Lögrétta - 23.06.1915, Qupperneq 2

102
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum miS-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst óo blöð alls á ári. Verð: 4 kr. árg. á
lslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi I. júlí.
lækkað um eitt ár í hvert sinn, til þess
er þeir allir, sem kosningarrjettur er
ætlaður, hafa náð honum. Jafnframt
eru kjörgengisskilyrSin þrengd aS
því leyti, að dómarar, sem ekki hafa
umboösstörf með höndum, verða ekki
kjörgengir. Þó tekur þaö ákvæSi ekki
til þeirra dómara, sem nú skipa lands-
yfirrjettinn.
AuSvitaS eru breytingarnar nokkr-
ar fleiri. En þessar eru helstar.
Eftir G. Hjaltason.
I. Inngangur.
Jeg fór um Skaftafellssýslu i mars,
apríl og maí í vor og hjelt 80 fyrir-
lestra í 15 ungmennafjelögum þar.
Aldrei hef jeg aS öllu samlögSu far-
iS jafn skemtilega ferS. Er þaS aS
þakka fólkinu, landslaginu, hestun-
um og veSrinu. Og aldrei hef jeg
heldur fariö lærdómsrikari ferS.
LandslagiS má t. d. heita rjett óviS-
jafnanlegt. Þaö er svo stórkostlega
margbreytt.
VíSa annarstaöar, bæöi hjerlendis
og erlendis, eru jöklar, sandauönir,
og stórár, gömul og nýleg hraun og
forngrýti og hafnlaus, brimsollin
strönd viS reginhaf, grassljettur og
grænar hlíöar. En þetta er þá oft
sitt í hverju landi. En svo gott sem
aldrei í sama landinu alt. Og hvergi
nokkurstaöar er þetta alt samein-
aS eins og í Skaftafellssýslu. Hún er
því alveg einstök í sinni röS, er al-
veg einstætt undur náttúrunnar.
Jeg hef stundum sagt, aS sá sem
þekti landiö vel kring um Faxaflóa
og upp frá honum, hann þekti flest
einkenni lands vors, t. d. láglendiS
meö mýrum, holtum og hömrum, dal-
ina, lágu hálsana og háu fjöllin,
stöSuvötn, ár og fossa, jöklana, eld-
fjöllin (þó nú sjeu útbrunnin), hraun-
in, gjárnar, hellana, hveri og laugar,
liparits og stallagrjótsfjöll, fiskiver
og varpeyjar.
En hann hefur ekki sjeö sandana,
sandavötnin, jökulhlaupin eSa för
þeirra.
Ekki sjeö gabbrófellin, ekki veru-
leg fuglabjörg.
II. Mýrdalur.
Um hann hef jeg einu sinni áSur
fariS fyrirlestraferS. Hann er vest-
asti hluti sýslunnar, rjett austan viö
Jökulsá á Sólheimasandi. Þegar aust-
ur fyrir hana er komiö, þá kemur
maður fyrst aS Sólheimahverfinu og
svo aS Pjetursey. Hún er hátt mó-
bergshamrafell, og eru 5 bæir viS
hana, austan og sunnan vert, en aS
vestan og norSan viS hana er nokk-*
uS af Sólheimasandi. Hann er varS-
aöur, og ganga börn yfir hann frá
Pjetursey í skólann i Eystri Sólheim-
um. Þar, og í austasta bæinn í Pjet-
ursey, hef jeg oft komiS; ágætt fólk
og viStökur. Er litiS en efnilegt ung-
mennafjelag myndaS í þessum vest-
asta hluta Mýrdalsins. Fyrir austan
bæi þessa eru tvö minni jökulvötn,
Klifandi og Hafursá, gera stundum
farartálma.
Fyrir austan vötn þessi er Dyrhóla-
hverfiS og nokkrir aSrir bæir. Þar er
Litlahvammsskóli. Þar kenni,r Ste-
fán Hannesson, vel heima í kenslu-
fræSi og heldur góSa fyrirlestra. Þar
skamt frá er kennari Þorsteinn FriS-
riksson, fjölfróSur og eykur mikiS
þekking sína, er hann og uppalinn á
góSu heimili. Hefur þaS mikla þýS-
ingu fyrir hvern kennara. Skamt þar
frá er Eyjólfur á Hvoli, velgefinn
efnisbóndi. En tún hans og nábúanna
er í voSa frá Hafursá. Jökulvötnin
eru oft „jörmunefldir jötnar“, sem
„jafna um framfarirnar".
Hinn eiginlegi dalur í Mýrdalnum
liggur norSur og upp frá Dyrhólaey.
Hann er stuttur og breiSur og mestur
hluti hans er tómt engi, og svo lón og
sandur fyrir framan þaS viS sjóinn.
Þar er þriSji skólinn í Mýrdalnum,
Deildarskólinn,og rjómabú skamt frá.
Þar er Hvammur og þar býr Sveinn
Oddsson, einhver fornfróSasti bónd-
inn í sýslunni af þeim sem jeg þekki
nokkuS. Sá jeg hjá honum margar
gamlar bækur skrifaSar, fremur fá-
gætar; einnig 60—70 rúnastafrof,
hvert öSru ólíkt; minti þaS mig á
hiö mikla rúnastafrofasafn kennara
f
Fantanir á öllum stærdum af
ekta flagfg’dúkum afgfreiddar
í Vöruhúsinu.
Nýjustu bækur:
F
íslensk söngbók. 300 söngvar. 2. útg. endurskoöuS. VerS innb. kr. 1.75.
Guðm. Finnbogason: Vit og strit. VerS innb. kr. 1.35.
Fást hjá bóksölum.
m
Bókaverslun Sigf. Eymundssonar, Rvík.
JB
í dag
opnar
Versl. Edinborg
búð sina í Ing-ólfshvoli
Hafnarstræti 14.
Við samning hinnar nýju hluthafaskrár, vantar ýmsar upplýsingar um
hluthafa hjer í bænum, og eru því ALLIR HLUTHAFAR í Reykjavík
og nágrenni góðfúslega beðnir að sýna hlutabrjef sín SEM FYRST á
skrifstofu fjelagsins í HAFNARSTRÆTI 16 (uppi), opin frá kl. 9—7.
Stjórnin.
Siguröar Lynge á Akranesi 1872.
Nema hvaS SigurSur átti enn fleiri
rúnategundir. Tvær silfurskeiöar átti
Sveinn frá 1726 og 1728 og grárós-
aSan leirbolla víst 100 ára gamlan.
í Reyni í sama dalnum er fjórSi
skólinn. Og er bóndinn þar Magnús
Finnbogason aö hugsa um aö koma
þar á raflýsingu.
í Vík er fimti skóli Mýrdæla.
Nú er VíkurkaupstaSur raflýstur,
kostaði lýsingin um 8 þús. kr. og
lýsir upp 31 hús. Þar er Halldór
kaupmaöur, mikill og góökunnur.
FleyrSi jeg alla láta mjög vel af hon-
um; alla segja hann ríkan en engan
öfunda hann; er slíkt gott merki.
Rjettlátur og hjálpsamur auSmaður
kemst oftast hjá öfund allra nýtra
manna, og sannast þaö í þessu. En
ckriS hata allir; og trúin á friöhelgi
okraSs auös minkar meir og meir,
þaö sannast. ÞaS veröur hættulegt
aö ætla sjer aö græSa á hallærinu;
gróSi sá veröur of dýrkeyptur um þaS
lýkur.
í Mýrdalsfjelögunum hjelt jeg 9
fyrirlestra á austur, en 7 á vestur-
leiöinni; yfirleytt vel sótt, hjelt þar
nokkra áöur, 1911. Var bætt góöum
smáræSum viS þá nú eins og áöur;
vekja þær og auöga anda minn. En
annars heyri jeg oflítiS af þeim.
RæSur annara styrkja og liöka ræöu-
mann hvern.
Ungmennafjelögin þar eru fjögur,
tvö nýstofnuö. FjelagiS GarSars-
hólmi hefur búiS til 240 ferfaSma
trjáræktargarS og 130 ferf. sundpoll.
Og fjelagiö í Víkinni hefur líka kom-
iS upp gróörarstöö 225 ferf.
En er nú nokkurt gagn i girSing-
um þessum? Já, meira eSa minna
gagn eftir því hvernig á er haldiö.
Skógræktin veröur nú auövitaö þar,
eins og annarstaSar á landi voru, sein
á sjer, einkum fyrstu árin. En með
áhuga og þolinmæSi vinst þó eitt-
hvaö í henni sem ööru. Og færi svo,
aö hún mishepnaSist x sumum ung-
mennagirSingum, þá yröu þær samt
ekki óþarfar, þaö mætti þá hafa þær
fyrir kartöflu- og kálgaröa.
Annars eru þessar og aörar girö-
ingar mesta og fyrsta ræktunarstarf-
iS. Alveg gagnlaust aS gróöursetja
skóg eSa aSrar plöntur, nema alveg
gripheld giröing sje alt í kring um
þær, helst gaddavír ofan á dugleg-
um grjót- eöa torfgaröi.
í Pjeturseyjar, Dyrhóla og Víkur
hömrum er oft grösugt, einnig hvann-
stóS á móbergssyllunum. Verpa þar
sjófuglar, og er þar fuglaveiSi nokk-
ur. Svimandi hátt er aö síga þar, en
þessu venjast þeir, bregöur ekki meira
viS þaS en brimgaröana. Kletta-
menskan og sjómenskan þar, eins og
víSar á landi voru, er ekki lakari
hreystiskóli en hermenskan.
III. Mýrdalssandur.
Hann er 3.mesti sandurinn í Skafta-
fellssýslu. Reiö jeg austur yfir hann
á 6 tímum, haföi duglegan fylgdar-
mann og sterka og vana hesta; sól-
skin og snjólaust yfir sandinn. En
sú eyöimörk! Vestantil á sandinum
varla stingandi strá, og þar er Múla-
kvísl, voSavatn oft, einkum á sumr-
in. Nú var hún rjett nefnd smákvísl,
þvi hún var ekki í hnje. Farvegur
hennar er fjarska breiöur, og sýnir
glögt, hvílíkt tröllafljót hún getur
« oröiS. Þegar kemur austur undir
miSjan sandinn, þá kemur Háöldu-
kvisl. Hún var nú milli hnjes og
kviöar og er sjaldan meiri, enda er
hún uppsprettuvatn. Fyrir austan
hana er Blautakvísl, var í hnje, en í
henni er sandbleyta. Milli kvísla þess-
ara er sandurinn hálfnaöur.
Fyrir austan þær er Dýralækjar-
kvísl, þar hefst melgróður og hraun
og stórar vöröur viö veginn., en vest-
ur á sandinum eru staurar meö um
60 faöma bilum á milli viS veginn.
Göturnar á sandinum sjást vel þegar
snjólaust er.
Austan viö Dýralækjarkvísl er
sæluhúsiSi ÞaS er steinsteypt meS
járnþaki og sterku lofti og jötum
niöri. Virtist ekki óhlýtt, en er lítiS.
AnnaS sæluhús er ofar og vestar á
sandinum — þaö er austan til í Haf-
ursey. Hún er hátt fjall, sem stendur
eins og eyja upp úr Mýrdalssandi upp
viS jöklana, lík HjörleifshöfSa, sem
stendur eins og önnur fjalleyjan upp
úr sandi þessum niöur viö sjóinn.
Sæluhús þetta er bygt úr móbergi og
torfi meS 2 jötum, lofti og góöu járn-
þaki, og er stærra en hitt. Hjá þvi
liggur efri vegurinn yfir sandinn, eru
staurar viS hann og vötn heldur
minni.
Fyrir austan DyralækjarsæluhúsiS
er líka melgróöur um sandana. Aust-
ast á aðalsöndunum eru enn þrjár
kvíslar, sem Kælarar heita. LítiS
vatn var í þeim nú. En annaS er nú
á öörum árstímum! Og þá er sandur-
inn líka hræSilegur, ýmist vegna ó-
færSar eöa illviðra, og oft vatna. Jeg
fór um Skaftafellssýslu svo aS segja
um fjöru og í fögru góðviðri. Óg þaö
var sönn gamanför. En aS fara um
hana í vatnavöxtum og illviSrum,
þaS er eitthvaS annaö.
IV. Álftaver.
Sveit þessi er austan viS Mýrdals-
sandinn. Hún er sljettlend, mýrlend
Gg sendin meS melgígum hingaS og
þangaS sunnan og vestan viö bygS-
ina. Útsýni mikið og fagurt: Mýr-
dalsjökull í vestri, Torfajökull í út-
norðri, SíSufjöllin og Vatnajökull þar
norSur af. Og svo Öræfajökull í aust-
norSri. Ber mest á Mýrdals og ör-
æfajökli. BiliS á milli þeirra er álíka
breitt og Faxaflói. Og á því eir
mestur hluti V.-Skaftafells- og nokk-
ur hluti Au.-Skaftafellssýslu. Blánar
mjög í fjærstu fjöllunum af fjarlægS-
inni.
í Verinu er Þykkvabæjarklaustur.
Þar var Þorlákur helgi. Og í fyrir-
lestrinum öðrum mintist jeg hans vel,
og svo Jóns helga og GuSmundar
goða, sem sannkristinna hugsjóna-
manna. Vjer höfum ekki enn þá lært
aö meta kosti þessara ágætu mikil-
menna maklega, síst þó GuSmundar.
Fornöldin skildi þá og virti betur en
vjer. Þeir voru þó ekki pápískari og
ráðríkari en Jón biskup Arason. Mjer
finst hann nú alt af talsvert katólsk-
ari harSstjóri en þeir. En þetta fyrir-
gefum vjer honum. Er þaö fyrir pisl-
arvættisdauöann? eöa DanahatriS?
Þeir Þorlákur og GuSmundur þoldu
talsvert fyrir sannfæring sína. En
þeir hötuöust ekki viS útlenda. Þeir
vildu leggja ísland undir Róm. Jón
Arason var líka tryggur viS páfann.
Og ef til vill vildi leggja ísland und-
ir Þýskaland, „frá einni plágu til
annarar“.
í Verinu er skólahús. Þar er líka
Ungmennafjelag og hefur þaS girt
50 ferfaöma reit til skógræktar.
(Frh.)
4 menn drukna.
ASfaranótt 11. þ. m. fórst vjelbát-
ur, sem „Báran“ hjet, frá NorðfirSi.
var báturipn viS fiskiveiöar, en hvast
og vont i sjó, og sást hann síðast und-
ir seglum. Á honum voru 4 menn, 3
af þeim hjeðan úr Reykjavík: Bjarni
Gíslason, frá Holtsgötu 8, formaður,
Magnús sonur hans, um tvitugt, og
Sigurgeir Jónsson, vjelamaöur, en 4.
maðurinn var Jón Ásgeirsson úr
ÁlftafirSi i ísafjarSarsýslu.
Þmgfmálafimdir.
18. þ. m .hjelt sjera Sig. Stefáns-
son þingmálafund á ísafiröi. Var þar
samþykt meS miklum atkvæðamun
aS lýsa ánægju yfir tilraunum þrí-
menninganna til þess að koma stjórn-
arskrármálinu í höfn. Einnig samþ.
tillaga um, aö rjúfa skyldi þing, ef
stjórnarskráin yrSi eigi staSfest. En
feld var tillaga frá Helga Sveinssyni
bankastj. um aö halda fast viö fyrir-
vara alþingis o. s. frv., meS því hún
þótti óþörf. Um fánamálið samþykt,'
aS því yröi haldiS fram og ekki graut-
aS í því með tillögum um gerö hans
frekar en orSiS væri.
Skúli Thoroddsen, sem nú er stadd-
ur á ísafiröi, hafSi boSaS þar til
hreppafulltrúafundar 20. þ. m., en aö
eins 2 eSa 3 komu á rjettum tima, og
fór þá Sk. Th. heim. Einhverjir komu
síðar á fundarstaðinn, en Skúli kom
ekki aftur og varS svo ekki af fund-
inum.
19. júlí hjelt Jóh. Eyjólfsson alþm.
þingmálafund á Svignaskaröi fyrir
alla Mýrasýslu. ÞangaS komu íu. a. 2
þingmenn hjeSan úr Reykjavík, Ben.
Sveinsson og Sv. Björnsson, og töl-
uðu um deilumál SjálfstæSismanna
nú. En svohljóðandi tillaga frá Jóh.
Eyjólfssyni var samþ. í einu hljóöi:
„Fundurinn lýsir yfir eindreginni
og sárri gremju yfir athæfi þeirra
manna Sjálfstæöisflokksins, er orSið
hafa til þess aS uppljósta trúnaSar-
máli því, sem þrímenningarnir komu
meS af konungsfundi og bundiS var
fullkominni þagnarskyldu aö viðlögS-
um drengskap, — telur þaS óhæfu, er
ekki megi viS una.“
I Stykkishólmi hjelt sjera SigurS-
ur Gunnarsson fund 19. þ. m. og var
samþykt þar, aS rjett væri að fá
stjórnarskrána samþykta á þeim
grundvelli, sem lagður væri meö til-
boöum þeim, sem þrímenningarnir
hefðu haft meö sjer, og kunnur væri
orSinn af birtingu „Ingólfs“, Einn-
ig var samþykt svohlj. till.:
„Fundurinn lýsir óánæ£ju sinni
yfir því, aö nokkrir þingmenn í Rvík
hafa gerst svo æstir, aS rjúfa þagn-
arheit sitt um samningatilraunir þrí-
menninganna og álítur slíka aðferð
ekki samboSna þingmönnum þjóöar-
innar.“
Múlsýslungar hjeldu þingmála-
ftind viS Lagarfljótsbrú 12. þ. m. og
er samþyktin þaðan ekki vel skiljan-
leg: Ánægja yfir 30. nóv. SigurSar
Eggerz, en jafnframt yfirlýsing um
að fundurinn vilji aö stjórnarskráin
nái staöfestingu fyrir reglulegt þing,
er þingmenn hafi kynt sjer staðfest-
ingarskilyrðin og aS „landrjettindum
óskertum.“ Saiua var samþykt á
fundi í Borgarfirði eystra. Á nokkr-
um fundum í Suöurmúlasýslu kvað
hafa veriö samþykt stagliS gamla
um fullnægingu alþingisfyrirvarans,
sem rnenn skilja liver á sinn hátt og
því allar slíkar samþyktir einskis
virSi.
í Gullbr,- og Kjósarsýslu hafa ver-
ið haldnir nokkrir fundir, allir fá-
mennir, og þar samþyktar tillögur
þingmannanna, er fóru í þá átt, aö
meirihluta-flokksmönnum væri ekki
leyfilegt aS skilja viS flokk sinn,
hvernig sem hann breytti, og þarf sú
speki engrar útskýringar.
flltiiöQísifiooni lýsl.
SiSan þrímenningarnir komu heim
úr utanförinni í vor, hefur oft veriS
mjög óvingjarnlega á þá ráSist í
blööunum af sumum fyrri flokks-
mönnum þeirra, ekki síst á Guðmund
Hannesson prófessor. Bjarni frá Vogi
sendi honum nýlega brjef í „Ingólfi"
og svarar G. H. því í „ísafold“ á
laugardaginn var og ritar þar brjef
ti! Bjarna. Hefur þetta brjef veriS
mikiS lesiS hjer í bænum og þykir
gott, en niðurlag þess er svohljóS-
andi:
„Úr því jeg er nú eitt sinn farinn
aö drepa á stjórnmálastarfsemi þína,
þá get jeg ekki kornist hjá því, að
minnast á meðferð þína á landsfje.
Bæöi skiftir þetta kjósendur þína og
allan almenning, en auk þess er mjer
ekki um það gefiS, að landsfje sje
sólundaö. Vjer höfum nóg með það
aS gera.
ÓSara en þú komst inn á þing
1909, sóttir þú þaö fast, aS eitthvað
„væri gert fyrir þi g“. Þetta
leiddi til þess, að verslunarráðanauts-
starfiS var stofnaS og þjer veitt þaö,
þó enginn vissi til þess aö þú værir
verslunarfróður! Á 5 árum var variö
í þetta rúmum 40 þúsundum króna
og hver var svo árangurinn? Þú seg-
ir aö hann hafi veriö mikill og góður.
Aftur minnist jeg þess ekki, aS jeg
hafi heyrt nokkurn a n n a n
mann telja aS starf þitt
hafi aS nokkru gagni kom-
1 S. Ef trúa má almenningsálitinu, þá
hefur þessum 4° þús. veriS
kastaS í sjóinn.
Þegar þú að lokum mistir þetta
ráöanautsstarf, þá þyrfti enn á ný
eitthvaö aö gera fyrir þig. Þá ljet
þingiS 2400 k r. af hendi rakna
til ritstarfa. Þetta var þó nær sanni
en verslunarráSanautsstarfið.
En ekki var alt búiö enn. Á síðasta
þingi kvaðst þú, þrátt fynr 1200 kr.
styrk á ári til ritstarfa, „fara á sveit-
ina“ ef ekki væri enn á ný gert eitt-
hvaö fyrir þig.