alla ábyrgð á þingsgerð-
um og stjórnarverkum; en þetta er
neyðarúrræði, sem flokkadrátturinn
skapar, og því segja aðrir, að
afleitt sé að verða að ofursclja alt
valdið einum flokki, sem geti vel
verið varla hálf þjóðin, og að það
sé alt þingið f heild, sem eigi að
bera ábyrgðina að réttu lagi á öllu
saman. Kosningar falla og venju-
lega svo, að enginn flokkur einn
síns liðs hefur öll yfirtökin. Fyrir
sílku verður því að gera ráð.
Eg býst við að þessar uppá-
stungur mfnar verði fyrir mótmæl-
um og það er varla við öðru að
búast um slíkar nýjungar, enda
þurfa menn tfma til að hugsa sig
um þótt um smávægilegri hluti sé
„Landið(<
kemur út einu sinni í viku
og kostar 4,00 kr. árgang-
urinn, ef fyrirfram er greitt,
en 5,00 kr. ef greitt ereftirá.
í kaupstöðum má borga á
hverjum ársfjórðungi. Útgef-
andi: Félag í Reykjavík.
Afgreiðslan er á Hverfisg.
18. Opin alla virka daga
kl. 1—4. Pósthólf 353.
Sfmi 596. Um alt sem að
henni lýtur, eru menn beðn-
ir að snúa sér til afgreiðslu-
mannsins.
Ritstjóri og ábyrgðar-
maður: Jakob Jóh. Smári,
mag. art„ Stýrimannastfg 8
B. Venjulega heima kl. 4—5
e. h. Talsími 574.
að ræða. Það er og hætt við að
flokkaforingjum þeim er nú lifa sem
stjórnmálamenn á sundrunginni,
falli þessar tillögur illa. Að hinu
leytinu hygg eg að flestir séu mér
samdóma um, að lýðvaldið hafi
stóra galla í för með sér og því
geti stjórnfrelsinu sem á þvf bygg-
ist verið hætta búin, ef eigi er gert
við því í tíma, svo sem hægt er.
Eg þykist viss um, að margir séu
eins og eg, sem sjái að ókostir
loði við íslenzka stjórnfrelsið nú,
og úr því þurfi að bæta. Þingræðis-
stjórnin í þessu Iandi hefur heldur
ekki gefist svo vel sem æskilegt
væri og lausir við stjórnmálalega
siðspillingu erum vér íslendingar
alls eigi nú á tímum, öðrum þjóð-
um fremur. Það er alveg eðlilegt
að barátta og skoðanamunur eigi
sér ávalt stað, því hagsmunir og
áhugamál einstakra manna og sér-
stakra stétta er svo ólíkt og tíðum
hvað öðru gagnstætt, en þá má eigi
liðsmunur heldur réttlætið skera úr,
hverjum kröfum beri að gegna og
alþjóðar heill og heiður að vera
leiðarsteinninn í þingsalnum. Það
væri nú gott, ef erindi þetta yrði
til þess, að ýmsir góðir menn og
vitrir vildu fhuga málið og koma
fram með sfnar athugasemdir og
sínar tillögur, sem vera má, að enn
betur gæti bætt úr göllunum, held-
ur en mín ráð. Torveldast verður
líklega að fá ötula og ósérplægna
stjórnmálaskörunga tii að berjast
utan þings og innan fyrir því, að
þessar tillögur, þótt góðar þyki, nái
því að verða að lögum. Takmarkið
er auðvitað, að vér, sem flestir
getum fyrst orðið sammála um eitt-
hvað gott, sem lagar ástandið, og
berjumst síðan af alefli fyrir að
koma því framkvæmd. — Lifi
svo lýðfrelsið og dafni réttlætið;
blómgist ísland og blessist Islend-
ingar! —
Jóhanncs L. L. Jóhannsson.
Leyndardómur lifiins.
Heimspekingurinn og líffræðing-
urinn Le Dantec dó í júní 1917.
Liggja eftir hann mörg rit og merk.
Hann var sá sem fyrstur vefengdi
kenningu Iíffærafræðingsins Claude
Bernards um orkuframleiðslu hinna
Iifandi vera. Bernard hélt því fram
(og lengi var þeirri skoðun haldið
á lofti eftir honum af öðrum) að
öll lffsorkan eða allar lífshreyfingar
hins lifandi Ifkama ættu rót sína
að rekja til dauða og brenslu frym-
isins i sellunum, Þar af leiddi að
lffið væri f rauninni árangurinn af
sífeldum selludauða. (Vivre c’est
mourir, c: að lifa það er að deyja,
sögðu frönsku skáldin t. d. Mau-
passant.) Le Dantec sýndi hinsveg-
ar fram á að orkuframleiðslan væri
að þakka efnum sem væru saman
komin í sellunum og flutt þangað
til brenslu úr blóðinu. Mætti því
líkja þeim efnum við eldivið sem
látinn er i ofninn. — („Norsk
Magasin for Lægevidenskaben",
1917—1918). („íslendingur")
Eitt merkilegasta heimspekirit
Dantecs er „L’athéisme" (Guðleys-
ið), og vil eg ráða öllum efnis-
hyggjumönnum til að lesa það.
Höf. var sjálfur guðleysingi, svo
að þeir hitta þar fyrir skoðana-
bróður — en skoðanabróður, sem
kann að hugsal
Ritíregnir.
Mannhelgi. Eftir Eirík Kjerúlf
(lækni á ísafirði.) Ritlingur þessi er
sérprent úr Mgbl. og fjallar um
aðflutningsbannið — legst mjög á
móti því.
Próttur, 1. ár, 3. tbl. Útgef.
íþróttafélag Reykjavíkur. Efni: í-
þróttaslagur (Bjarni Jónsson frá
Vogi), Kraftamenn (Guðm. Magn.),
Áhrif íþrótta á lfkamann (K. Secher),
Ólympíuförin 1912, Göngur (Teó),
o. fl.
Snraarblaðið, 3. ár, 1. blað.
Efni: Landnám (B. Ó.), Gangandi
til Heklu (Jónas Klemenzson), Tíu
sunnudagar, Sumarleyfi, Knatt-
spyrnumót íslands. í blaðinu eru
og 4 myndir.
Dýraverndarinn, 4. árg., 3.
blað. Efni: Það slampaðist af —
Svanurinn (Jóh. Friðlaugsson) —
Hugleiðingar veturinn 1913—'14
(Böðvar Magnússon) — Steindepils-
unginn, sönn saga (Ö.) — Ferða-
mannahælið, o. fl.
Dýraverndarinn er þarft blað og
gott, og kostar aðeins 50 aura ár-
gangurinn. Afgr. og innh. annast
Jóh. Ögm. Oddsson, Laugavegi 63,
Reykjavík.
JSanéié @r áyœtt
auytysinyafítaé.
Reynið, hvort ekki er satt.