Lögrétta - 28.02.1912, Blaðsíða 2

40
LOGRJETTA
Lógrjetta kemur út á hverjUM miO
vikudegt og auk þess aukablöó við og v ó,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi. eriendis 5 kr. Gjalddagi 1. júlí.
m0*0*0*mm0*0*0*0*0i0***0*e*m0*0*0*0*0*m0*0i0ím
Ferðasag’a.
Efiir dr. Helga PJeturu.
14.
Jeg býst við, að ýmsum muni
þj’kja of lílið ferðast í þessari
ferðasögu, þó að víða sje nú við
komið. Og vona jeg að geta bælt
úr þessu síðar meir. Og ekki skal
það verða mjer að kenna, ef jeg
kemst ekki alla leið suður í Hima-
laia, hvenær sem það verður. Og
salt að segja er jeg efinn í, að það
verði nokkurn tíma. En Himalaia
þýðir Himinfjöll, eins og skáldið
segir:
Ár var alda,
arar gullu,
hnigu heilög völn
af Himinfjöllum.
Manni kemur 1 hug, hvað mörg
þúsund ár muni hafa þurft að fást
við að yrkja á þessu máli áður en
svona vel gat tekist. En frá sumu
efni því sama, og þó með öðrum
orðum, segir Kipling í sögu, sem
heitir Björn Böguður (Purum Bha-
gat). En Böguður þýðir skáld. En
þó veit jeg þetta ekki; mjer kom
annað í hug fyr, sem kann að
hafa verið rjettara, og er þetta
leikur og engin vísindi, eins og
nokkuð af því, sem segir hjer eftir
og mjer kemur í hug vegna þess,
að nú er hætt við að logi upp úr
þar suður frá, og er ógurlegt um
að litast, eins og segir i Darraðar-
Ijóðum, sem eru ekki alveg ósam-
boðin sögunni, sem þau standa í.
En það, sem jeg ætlaði að gera að
gamni mínu, var, að láta Múha-
með þýða Múghamdi, eða Múg-
hömuð. Þetta kemur sjálfsagt flatt
upp á ýmsa, sem ekki muna, að í
Aröbum og ýmsum þar suðurfrá
eru norrænir þættir, og mun jafn-
vel orðið Arabía eiga skylt við Ör-
æfi, en í Marokkó eða Máaríki heita
Ægisdyr (Agadir). En Beduin er
sama sem Böðvin. En Böðvinir
gætu verið komnir af Vandælum,
þó að mikið sje þar saman við, en
Vandælir voru norðan úr Noregi,
eins og nærri því segir í sögu
þeirra, þó að það sje raunar miili
línanna. En þar er, eins og jeg
hef tekið fram einu sinni áður, oft
það fróðlegasta, jafnvel í bestu bók-
um, eins og Njálu. Konung áttu
Vandælir, sem Geirrekur hjet Goð-
gíslason, en faðir Húnreks. Hefur
Geirrekur verið svo líkur ýmsum
Noregskonungum, að furðu gegnir,
einkum þeim Ólöfunum og Haraldi
harðráða; víkingur hinn mesti,
ráðkænn og sigursæll og trúarofsa-
maður eins og Ólafur Tryggvason.
Hjeldu Vandælir sig mjög aðkenn-
ingum Ara biskups, sem á latínu
var nefndur Arius, og eru þar lang-
ar frásagnir, og þó lítið hjá því,
sem gerðist í bardögum, pinding-
um og annari illheimsku. En Geir-
rekur vann Rómaborg og hafði
þaðan á burt ýmislegt, sem oss er
eftirsjá í, og þeir Vandælir, en brutu
sumt.
15.
En það var nú raunar alt ann-
að, sem jeg ætlaði að tala um.
Kunningjakona mín, sem jeg átti
tal við um daginn, sagðist hafa
heyrt, að jeg væri orðinn andatrú-
armaður (spiritisti) og varð mjer
felmt við. Með því að telja mig
andatrúarmann, væri mjer skipað
i flokk, sem jeg á ekki lieima í, og
jeg á annars ekki heima í neinum
flokki. Enginn flokkur heldur nógu
fast fram því, sem jeg álít aðal-
atriðin, og hvað það sje, má sumt
ráða nokkuð af því, sem jeg hef
skrifað á íslensku. Og þó að það
kunni að þykja nokkuð ríkt að
orði kveðið, þar sem vjer eigum
snillinga, sem komast þar langt
áleiðis, þá verð jeg þó að segja
það, að enginn þykir mjer nógu
sannfærður um ágæti islenskunnar.
Væru menn nógu fasttrúaðir þar,
þá væri margt öðruvísi en er, og
ekki slett eins dönsku og gert
er f kaupstöðunum, þessum, sem
jeg hef einhvern tíma líkt við kýli
á sjúkum líkama. Og í Kaup-
mannahöfn, Gyðingabænum, sem
einu sinni var danskur, og þar
sem á einu torginu slendur hálf-
gerð skrípamynd af Absalon, sem
upphaflega hefur líklega heitiðAx-
valdur eða Axi (eða einhver af for-
eldrum hans), líkt og Saxi. En
öxi völdu sjer mjög að vopni sterk-
ir menn, og atgeir, ef fimir voru
eigi síður en sterkir. En ekki þykir
mjer þessi Absalon á Hábrúartorgi
kraftalegur eða fornhetjulegur, hjá
því sem erkibiskupinn mun ver-
ið hafa, og öðruvísi er Ríkarð-
ur Ijónshjarta, þar rem hann situr
á hesti sínum hjá þinghöilinni i
Lundlúnum. Jeg ætla að gamni
mínu að láta eins og stafur hafi
fallið úr í orðinu Lundúnaborg.
En þó að Absalons-myndin sje ekki
góð, þá er hún þó hátíð hjá Ing-
ólfsmynd Einars Jónssonar, sem
ætti að láta á safn, ásamt því, sem
ritað hefur verið henni til lofs, sem
minningarmark misskilnings okk-
ar á forfeðrunum. Myndin er líka
farin að eldast, og Einar getur
miklu betur gert nú. Mjer virðist
Einari svipa dálítið til Thorvald-
sens í andliti, og þá er líklegt, að
fleira fari eftir og er vonandi, að
hann fái að bæta sig á Ingólfs-
myndinni.
16.
En svo jeg víki aftur að anda-
trúnni, þá held jeg, að andatrúar-
menn hafi oft rjettara fyrir sjer en
mótstöðumenn þeirra. Bak við
þessar athuganir, sem þeir hafa
hálfgert og misskilið, leynist merki-
legur sannleikur. En myrkratil-
raununum ætti að hætta. Þær
Ieiða trauðla til góðs.
Sú trú, sem mjer er mest um-
hugað um, sem slendur, og virð-
mest þörf á að prjedika, það er
líkamstrú, Það væri slcemtilegra
að lifa, ef að síðustu 20 kynslóðir
forfeðra vorra hefðu haft þá trú,
eins vel eins og næstu 20 kynslóð-
irnar þar á undan. Hroðalegasti
misskilningurinn í allri mannkyns-
sögunni er sá, að það sje best að
losast við líkamann og vanrækja
hann, og sá annar, sem þeim er
náskyldur, að samfarir karls og
konu sjeu svívirðilegar í sjálfu sjer.
Jeg hygg það hafa átt ótrúlega
drjúgan þátt í ófríðleik hins nú-
verandi mannkyns, einkum kven-
fólksins, að menn hafa getið börn
sín oft og einatt með illri samvisku.
Mannkynið hefur ekki nógu vel
þorað að likjast blómunum, sem
breiða sig á móti sólunni og roðna
af ánægju en ekki blygðun. Þetta
er nú raunar nærri þvi eins og það
stæði í skáldsögu, en þó rná með
lagi læra dálítið á að lesa það.
Af þvi, sem áður er sagt, munu
menn geta skilið, hvers vegna mjer
þykir vænt um að sjá þess merki,
að nú sje að lifna dálítið aftur lík-
amsdýrkun forfeðra vorra, og hvers
vegna mjer mundi þykja gaman
að geta stutt dálitið þann, sem
mestur erkappinn af þessum íþrótta-
viðreisnarmönnum vorum. En það
er Sigurjón Pjetursson. Þegar kom-
ið verður lengra áleiðis í skilningi,
munu menn ekki láta slíkan mann
standa i búð allan daginn og vinna
ýmislegt það, sem vel geta gert þeir,
sem ekki eru tveggja manna mak-
ar, heldur mundi liann fara um
landið við og við og með honum
sveit ungra efnismanna og mundu
þeir skemta fólkinu og fræða það.
Og þó að þá kynni eitthvað að
fara eins og þar sem Vilhjálmur
faðir Smíða-Sturlu var í för, þá
væri það enginn skaði. Leikir
mundu takast upp aftur, þegar
unglingar væru alment farnir að
geta hlaupið eina mílu eða tvær,
án þess að mæðast, eins og hægt
væri, einkum ef ekki færi svo mikið
af kröftum í að vinna upp hvað
menn verða að sæta illri meðferð
á fyrsta árinu flestir; og smátt og
smátt mundi mönnum hætta að
leiðast í sveitunum. En nú er far-
ið að framorðnast æði mikið og
læt jeg hjer staðar numið.
17.
Jeg sá í gærkvöldi nokkuð, sem
mjer getur þótt gaman að sjá. En
það voru óvanalega fallegir hand-
leggir. Það var kvenmaður, sem
handlegginn átti. Það var ekki
laust við, að mjer fyndist, sem
einhvern af sonum mínum mundi
langa til að eiga slíka móðurarma
í ætt sinni. Og þegar jeg gætti
betur að, sá jeg að öll stúlkan var
svona frábærlega vaxin. Hjer býr
ekkert undir frásögninni af því,
sem nefnt er ósæmilegt. En jeg
sje sumt i gegnum.
öðru tók jeg eftir f gær, sem
mjer þótti smáskemtilegt. Það er
hvað latneska orðið»hasta« þýðir og
hef jeg þó raunar lengi vilað, að
það þýðir spjót. Spjót, furðulega
háskeft og digur sköftin, voru, að
því er Tacitus (Þöguður) segir, þau
vopn, sem mest tíðkuðust með Ger-
mönum (enormes hasta). Get jeg
þess til, að af þvi sje nafnið Geir-
menn. En hvað »hasta« er, kemur
glögt í ljós, ef bætt er við ending-
unni ung: hastaung, hástöng; en
hasta, há-stá er auðvitað nafn
geirmanna á aðalvopni sínu, og
sjest af því, eins og ýmsu öðru, að
það var ekki þýska, sem þeir töl-
uðu á Þýskalandi þá, heldur mál,
sem var nærri því eins líkt nor-
rænu (íslensku), eins og fuglinn í
gátunni hrafninum. Er þetta býsna
fróðlegt, þegar það er rakið, en
erfitt að átta sig á því fyrir Þjóð-
verja og ef til vill aðra. Líkt og
stöng er fyrir sta-ung, er röng fyrir
ra-ung og hjálpar það til að skilja
nafnið Rangá.
Enn fleira skildist mjer f gær.
Menn hafa ef til vill veilt þvf eftir-
tekt, að þau kvæði, sem Snorri
Sturluson hefur einna mesta skemt-
un af, eru Haustlöng Þjóðólfs úr
Hvini og Þórsdrápa Eilífs Guð-
rúnarsonar. Hvorttveggja kvæðið
er ort af hinni mestu snild, og var
jeg lengi i vafa um, hvort betra
væri, en fanst þó helst sem Þjóð-
ólfur mundi hafa verið meira skáld.
En hver maður Þjóðólfur fróði var,
má nokkuð marka af því, að Þor-
grímur Þjóðóifsson úr Hvini var
einn af köppum Ólafs Tryggvason-
ar á Orminum langa, þar sem
komnir voru þeir menn, sem fríð-
astir voru og sterkastir á Norður-
löndum (utan íslands). En þó
var þar af íslandi Ormur Skógar-
nef, hálfbróðir Gunnars á Hliðar-
enda, og likltga fleiri. En í gær
fanst mjer sem Eilífur Guðrúnarson
mundi verið hafa betra skáld og
meiri maður en Þjóðólfur. Hvílikt
flug og afl er ekki í Þórsdrápu, þó
að myrkt sje kveðið? Það er eins
og einhver járnkúlnaslöngvanleikur.
Og sumstaðar er auðskilið, þar sem
skáldinu tekst best upp:
»Ógndjarfan lilaut Atli
eirfjarðan hug meira.
Skalfa Þórs nje Þjalfa
þróttarsteinn við ótta«.
Þelta er ennþá betra en snildar-
orð þjóðólfs:
»Ók at isarnleiki«, o. s. frv.
Það kemur svo glögt fram í orð-
unum, hvernig Eilífur hlakkar yfir
eigin afli og frændsemi við Þór og
fegurð islenskunnar. Mjer hefur
komið i hug, hvort Eilífur Guð-
rúnarson muni ekki hafa verið
sonur Guðrúnar Ósvifursdóttur; það
var mesta kraftaætt; en í föður-
ætt ált að telja til Eilífs Arnar og
verið frændi Atla hins ramina. Og
ætlast jeg þó ekki til, að mikið
mark sje tekið á slíku.
Það er svo skemtilegt að finna afi-
ið bak við hjá fornskáldunum; þeir
voru ekki kúgaðir fram í ættir eins
og síðari tima menn. Hrynjand-
inn í orðum Arnórs: »Magnús hlýð
til máltigs óðar« o. s. frv., þykir
mjer ennþá öflugri en í hinni fögru
hrynhendu Jónasar: »Reisum trje
svo renni að ósi« o. s. frv. Arnór
Jarlaskáld er einn af þeim mönn-
um, sem sagan gerir rangt til. Sag-
an segir, að Arnór hafi ekki þorað
að Grelti, og gefur í skyn, að hann
hafi enginn garpur verið. Auðvit-
að hefur sagan rangt fyrir sjer;
það var af hygginduin en ekki rag-
mensku sem Arnór hætti sjer ekki
undir vopn Grettis. Og svo er ekki
að vita, nema hann hafi unt Gretti
sauðanna. Grettir var gáfumaður
mikill og snillingur, eins og fleiri
útilegumenn. Það var hann, sem
kvað þelta:
»Gekk egigljúfrið dökka,
gein veltiflug steina«. —
(Frh.).
Brjef úr yírnessýslu.
14. febr. 1912.
Upp á síðkastið hefur verið fátt
um frjettapistla eða brjefkafia í Rvík-
urblóðunum hjeðan. Veldur því likl.
helst blaðið „Suðurland", sem prent-
fjel. Eyrbekkinga o. fl. gefa út. En
þar sem blað þetta flytur þó ekki
neina frjettakafla úr sýslunni, nema
þá einhliða, þykir mjer rjett að hripa
Lögr., upp á gamlan kunningsskap,
fáeinar flýtislínur.
Sláttur byrjaði hjer um sveitina f
síðara lagi vegna grasbrests, en vegna
góðrar nýtingar reyttist upp meðal
heyskapur. Silungsveiði í vötnum í
betra lagi; sömuleiðis laxveiði í Öllusá
neðanverðri. Fjárheimtur úr afrjettars
mölun efra (sýslunni með betra móti;
sýnast fremur vera að batna þar upp
á síðkastið.
Það, sem af þessum vetri er liðið,
hefur verið mjög gott og hagfelt
fyrir sveitabændur. Sumstaður lítið
farið að gefa útifjenaði ennþá. Lítur
víða út fyrir álitlegar heyfyrningar, ef
þessari tíð fer fram. Fjarpest tals
verð um nokkurn hluta Skeiðahrepps
og Gnúpverjahrepps; sumstaðar tví
og þribólusett, en hefur lítið stoðað.
Aflabrögð hjer með sjávarsiðunni
mjög dauf í haust, enda lítið stund-
uð yfirleitt, nema á Stokkseyri. Eyr-
bekkingar gefa sig að mestu við
landbúnaði, sauðfjárrækt og hrossa,
— mun hið fyrra borga sig vel. Uin
hrossafjöldann þar má margt segja.
Rjómabú ekki tekin til starfa utan
í Sandvíkurhreppi; eru f þvf nokkrir
bændur úr nagrannahreppunum. Er
því smjörbú þetta stórt og í góðum
uppgangi, þó ungt sje. Allur flutn-
ingur vestur yfir Heiði til Rvíkur
hefur verið með besta og greiðasta
móti í vetur, og kemur það sjer vel
fyrir viðkomandi sýslur; er viðskifta-
þörfin þeirra á milli sívaxandi vegna
framleiðsluauka hjá hvorumtveggju
Seint mun sjóleiðin þeirraá milli bæta
úr flutningseifiðleikunum, einkum okk-
ar megin.
Óvenjulegar æsingar voru hjerhafðar
í frammi fyrir þingkosningar í haust.
Bar mest á þeim rjett fyrir kjö-dag
Svo var að heyra, að næstum lifið
lægi við að koma frá frambjóðend
um úr Rvfk. Mest var þó áherslan
lögð á I. þingmann okkar; að hon
um það fundið fyrst og fremst, að
hann væri búsettur f Rvík, og það
með, að hann hefði gegnt forseta-
störfum tvö sfðustu þing og líklegur
til þess aftur vegna framkomu sinnar
f forsetastólnum, er lokið hafði verið
lofsorði á; kæmi því margfalt minnu
til leiðar íyrir sýsluna en ella(ll). —
Þar sem nú þessi þingm. gat ekki
mætt á þingmálafundum þeim, sem
boðað hafði verið til af hinum fram-
bjóðendunum og þeir mættu á, fór
svo sem kunnugt er. Geta má þess,
að blaðið „Suðurl." kom þarna fram
í óþökk allmargra lesenda sinna. Á
síðasta tíma notaði blaðið og til rit-
starfa og útbreiðslu þeirra ónefndan
launamann og starfsmann í landsjóðs
þaifir, er dvaldi þá um hríð á Eyrar-
bakka. Hvort ferðir hans á kjördags-
morgni hafa borið árangur ásamt með
uppfestingu flugrita, skal ósagt látið
Víst þó eitt, að fyrir öll þessi læti
hefur blaðið beðið hnekki, einkum í
grendinni við það. Tel jeg það bágt
fyrir hið fáliðaða prentfjelag, að verða
fyrir því svona í byrjun. Mörgum
virðist illa og ómaklega hafa verið
ráðist að fyrv. þingmanni okkar, H. Þ.
Það er öllum, er til hans þekkja, vit-
anlegt, að hann er sæmdarmaður í
hvívetna og hefur mjög mörgu góðu
komið til leiðar í þarfir þessa sýslu-
fjelags o. fl.
Hinir nýkosnu þingmenn hjer skulu
óáreittir af mjer; annar er þektur
dugnaðarmaður og vel kunnur þing-
málum, en vegna hinna breytilegu
flokkaskiftinga hefur hann orðið helst
til mikið að aka seglum eftir vindi,
og kjósendur því oft misskilið flokks-
afstöðu hans, t. d. í „Sparkliðinu" í
fyrra. Varð honum það þó ekki að
falli við kosningarnar hjer, sem kunn-
ugt er. Hinn þingmaðurinn, búfr. Jón
Jónatansson, er, eftir því sem hann
taldi sig, flokksleysingi. Sömuleiðis
síra Kjartan; vildi hann mjög hallast
á sömu sveif og Jón, að því viðbættu,
að hann, K. H , var frekara með
miðlun ef hægt væri (átti þá við sam-
bandsmálið). Taldi tilslökun jafnvel
betri frá hendi alþingis en liggja f
árangurslausu þrasi, eins og sjer virt-
ist nú við horfa. Þótti þetta viturlegt.
í alvöru sagt er talsvert í ráðist
eins og á stendur hjer í sýslu, bæði
með Flóaáveituna að sumri og afrjett-
argirðingarnar fyrir ofan bygðir í
Hrunamanna- og Gnúpverjahreppum
á sama tfma, að senda bæði ráða-
nautinn fyrir Flóaáveitunni og hinn,
aðalleiðbeiningamanninn í girðingum
hjer og vfðar, á þing í tvítefli um
þingrof næst, og missa þann veg af
kröftum okkar færustu manna við
þessi stórfyrirtæki.
Nú munu flestir af hinum áhuga-
samari vera búnir að blaða að
meiru eða minna leyti f Þingtfð. frá
19II. Kennir þar að vonum margra
grasa innan um hinn mikla malafans
á hinum óvenjulanga þingsetutíma,
er stafaði mest af valdagræðgi sumra
flokksforingjanna f ráðherravöldin, og
var hin mesta hepni, að konungur
varð ekki að rjúfa þingið á miðjum
tfma þess. Hefði sú abyrgð á þeim
flokki, sem þessa hefði orðið vald-
andi, orðið ærið þung og bverjandi.
Einkennileg virðis,t mörgum mætum
manni aðferð hinna svo nefndu „Spark-
liða" og það næsta óskiljanlegt, bæði
af þeim og hinum fráfarna raðherra,
B J., að fallast að mestu í faðmlög
eftir þetta og greiða svo að segja at-
kvæði sem einn maður og einkenna
sig sem flokksheild á ný. Kemur
þetta víða bert fram, einkum í bitl-
ingum og fjárveitingum til ýmsra
stofnana m. m. Er þar margur í-
skyggilegur blettur. Ut f fjarlögin,
eða einstök atriði þeirra, skal þó lftið
farið hjer rúmsins vegna.
En flokksverk mjög svæsið og ill-
kynjað sýndi sig greinilega með hinni
alræmdu 10,000 kr. fjarveitingu til
Bjarna Jónssonar til þess að ferðast
um erlendis og kynna sig þar. Mjer
er nær að halda, að betra og heilla-
drýgra væri að setja ráðanaut þenn-
an inn í eitthvert kyrðarembætti, t. d.
skólakenslu á hentugum stað, en láta
hann ferðast um lönd og höf þessari
þjóð að gagnslitlu Verða þessar og
aðrar fjárbruðlanir óvinsælar Og miða
til þess, að ala upp matarpólitfk á
þingi. Gjaldendur vilja borga þarfa
vinnu í hverju embætti sem er, en
ekki óþarfa, og ekki vilja þeir borga
eftirlaun, nema sjerstaklega standi á,
— þá helst heiðurslaun. Allflest
embætti hjer á landi, niður til sveita-
stjórna, eru svo vel launuð, að þeir,
sem f þeim sitja, geta trygt sjer elli-
styrk.
Bóndi í Arnesþingi.
Leikhúsið.
„Ræningjarnir“, eftir Fr. Schiller.
Þessi leikur var sýndur í fyrsta
sinn síðastl. sunnudagskvöld. „Fjalla-
Eyvindur" Jóhanns Sigurjónssonar
hafði þá verið leikinn 20 sinnum, og
hefur enginn leikur áður verið sýnd-
ur hjer svo oft f röð. „Nýjársnóttin"
er næst; hún var leikin 18 sinnum í
röð f nýrri útgáfunni fyrsta veturinn.
„Ræningjarnir eru viðburðamikill
leikur og stórfelldur. Schiller (1759
—1805) ritaði hann ungur og var
hann fyrst sýndur 1780. Efnið er,
f fám orðum sagt, þetta: Rikur að-
alsmaður þýskur á tvo syni. Hinn
eldri er við háskólanám í einni af
stórborgum Þýskalands og lendir í
svalli. Yngri bróðirinn kemur með
falsbrjefaskriftum á stað missætti mill