Lögrétta - 03.01.1912, Qupperneq 2

6
L0GRJETTA.
Lðgrjetta kemur út á hverjum mtð-
vikudegi og auk þess aukablöð við og vlð,
minst 60 blöð als & ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júlí.
Yflrlit
Og
samanburður.
Stjórnmáladeilurnar undan-
farandi.
Eftir skagflrskan alþýðumann.
II.
Furðu bíræfin blekkingatilraun og
ósannindi eru það hjá höfundinum,
þar sem hann heldur því fram, að
„Sjálfst."menn haldi fram stefnu Jóns
Sigurðssonar í sambandsmálinu og
berjist undir merkjum hans, þar sem
með rökum er hægt að sýna fram á
hið gagnstæða.
Frumvarp til sambandslaga, sem
meiri hlutinn samþykti á þinginu 1909,
var að miklu leyti uppsuða úr stjórn-
arskrárfrumvarpi því, sem borið var
fram til samþyktar á Þingvallafund-
lnum 1873. Jón Sigurðsson var vit-
anlega staddur þar á fundinum, sem
einn af fulltrúunum, og talaði þar
harðlega gegn ýmsum aðalákvæðun-
um í frumvarpinu, sagði meðal ann-
ars, að við gætum verið frjálst þjóð-
fjelag, þótt við hefðum sum mál sam-
eiginleg við Dani, og allir, sem hefðu
vit á stjórnmálum, teldu það ísjár-
vert, að segja algerlega skilið við þá.
Þjóðinni væri í engu misboðið, þó
við hjeldum nokkrum málum sam-
eiginlegum við þá, gæti jafnvel verið
hagur fyrir ísland að hafa sameigin-
leg mál við þá o. s. frv. Þannig tal-
aði forsetinn mikli. Niðurstaðan á
Þingvallafundi þessum varð sem kunn-
ugt er, að samþykt var að senda
konungi bænarskrá með 6 niðurlags-
atriðum, og hljóðaði það fyrsta þann-
ig: „Islendingar eru sjerstakt þjóð-
fjelag og standi í því einu sambandi
við Danaveldi, að það lúti hinum
sama konuugi og það".
Til þess að flytja bænarskrá þessa
fram fyrir konung kaus fundurinn Jón
Sigurðsson, en hann mótmælti kosn-
ingunni, kvaðst ekki flytja það mál
fram fyrir konung, sem hann nýlega
væri búinn að mótmæla; það væri
skylda hvers manns, að framfylgja
sannfæringu sinni, og átaldi fundinn
fyrir það vantraust, sem hann sýndi
sjer með því að búast við, að hann
gerði það. „Sjálfst.“menn hafa hald-
ið því fram, að við værum jafnfrjálsir
sem við hefðum verið á söguöldinni,
hefðum aldrei glatað hinu minsta af
okkar stjórnfarslega sjálfstæði; við
gætum skipað Dönum að viðurkenna
þennan forna og óskerta rjett okkar
þegar okkur sýndist. En mjer er
spurn: Hvers vegna skipuðu þeir þá
ekki Dönum að samþykkja sambands-
lagafrumvarp sitt, fyrst við höfum
rjettinn? Hvers vegna hafa þeir þag-
að um ágæti þess frumvarps og þeirr-
ar stefnu, sem fólst í því, og ekki
svo mikið sem skýrt hana fyrir þjóð-
inni til þess að fá hana til að fylkja
sjer um hana? Lítur helst út fyrir, að
þeir sjálfir hafi skoðað það sem hvert
annað hjegómamál.
Hvar eru nú þeir hugrökku „Sjálf-
stæðis"kappar, sem hæst hrópuðu
um gildi Gamla sáttmála og önnur
forn rjettindi? Hvers vegna skríða
þeir í felur? Því ganga þeir ekki
fram ótrauðir og hasla Dönum völl?
Er það ekki nú komið í ljós, að
allur sá gauragangur, blekkingar og
ósannindi, sem þeir þyrluðu upp til
þess að eyðileggja það stórmerka
mál, var gert til þess að slá ryki í
augu þjóðarinnar og nota sjer með
því skammsýni hennar til að upp-
fylla þeirra heitustu ósk, að hefja þá
til valda, jafnframt því sem þeir hafa
komist að raun um, sem þeir vissu
auðvitað afar vel áður, að eina skyn-
samasta leiðin til þess að ná aftur
þessu glataða sjálfstæði er samkomu-
Iagsleiðin, en hótanir og illkvitni í
garð Dana miða aðeins til þess að
vekja hjá þeim þrjósku og stífni í
því máli, sem þeir hafa haft og hafa
enn algerlega tögl og hagldir á.
Síðasti kafli ritgerðarinnar hljóðar
mest uuj bankamálið og afdrif þess.
Höf. Iætur í ljósi undrun sína yfir
því, hve bændur hafa verið þögulir
og afskiftalitlir í því máli. Þetta er
ekki sannleikur.
Bændur og búaliðar hafa fylgst með
og látið til sín taka frekar í því máli
en nokkrú öðru. Þegar hin hneyksl-
anlega stjórnarráðstöfun varð heyrin-
kunn, þegar það var símað út um
landið og til útlanda, að bankastjórn-
inni væri allri vikið frá sakir margvís-
legrar og megnrar óreglu o. s. frv.
og ráðstafanir væru gerðar utan lands
og innan til þess að kippa bankan-
um aftur í rjett horf, og ennfremur,
þegar aðalmálgagn stjórnarinnar bætir
því við, að 10 kr. nefskatt þyrfti að
a til þess að bjarga við bank-
anum, þá var ekki furða, þó að slæi
yfir þjóðina bæði undrun og ótta.
Einmitt voru það bændur og al-
þýða manna, sem risu upp og kröfð-
ust þess, að fulltrúar sínir skoruðu á
ráðherra að kalla saman aukaþing
til þess að ransaka þetta mál og
koma á löglegri starfandi stjórn við
bankann. Eftir óskum frá kjósend-
um urðu þeir fulltrúar í meiri
hluta, sem skoruðu á ráðherra að
kalla þing saman. En hvað gerði
þjóðræðisráðherrann? Forsmáði hann
ekki þjóðarviljann ?
Það var ofureðlilegt, að bændur
og alþýða manna fylgdust með þessu
máli frekar en í öðru. Landsbank-
inn er og hefur verið þeirra óskabarn
og hjálparlind, hann hefur á umliðn-
um tímum verið lyftistöng að ýmsum
framförum, sem hafa orðið á atvinnu-
vegi þeirra síðan hann var stofnaður.
Þegar nú alvarleg tilraun er gerð
af æðsta valdsmanni þjóðarinnar
til að eyðileggja lánstraust og virð-
ingu þessarar þjóðkæru stofnanar,
og þegar jafnframt hinir þjóðkunnu
heiðursmenn, sem þjóðin hafði stöð-
ugt í mörg úr borið verðskuldað
traust til að veita henni forstöðu, eru
af sama valdhafa reknir eins og
glæpamenn frá þessu trúnaðarstarfi og
að því leyti meðhöndlaðir ver en venja
er með sakamenn, að þeir eru dæmd-
ir áður en þeim er gefinn kostur á
að leggja fram varnir í sökum, þá
var ekki furða, þótt þjóðinni fyndist
eitthvað alvarlegt og óvanalegt á
ferðum.
Undir- og yfir-rjettur dæmdu sam-
hljóða og ákveðið, að ráðherra hefði
brostið heimild til þess að víkja gæslu-
stjórunum frá fyrir fult og alt og hefði
hann með því brotið gildandi lög.
En ráðherra ljet sjer það ekki nægja,
heldur skapaði það skaðlega fordæmi,
uð hlýðnast ekki dómum dómsvalds-
ins.
Ráðherra vísaði málinu til hæsta-
rjettar, vildi heldur hlýðnast dómi
„dönsku mömmu", hefur að líkindum
fundist, að landsjóði væri ekki búið
að blæða nóg fyrir aðgerðir sínar.
Eftir að Kristján Jónsson fyrv. gæslu-
stjóri var af konungi skipaður eftir-
maður Björns í ráðherraembættið,
með ómótmælanlegu fylgi 14 þjóð-
kjörinna þingmanna í neðri deild al-
þingis, þá var vitaskuid ekki hægt
að fá gleggri eða áreiðanlegri dóm
upp kveðinn í bankamálinu. Hinn
fengni málafærslumaður Björns fyrv.
ráðh. leit líka svo á, þar sem hann
tilkynti landstjórninni, að hann áliti,
að málskot þetta til hæstarjettar væri
þar með fallið, og vissulega hefði
það verið vítavert af núverandi ráð-
herra, hefði hann haldið því máli
áfram aðeins til þess að eyða fje
landsjóðs að óþörfu. Skylda þings-
ins og vafalaus rjettur var að ran-
saka ástæðurnar fyrir frávikningunni,
meta gildi þeirra og kveða upp í
þeim rjettlátan dóm, sem 'bygður
væriá skýlausum rökum.ogþettagerðu
fulltrúar þjóðarinnar greinilega, með
því að setja hina afsettu gæslustjóra
aftur inn í stöðu sína, að prófuðu
máli; upp kváðu vitanlega með því
þann dóm, að afsetningin hefði stafað
af pólitiskum ofsa, fljótfærni og hefni-
gimi.
Einkennileg staðhæfing er það hjá
höfundinum, þar sem hann heldur
því fram, að í raun og veru sje enn-
þá ódæmt í bankamáiinu, því þing-
ið hefði brostið heimild til að upp-
kveða dóminn, hefði jafnvel framið
stjórnarskrárbrot! 1 i Gæslustjórarnir
eru sem gæslustjórar Landsbankans
alls ekkert háðir stjórnarráðinu. Með
lögum er fulltrúum þjóðarinnar veitt
vald til þess að velja menn til þessa
trúnaðarstarfs. Þess vegna þurfa
gæslustjórarnir aðeins að standa þing-
inu reikningsskap ráðsmensku sinnar.
Vitaskuld, ef eitthvað þykir athuga-
vert við starfrækslu þeirra, þá er
rjetta leiðin að kæra þá fyrir þing-
inu, og þá skylda þess vitanlega að
ransaka sakir og þá líka vafalaus
rjettur þess að kveða upp dóm.
í niðurlagi greinar sinnar telur höf-
undurinn að ástæða fyrir því, að
stjórnarandst. drógu ekki fyrv. ráðh.
Björn Jónsson fyrir landsdóminn, hafi
verið sú, að þá hafi brostið hug
til þess.
Fáir munu verða höfundinum sam-
dóma um það.
Hinir sömu rjettarverðir þjóðar
vorrar vissu það ofur vel, að hann
með embættisrekstri sínum var full-
komlega búinn að vinna til þess, að
svo yrði gert; en þeir vissu það
jafnframt, að sú tillaga hefði verið
feld af þeim sömuheiðursmönnum, sem
samþyktu fjárveitingarnar til Bjarna
og Skúla. Samt sem áður er það
mín skoðun, að andstæðingar B.
J. hafi einmitt gert skakt í því,
að bera ekki fram þá tillögu, til þess
að lofa þjóðinni að sjá það með
nafnakalli, hverjir það voru af full-
trúum hennar, sem vildu ekki láta
landsdóm fjalla um hans vítaverðu
ráðsmensku, þessa 18 mánaða stjórn-
artíð hans. Og sorglegt tákn tím-
anna er að hugsa um það, að þjóð-
in skuli þurfa að borga 3000 kr. í
árleg eftirlaun handa slíkum valds-
manni; lítur helst út fyrir, að
verið sje að verðlauna axar-
sköftin, lögbrotin og lántraustsspjöll-
in, og ennfremur það mikla eigna-
tjón, sem hann bakaði landsjóði með
vanhugsuðum stjórnarframkvæmdum.
Höfundurinn leggur þá spurningu
fyrir kjósendur í landinu, hvort þeir
vilji heldur styðja til löggjafarþings-
ins þá, sem traðka lögum og rjetti
þjóðarinnar í sínar þarfir, eða þá,
sem láta alla, æðri sem lægri, lúta
lögum landsins og rjettlætinu. Merkis-
dagurinn 28. október er liðinn. Kjós-
endur eru búnir að svara höfundin-
um upp á spurningar hans. Mikill
hluti kjósendanna hefur sýnt honum
greinilega, að þeir hafa ekki viljað
styðja þá fulltrúa áfram, sem á síð
asta þingi ljetu óátalin lögbrotin,
fjárlagabrotin, dómsrofin, og að rjetti
þjóðarinnar væri traðkað í þarfir
valdhafanna, og ennfremur margt ann-
að, sem athugavert var við ráðs-
mensku Björns Jónssonar.
Sá dómur, sem þjóðin feldi yfir
„Sjálfstæðis"mönnum hinn 28. október
er ijós vottur um það, að hún hefur
kunnað að meta og haft augun opin
fyrir framkomu þeirra á síðastliðn-
um 2 þingum; og ógleymanlegur hlýt-
ur að verða í sögunni sá skort-
ur á sjálfsvirðingu, sem þeir sýndu,
þegar þeir eyddu alt að helming
hins dýra og dýrmæta starfstíma
þingsins í þjark og rifrildi um það,
hver ætti að verða eftirmaður Björns
Jónssonar í ráðherrasætinu, hver
þeirra hefði helst unnið til þess. Um
manngildi var ekki talað. Leit helst
út fyrir, að þeir væru alveg ábyrgð-
arlausir gagnvart þjóð sinni. Og sorg-
legt er til þess að vita, að nokkrir
af stjettarbræðrum okkar, bændurnir,
ljetu hafa sig til að taka þátt í siík-
um skrípaleik, jafnframt því sem
sýnilegt var, að virðingin fyrir hinni
vandasömu og ábyrgðarmiklu stöðu,
ráðherraembættinu, var glötuð, þar
sem ýms pólitisk Iítilmenni gerðu
sjer von um embættið.
Meiri hluti kjósendanna í landinu
á ennfremur þökk og heiður skilið
fyrir, að þeir með kosningu sinni
Ijetu vel úti látinn löðrung á asna-
kjálka „bestíunnar", færðu henni heim
sanninn um það, að hin óheiðarlegu
vopn blekkinga, mannorðsspells og
ósanninda hafa ekki reynst henni
sigursæl í þetta skiftið, að það hafa
einmitt reynst öruggustu meðmælin
með mörgum hinum nú kosnu full-
trúum, að hún hafi sem mest rægt þá
og svívirt. En þjóðin ætti að snopp-
unga hana betur; hún ætti að vera
gerð húsræk hjá öllum heiðvirðum
og hugsandi mönnum, hjá öllum
þeim mönnum, sem meta meir heið-
ur og velferð þjóðarinnar heldur en
eigin hagsmuni þeirra pólitisku sníkju-
dýra, sem ætla sjer að lifa á rifrild-
inu og skömmunum.
E. G.
Brjef
frá Boga Th. Melsteð um stjórn-
arskipunarmálið og ýmislegt
fleira.
Kaupmannahöfn 3. desbr. 1911.
Iværi vinurl
Pú minnist á stjórnarskrármál-
ið og spyrð mig að, hvort nokk-
ur efi muni vera á því, að stjórn-
arskrárfrumvarpið frá síðasta al-
þingi verði samþykt.
Þú ættir heldur að spyrja ráð-
herrann, því að hann getur gefið
þjer áreiðanlegt svar. En fyrst
þú þykist nokkru nær, að jeg
segi þjer, hvað hjer er talað og
fullyrt, þá skal jeg svara þjer og
segja þjer mína skoðun. Áður
ætla jeg þó að segja þjer ofur-
litla sögu.
Fyrir nokkrum árum kom mað-
ur einn frá útlöndum til Austur-
landsins. Hann reið úr Reyðar-
firðinum um Fagradal upp á
Fljótsdalshjerað og að Lagaríljóti.
Pá var nýbúið að brúa það. Hann
skoðaði brúna, andvarpaði dap-
urlega og sagði síðan eins og í
djúpum hugleiðingum við sjálfan
sig: »Ef þú vilt sjá heimskuna
í sínu alveldi, þá farðu til íslands«.
Síðan vatt hann sjer hægt að
bónda einum al Hjeraðinu, sem
með honum var, og bað hann
um að segja sjer, af hverjusýslu-
búar hefðu farið að biðja um brú
á Lagarfljót?
Bóndinn sagði að það hefði ver-
ið af því, að búið var að byggja
brýr á tvær stórár á Suðurlandi,
»og við vildum því fá eitthvað
líka handa Austurlandk.
»Já, jeg átti von á því«, sagði
komumaður, »og svo hafið þið
beðið lika um brú, aí því að ykk-
ur hefur eigi dottið annað stór-
fyrirtæki í hug hjer á Austurlandi
en brú á Lagarfljót«.
»Já, Sunnlendingar höfðu feng-
ið brýr«.
»En helði það eigi verið betra
fyrir ykkur, að fá vagnveg úr
Reyðarfirðinum um Fagradal og
upp á Hjerað? Hann hefði mátt
leggja fyrir það fje, sem gengið
hefur í Lagarfljótsbrúna. Yæri
það eigi þægilegra fyrir yður og
aðra bændur á Hjeraðinu, að geta
ekið úr kaupstaðnum viðogöðr-
um þungavörum heim til ykkar?«
»Jú, jeg held það væri munur«.
»Já, og þá hefðu líka sparast
þær 40000 kr. (eða hjer um bil
það), sem gengu til þess að flytja
efnið í Lagarfljótsbrúna um veg-
lausa og ógreiða leið. Ef vitur-
lega heíði verið að farið, hefði
eigi átt að smíða brú á Lagar-
fljót fyr en allar aðrar ár, sem
hægt er að brúa á íslandi, hefðu
verið brúaðar. Ekki svo að skilja,
að það sje eigi gott í sjálfu sjer
að brú sje á Lagarfljóti, en það
er minni þörf á því en á öðrum
ám á íslandi, og þær eru enn
flestar óbrúaðar. En af því að
landssjóðui' hefur eigi efni á að
kaupa alt það, sem landið þarfn-
ast og getur haft einhver not af,
verður fyrst að velja það, sem
mest ríður á. Á Lagarfljóti hefði
mátt nægjast með góða og stóra
ferju, sem flytti í einu tíu menn
og nokkra hesta með klyfjum.
Lagarfljót er lygnara en aðrar ár
á Islandi og betur lagað fyrir ferju.
Þið hefðuð þá líklega getað feng-
ið hana í kaupbæti með vagnvegi
úr Reyðarfirði fyrir það fje, sem
gekk í Lagarfljótsbrúna«. —
Mjer dettur þetta í hug, er jeg
hugsa um aðferð ykkar í stjórn-
arskrármálinu á síðustu árum og
stjórnarskrárfrumvarp það, sem
alþingi bjó til síðast. Það er alt
jafn hyggilegt.
Undarlegt að alþingi, sem hef-
ur fjallað svo lengi um þetta mál,
skuli eigi geta samið betra stjórn-
arskrárfrumvarp en þetta. Þar
er eigi sjeð fyrir því, að heilbrigð
skynsemi, greind og gætni geti
notið sín, eins og vera ber við
löggjafarstörf vor og landsstjórn.
En þar er lagður skeiðvöllur fyrir
gönuhlaup og 'æsingareið,' stráka-
reið og fanlareið.
Mikið mannval hefur verið í
meiri hluta á alþingi síðast!
Hjer segja menn það, að frum-
varp þetta verði eigi staðfest, og
hefur það verið talað hjer síðan
ráðherra vor var hjer á ferðinni
í sumar.
Fyrverandi ráðaneytisforseti J.
C. Christensen fullyrðir það í
blaði sínu y>Tideim 1. þ. mán.
Hann hefur birt þar grein um
síðustu kosningar og sambands-
málið. Jeg ímynda mjer, að ein-
hver íslensk blöð flytji þýðingu
af henni. En jeg skal segja þjer
það, að hann skoðar nefndarupp-
kastið fræga frá 1908 alveg dautt;
alþingi hafi hafnað því með því
að búa til nýtt frumvarp. — Svo
nú getur þú sofið rólegur.
Hann segir, að uppkastið sje
»einungis söguleg minning eða
minnismerki um hina miklu til-
látssemi, sem danskir menn sýndu
íslandi 1908«.
Þjer fanst hún nú ekki mikil,
man jeg það, en þú þekkir eigi
heiminn fyrir utan landsteinana
hjá okkur, og þú heldur að ís-
land geti skrúfað sig út úr heim-
inum, eða jafnvel sje alls ekki í
heiminum! Já, góður varstu þá,
vinur, og ekki óskemtilegur.
Ef þú lest grein J. C. Christen-
sens, verður þú að gæta að því,
að hann ritar handa almenningi
í Danmörku, en eigi handa þjer.
Þú ert svo lærður, að þú veist
hver sjermál íslands eru, kant
þau alveg utan að, þótt þau sjeu
mörg. Það kann almenningur í
Danmörku ekki, en svo vita menn
þar dálítið meira af ýmsu öðru,
sem þú þekkir ekki. Þar fær al-
menningur daglega stór hlöð, dag-
blöð, og vikurit, sem flytja ýms-
ar nytsamar ritgerðir og skýra
frá því, hvað daglega gerist í
öðrum löndum og heimsálfum.
OIl þessi tíðindi lesa menn, en
sökum þess fá þeir svo margt að
frjetta og margt að hugsa, að þeir
læra eiginlega aldrei almennilega,
hve mörg sjermál íslands eru.
Þess vegna þarf J. C. Christensen
að hafa þau yfir fyrir Dönum,
þá er liann talar um sambands-
málið.
Hann segir líka, að íslendingar
stjórni sjálfir sjermálum sínum
ásamt með konungi, og »að eng-
um dönskum manni detti í hug
að blanda sjer í þau, eins og þeir
efist eigi um það heldur, að ís-
lendingar sjeu sjerstök þjóð með
eigin menningu og eigin tungu,
sem þeir eigi að hafa fullkomið
frelsi í alla staði til þess að rækta
og láta þroskast«.
Nú er sem jeg sjái þig og heyri
þig segja:
»Skollinn þakki honum það!«
En þakka mundu Finnlending-
ar og Danir á Suður-Jótlandi fyrir
það, ef þeir fengju nú á tímum
að vera í friði með tungu sína
og menningu fyrir Rússum og
Þjóðverjum; hvað þá með annað.
Það mundu einnig hinar fornu
menningarþjóðir Persar og Arabar
gera, ef þeir fengju að vera í friði
fyrir Rússum og ítölum.
Það er satt, sem J. C. Christ-
ensen segir, að nú á dögum er
engin þjóð til í víðri veröld af
líkri stærð sem íslendingar og í
sambandi við aðra þjóð, er njóti
svo víðtæks frelsis og virðingar
hjá hinni þjóðinni sem Islending-
ar hjá Dönum.
Jeg minnist eigi heldur, að
aðrar smáþjóðir hafi fyr á tímum
notið jafnmikils frelsis hjá öðr-
um þjóðum.
Ef frelsið á Islandi á að verða
meira, þá þarf innri endurbœlur;
hugarfar manna og hjartalag þarf
að verða betra og bregtni manna;
en þetta skilur þú ekki, kæri vin-
ur, því að þú heldur að þú sjert
svo góður og fullkominn fjelags-
maður og framfaramaður í alla
staði, af því að þú ert í kaup-
fjelagi og hefur sljettað 175 □
faðma í túninu þínu. En mjer
finst þetta að eins betra en ekki
neitt, og eigi heldur meira; þó
þykir mjer ávalt vænt um þig, af
því að þú ert tryggur í lund og
ráðvandur og við höfum þekst
lengi og erum báðir íslendingar.
Þú heldur einnig að þú sjert mjög
frjálslyndur, af því að þú greidd-
ir atkvæði á móti »uppkastinu«;
en sannlega, þú vissir í raun