Lögrétta - 01.10.1913, Page 1

Afgreiöslu- og innheimtum.:
ÞORARINN B. ÞORLÁKSSON.
V eltusnndi 1.
Talaimi 359.
LOGRJETTA
Rltstjórl:
PORSTEINN GÍSLASON
Plngholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M 40.
Reykjavik 1. október 1913.
vni. árg.
I. O. O. F. 941039.
Lárus Fjeldsted,
YflrrJettarmilafíorælumæOur.
Lækjargatn 2.
Helma kl. 11 —12 og 4—7.
Bækur,
Innlendar og erlendar, pappir og allskyDs
ritföng kaupa allir 1
Bókaversl. Sigfusar Eymundssonar.
6rimðarverk Jilgara.
Ut af kærum Tyrkja og íbúanna
f Adríanópel yfir höfuð gegn Búl-
gurum fyrir grimdarverk og illa fram-
komu eftir að þeir höfðu fengið yfir-
ráð í Þrakíu, höfðu Rússar sent þang-
að nefnd manna til þess að rann-
saka þetta. Nefndin telur kærurnar
ekki aðeins á fullum rökum bygðar,
heldur segir hún, að grimdarverk
Búlgara þar sjeu svo hræðileg, að
þeim verði ekki með orðum Iýst.
Dátar þeirra hafi svívirt konur í þús-
undum, rænt og myrt. Einstök atvik
sjeu svo svívirðileg, að ekki verði frá
þeim sagt.
Meðal þektra manna, er verið hafa
þarna austur frá og staðfesta þessar
sögur, er franski rithöfundurinn Pierre
Loti. Hann kveðst sjálfur hafa sjeð
merki um aðfarirnar í þorpinu Ha-
ouza. Þar höfðu Búlgarar rekið
særða, tyrkneska fanga inn í Tyrkja-
kyrkju þorpsins og neytt þá til að
brjóta þar niður með kylfuhöggum
marmaraskrautgripi kirkjunnar. Inni
í kirkjunni lágu nokkrir særðir og
sjúkir fangar. Grafir voru þar brotn-
ar upp og til og frá um kirkjuna
lágu bein dauðra manna. Upp úr
brunni þorpsins lagði megna ólykt.
Búlgarar höfðu fylt hann með líkum
af svívirtum konum og limlestum
börnum, síðan byrgt hann og hlaðið
ofan á hann brotnum legsteinum.
iooo manns höfðu búið f þorpinu,
og af þeim lifðu eftir 40. Þeir þökk-
uðu P. L., er hann sagði þeim, að
hann ætlaði að segja sögurnar það-
an vestur um Evrópu.
Frá Adríanópel segir hann þær
sögur, að stórt blóðbað hafi staðið
þar til, er Tyrkir komu og tóku borg-
ina. Sjálfir ætluðu Búlgarar að myrða
Tyrki, en höfðu fengið Armeningum
vopn, og þeir áttu að myrða Grikki.
Alt var undirbúið og hlutverkum
skift. Síðasta nóttin, sem Búlgarar
höfðu yfirráðin í Adríanópel, var
hræðileg. Aldrei höfðu aðfarir þeirra
verið verri en þá nótt. Tyrkir voru
þá væntanlegir, en ekki eins fijótt og
þeir komu. í dögun um morguninn
flaug frjettin hús úr húsi, að Tyrkir
kæmu. Menn grjetu af gleði, Grikk-
ir og Gyðingar jafnt sem Múhameðs-
trúar menn. Búlgarar flýðu þá borg-
ina svo ótt sem þeir máttu. Þó
drápu þeir um leið síðustu tyrknesku
herfangana og steyptu þeim ofan í
brunnana. Einn tyrkneskan herfor-
ingja náðu þeir í, er varð þeim of
nærgöngull. Það var þektur maður.
Ur honum stungu þeir augun og
hjuggu af honum báða handleggina.
P. L. kom út í ey eina, og höfðu
þar 5000 tyrkneskir fangar verið
sveltir til bana. Hann sá, að börk-
urinn hafði þar verið nagaður af
trjánum svo langt upp, sem menn
gátu náð til. Hann segir það áreið-
anlegt, að eftir að fangarnir höfðu
vórið sveltir þar í 14 daga, hafi Búl-
garar skorið á háls þá fáu, sem eftir
lifðu.
Sögurnar um aðfarir Búlgara seg-
ist P. L. að mestu hafa eftir Grikkj-
um og Gyðingum. Hann segir, að
það sje beinlínis glæpsamlegt verk,
ef stórveldin gangist fyrir því, að
Adrfanópel sje fengin í hendur Búl-
gurum. Þeir sjeu afhrak hinna slaf-
nesku þjóða, og það verði óafmáan-
legur skammarblettur á Rússum, ef
þeir fari að draga taum þeirra f þessu
máli. — Ritar hann þetta meðan því
var haldið fram af Búlgurum, að
stórveldunum væri skylt að halda
uppi friðargerðinni í Lundúnum.
Enn ófriöui* á Ilalkanika^a.
Símað er frá Khöfn 26. þ. m. að
uppreisn sje í löndum Serba og Al-
baníu. Búlgarar rói undir. Serbar
vígbúist.
I*ýskl Iierinn. Brjef, sem Aug.
Bebel á að hafa skrifað skömmu
fyrir dauða sinn um hermálin þýsku,
og síðan hefur verið prentað í ensku
blaði, hefur vakið allmikið umtal í
útl. blöðum. Hann segir í brjefinu,
að nýju herlögin þýsku beri ekki að
skoða sem vott um vaxandi ófriðar-
hug gefln Frakklandi, heldur sjeu
þau fram komin vegna þess, að
Þýskalandskeisari hafi komist á þá
skoðun út af Balkanstríðinu, að her-
skaparútbúnaði Þjóðverja mundi vera
allmjög ábóta vant, þar sem Tyrkir
höfðu áður ófriðurinn hófst haft
þýska herforingja til leiðbeiningar og
notuðu í ófriðnum þýsk vopn, en
sambandsþjóðirnar, einkum Búlgarar
og Grikkir, höfðu mestmegnis barist
með frönskum vopnum og líka notið
leiðbeiningar franskra herforingja í
herútbúnaði sínum. Um þetta var
allmikið talað í fyrra vetur, meðan
á Balkanstrfðinu stóð, og var þá
vakið máls á því af Frökkum, að
það væru þýsku og frönsku skot-
vopnin, sem væru að reyna sig þar
austur frá. En Þjóðverjar gerðu þá
lítið úr þessu. Ög svo kom það, að
Tyrkir þóttu reynast mjög vel í
vörninni í Adríanópel, og það mátti
þá meðfram eigna þýsku vopnunum,
eða með jöfnum rjetti og ósigrarnir
áður voru kendir þeim. — En nú
hefur brjef Bebels aftur orðið til
þess að vekja umtal um þetta, og
það bendir á, að Þjóðverjum sjálfum
þyki að minsta kosti eitthvað at-
huga vert við það, sem gerst hefur
í Balkanstrfðinu, og að sumir af
þeim telji það ekki óviðkomandi
hermenskufyrirkomulaginu heima
fyrir.
Krýning Gribkjakonungs á að
fara fram í mafmánuði næstkomandi
með mikilli viðhöfn. Hann á að
krýnast með hinni gömlu býzantisku
keisarakórónu, sem geymd er í
klaustrinn á Aþoshöfða, og í purp-
urakápu hinna gömlu keisara, sem
lfka er geymd þar í klaustrinu.
100 ára þingmaður. 26. ágúst í
sumar varð aldursforseti ungverska
þingsins, Josef Madarasc að nafni,
100 ára. Hann hefur verið þing-
maður sama kjördæmisins alla tfð
frá 1848, eða í 65 ár, en þingmður
hefur hann verið nokkru lengur. Af-
mæli hans var haldið með mikilli
viðhöfn, og kvaðst þá vænta, að
hann hjeldi þingmensku enn að
minsta kosti næstu 10 árin.
Kriiger Búaforseti. Honum hef-
ur nýlega verið reist stórt minnis-
merki í Prætoríu, og á það að vera
tákn um fullkomnar sættir þar í
landinu milli Hollendinga og EngJ
lendinga. Eins og menn muna
flúði Kriiger land, er Englendingar
höfðu fengið þar yfirráðin, fór til
Evrópu og lauk þar æfi sinni í út-
legð. En Englendingar sættust síð-
an fullum sáttum við aðalforingja
Búaliðsins og þeir náðu þar syðra
hæstum völdum og metorðum undir
yfiráðum Englendinga, og hefur upp
frá því alt farið vel þeirra í milli.
Og nú er kórónan sett á alt þetta
með því, að minning Krugers er opin-
berlega heiðruð þar í landinu með
fullri velþóknun sigurvegaranna. —
Svo vel kunna Englendingar að
koma fram við þær þjóðir, sem eru
í bandalagi við þá.
Panamasknrðnrinn. Ráðgert hef-
ur verið að smærri skip muni geta
farið alla leið í gegnum hann um
miðjan þennan mánuð, en stærri
skip ekki fyr en næsta vor.
Rán í Khöfn. 18. ágúst í sum-
ar um miðjan dag komu tveir menn
inn í afgreiðslustofu sparisjóðs eins
á horninu á Austurbrúargötu og
Nöjsomhedsvej, otuðu skammbyss-
um að afgreiðslumönnum tveimur,
sem þar voru inni, og bundu þá
síðan, en stálu úr sjóðnum 9000 kr.
Lengi var leitað að þjófunum, og
um síðir hafðist uppi á þeim. Annar
var þýskur, hinn danskur. Sá danski
fyrirfór sjer áður hann kæmist undir
manna hendur.
Ginlio Ulivi heitir ítalskur verk-
fræðingur, sem er að verða frægur
fyrir ýmsar uppgötvanir. Þar á
meðal eru svokallaðir F-geislar, en
það er þeirra náttúra, að þeir kveykja
í sprengiefnum á mjög löngu færi.
Hann segir að sú uppfundning sín
eyðileggi hernaðinn eins og hann sje
nú rekinn. Af öðrum uppfundning-
um hans eru helstar taldar hraða-
mælir á bíla, vjelarplógur og fleiri
akuryrkjuverkfæri, og svo flugvjel
með öðrum útbúnaði en áður hefur
þekst. Hann hefur dvalið í París
nú að undantörnu og kvað hafa
fengið þar styrk af ríkissjóði' meðan
hann hefur fengist við F-geislaupp-
fundninguna. Hann er aðeins 33
ára gamall.
Manúel fyrv. Portúgalskonungnr
er nýlega kvæntur þýskri prinsessu,
Augustu Victoríu af Hohenzollern.
Ungur málari.
Magnús Á. Árnason sýnir málverk
eftir sig, í fyrsta sinni, þessa dagana
í Iðnskólanum. Það eru nær ein-
göngu landslagsmyndir og allflestar
málaðar með vatnslitum.
Menn eru ávalt djarfastir í dóm-
um sínum um byrjendurna, í hverju
sem er, og er hætt við, að þessi ungi
maður fari ekki varhluta af því. Á all-
mörgum af myndunum eru augljósir
viðvaningsgallar, sem sýna hálfgert
falm með penslinum; náttúrumyndin
hefur orðið honum örðugri en hann
hefur haldið, höndin hefur ekki verið
nógu lipur þegn viljans. Svo er t.
d. um „Skógafoss", „Lambafell" o.
fl. Með myndinni „í tunglskyni við
Skerjafjörð*1 hefur honum algerlega
mistekist að sýna tunglskin. Þótt
ófullkomleiki byrjandans sje nokkuð
skýr á þeim, þá sýna þær þó, að
hann hefur gott auga til að velja
sjer fyrirmynd og eins mjög mikla
lipurð; drættirnir eru ekki stirðir;
þeir eru liprir og mjúkir, jafnvel svo,
að áhorfandinn nýtur myndarinnar
fullkomlega, þrátt fyrir gallana.
En list er ekki það eitt, að geta
dregið myndina rjett upp á dúkinn
eða blaðið. Það er valið á litunum,
sem sýnir listgæfni málarans. Nátt-
úran er ekki altaf falleg, síst alt í
henni. Listin er að endurnýja hana
í því ljósi, sem hún er fegurst í. Það
hefur þessum unga manni tekist víða.
Það er hrein nautn að horfa á t. d.
„Þríhyrning", „Sólsetur" — sem er
einkennilegt olnbogabarn, að vera
rammalaus, ein af örfáum — „Rúst-
ir“ 0. fl.
Enn eru nokkrar myndir, sem bein-
línis fylla mann aðdáunar, svo sem
„Sólarupprás", „Þokubakki", „Sól-
setur við sjó" o. fl. Þær sýna best
sjáandi auga og tilfinninganæmi lista-
tnannseýms, ekki síst, er maður veit,
að maðurinn er aðeins átján ára.
Nokkrar blýantsteikningar eru þar
líka, andlitsmyndir, sumar mjög fín-
lega gerðar. — — — —
„Jeg leyfi mjer að óska höf-
undinum til hamingju í allri ein-
Iægni. Hafið þjer lengi fengist við
að mála? Hvar hafið þjer notið til-
sagnar til þess að ná þeim þroska,
er þjer þegar hafið náð?“
„Jeg er of lítið mentaður", svarar
hann heldur stilt. „Jeg hef verið
við húsamálningu með systur minni.
í fyrra sumar vorum við á Hól-
um í Hjaltadal. Þar er fagurt,
Þar fór jeg fyrst að reyna að gera
myndir af náttúrunni. — Þjer sjáið
þarna dálitla olíumynd frá Hjaltadal,
Hún er ein af fyrstu myndunum.
Jeg heitstrengdi, að jeg skyldi halda
áfram við þetta. Með sumarkaup
mitt fór jeg utan — með botnvörp-
ung til Hull, dvaldi þar þrjá daga
hjá svo fallegri stúlku og góðri, að
jeg gat ekki annað en orðið allgóð-
ur í ensku eftir, þótt jeg væri lítt
góður áður. — í Khöfn gat jeg
gengið fimm mánuði í „Det tekniske
Selskabs Skole“. Þaðan eru þessar
gipsteikningar. Það er öll sú mentun,
er jeg hef notið. Með vorinu hvarf
jeg heim aftur. í sumar hef jeg
ferðast dálítið hjer heima, vestur á
Snæfellsnes og austur undir Eyja-
fjöll — á landi ferðast jeg ávalt
gangandi. Frá þeim ferðalögum eru
þessar myndir flestar. Af því hent-
ugt tækifæri var til að halda sýn-
ingu mfna, greip jeg það. Að bíða
með að sýna nokkuð þangað til jeg
sjálfur væri orðinn ánægður með
allar myndirnar, hefði orðið æði
langt, lfklega æfilöng tíð!“
„Og þjer eruð ákveðinn 1 að
hald áfram?"
„Áfram? Auðvitað held jeg á-
fram I “
„En hvernig? Hafið þjer nokkur
efni eða von um styrk frá nokkrum?"
„Nei. En jeg veit varla hvernig
líf mitt hefur oltið áfram hingað til,
eftir að við systkinin urðum föður-
laus, en jeg veit það veltur eins
framvegis, einhvern veginn. Jeg er
ekki vanur aðeins hinu besta. Jeg á
aðeins heima þar sem fagurt er, og
jeg ætla að reyna að túlka það eins
vel og jeg get og má —----------*.
Jeg trúi því, eftir sumu á þessari
sýningu að dæma, að hann eigi
hjartans mál til að bera fram og, að
það sje sama og mál fegurðarinnar.
Kórmákur.
Kenning Únítara.
Fundarrœfla eftir séra Rðgnvald Pétursson.
(Niðurl.). ----
Kirkjusiðir eru flestir þeir sömu og í
öðrum kristnum kirkjum, nema niður-
skiftingu guðspjallanna fyrir kirkjuárið
er alls ekki fylgt. Presturinn má velja
hvert það efni, er honum sýnist að eigi
við, til umræðu á sunnudögum, og er
þábúist við, að hann lesi samhljóðandi
kafla, er hann hefir valið úr ritning-
unni. Lesa má hann og fleira, er hon-
um virðist við eiga og nokkurn lærdóm
hefir að geyma, svo sem úr trúarritum
Austurlanda, ljóðum skáldanna og þess
háttar. Ræðan er sjaldnast útskýring
lexíunnar, sem lesin er, heldur gengur
út á svipað efni, frá nútíðarsjónarmiði
skoðað. Skírn, hjónavíxlur, ferming og
greftranir eru kirkjulegar athafnir, og hjá
þeim, sem það vilja, altarisganga, en
þó er altarisgangan aldrei skoðuð annað
en minningarathöfn, til minningar um
Jesús og dauða hans, ptslarvættisdauð-
ann fyrir sannleikann. Víðast hvar er
þó altarisgangan lögð niður.--------
Við greftranir framliðinna er fylgt að
mestu þeim sömu siðum og tíðkanlegir eru
1 hinni almennu kirkju. Þó er aldrei kastað
nema einni reku og þá við höfð þessi
orð: »Duftið hverfur aftur til jarðarinn-
ar, hvar það áður var, en andinn fer til
guðs, sem gaf hann«. Samkvæmt hinni
nýju handbók íslensku kirkjunnar, sé ég
að þessi orð eru þar innfærð nú, og
ætluð til hinnar sömu athafnar. Enda
virðast þau vel til þess fallin, því vissu-
lega trúa engir nú orðið á upprisu líkam-
ans, að hann fái aftur risið upp 1 sinni
fornu mynd, sem eftir einn áratug er
orðin mold og aska. Geta því eng-
in orð átt betur við greftranir en ein-
mitt þessi. Þvl um leið og menn láta
af tilbeiðslu dýrlingabeina og helgra
dóma, hverfur trúin á upprisu holdsins,
því hvorttveggja byggist á hinu sama,
að andi þess framliðna eigi enn bústað
f og hjá jarðnesku Ieifunum.
Að lokum nokkur orð um útbreiðslu
kirkjunnar nú um þessar mundir. Eins
og þegar hefur verið bent á, er hún út-
breiddari að áhrifum en roannfjölda.
Skoðanir hennar flestar eru komnar út
til almennings og orðnar hans eign. En
allur meginþorri fólks flokkast enn undir
nöfn hinna eldri kirkjudeilda, þótt horfið
sé frá þeim skoðunum og ekkert orðið
eftir nema nafnið. Það eru aðeins þeir,
sem þroskaðir eru, sem náð hafa and-
legu og vitsmunalegu sjálfstæði, er und-
an því fargi vanans og hefðarinnar
komast, að vera undirseldir n a f n a -
þ j ó n u s t u. En áhrif þeirra eru líka
meiri og afkastadrýgri. Munar meira
um hvern þeirra einan, en þúsundir
hinna.
Þó er kiikjan nú orðin allútbreidd.
Sterkust er hún þó í Austur-Bandaríkj- '
unum og á Englandi. í Þýskalandi,
á Norðurlöndum, á Ítalíu, á Hollandi
og Ungverjalandi hefir hún einnig náð
allmiklum þroska.
Um síðustu aldamót, á 75. ársþingi
Unitarakirkjufjelagsins í Bandaríkjunum,
var stofnað »Alþjóðaþing Unítara og
annara frjálslyndra, kristilegra trúar-
félaga«. Fyrir stofnun þess gengust for-
menn kirkjunnar í Bandaríkjunum, þeir
feðgar, Dr. Charles W. Eliot, forseti Har-
wardháskólans, og sonur hans, Dr. Sa-
muel A. Eliot, forseti kirkjufélagsins
amerfka. Enn fremur Dr. J. Estli
Carpenter, forseti Manchester New Col-
lege f Oxford; prófessor Jean Reville í
París; Dr.' Otto Pfleiderer o. fl. Til-
gangur þessarar félagsmyndunar var sá,
að draga saman og koma í kynning
hvorum við annan frjálslyndum mönn-
um víðsvegar um heiminn; enn fremur
að bera sig saman f trúarefnum, og á
þann hátt að efla og útbreiða gleggri
og yfirgripsmeiri skilning á frjálslyndum
kristindómi.
Þessi þing hafa mætt hinum ágæt-
ustu viðtökum, og allir höfuðstaðir
Norðurálfunnar hafa sótst eftir að fá
þau haldin hjá sér. Þing þessi hafa
komið saman annaðhvert ár og verið
haldin á eftirfylgjandi stöðum: Lundún-
um, Boston, Haag, Genf og Berlín.
Hver áhrif þessara þinga kunna að
verða, er ekki hægt að ákveða uú, en
ekki er það óhugsandi, að áður en öldin
er liðin hafi þau breytt algerlega af-
stöðu og kenning hinna kristnu trúar-
lærdóma við það, sem nú er- Það er
þegar farið að vitna til ályktana þeirra
og skoða hinn óvilhalla skilning þeirra
á merkum atriðum trúarlærdómsins sem
sannastan og lausastan við alt flokka-
ofstæki og eigingirni.
Hvað framtíðin ber í skauti einstak-
lingunum eða hinum margvíslegu mál-
um mannfélagsins, fær enginn nú með
vissu séð. En eitt er vfst, að alt,
er miðar í áttina til fyllra frelsis, meiri
framfara, á bjarta og fagra framtíð. Og
þá verður það, er snertir andlegt frelsi
og víðsýni manna, ekki eftir skilið, er
hitt verður tekið. Sannleikurinn hefir
ávaltsigrað í öllum efnum, og svo mun
enn fara. Framtíð Unítarakirkjunnar er
vís. Það sanna, sem hún hefir að flytja,
lifir, hitt hverfur, og má hverfa, eins og
alt annað, er gagnar augnablikinu, en
deyr eilífðinni.
Erindi þetta er í molum. Það hefir
verið samið nú undanfarna daga, í snún-
ingum og á hlaupum. Ég hefi drepið
á helztu atriði trúarlærdóma vorra og
kirkjusiða; síður en ekki getað farið ítar-
lega út í neitt. Enda hefði það ef til
vill síður átt við. Vilji menn spyrja
nokkurs frekar viðvíkjandi kenningum
Únítara, skyldi mér vera ánægja að
hlýða þeim spurningum, og leysa úr
þeim eftir þvf sem ég hefi föng til.