Lögrétta

Eksemplar

Lögrétta - 07.07.1915, Side 1

Lögrétta - 07.07.1915, Side 1
Nr. 31 Reykjavík, 7. júlí 1915. X. árg. Þessi mynd er frá Venezíu, er flugmenn frá Austurríki gerSu árás á borgina rjett eftir aS ítalía hafði sagt Austurríki stríð á hendur. Þeir kveiktu í borginni á nokkrum stöSum, en eldurinn varð slöktur áður en hann gerSi mjög mikiS tjón. Dvergur, trjesifDiuerksiiilja og tiibiruersin {Flyoenrinp o Co.), Hafnarfirði. Símnefni: Dvergur. Talsimi 5 og 10. Hefur fyrirliggjandi: Hurðir — Glugga — Lista og yfir höfuS alls konar timburvörur til húsabygginga og annara smíSa. — Húsgögn, ýmis konar, svo sem: Rúmstæði — Fataskápa — Þvottaborð og önnur borS af ýmsum stærSum. Pantanir afgreiddar á alls konar húsgögnum. — Rennismíðar af öllum tegundum. Miklar hirpðir al sænsku tiibri, seienti oi pappa. Timburverslunin tekur að sjer byggingu á húsum úr timbri og steinsteypu, og þar sem vjer höfum fengið betri kaup á timbri í þetta skifti en alment gerist, væntum vjer að geta boðið viðskiftamönnum vorum hin allra bestu viðskifti, sem völ er á. Bækur, innlendar og erlendar, pappír og alls- konar ritföng,. kaupa allir í Bókauerslun Slolúsar Eymundssonar. Lárus Fjeldsted, Y f irr jettarmálaf ærslumaður. LÆKJARGATA 2. Venjulega heima kl. 4—7 síðd. Menn hugsa fremur gott til þings- ins, sem hefst í dag — sjálfsagt mjög mikill meirihluti þjóöarinnar. Menn vona, að þeir menn þings- ins, sem í raun og veru vilja vinna að heill og framförum landsins, fær- ist nú nær hver öSrum en áður. Menn vona, aS þeim mönnum, sem á engu vilja ala ööru en sundrung- unni, veröi haldiS svo í skefjum, a'S þeir geri ekki tilfinnanlegt tjón. AuSvitaS láta sundrungarpostul- arnir ófriðlega og tala digurbarka- lega. En „röksemdir“ þeirra eru orSnar að svo mikilli vitleysu, að væntanlega villa þær ekki framar nokkurn skynsaman mann. I þeim „röksemdum“ er hlaupið yfir þaS, sem algerlega einskisvert atriði; er ekkert komi málinu viS, aS Alþingi hefur aS fullu afgreitt nýja stjórnarskrá — sennilega meS því augnamiSi aS fá hana staSfesta, og af sannfæringu um þaS, aS þjóSinni væri eitthvert gagn aS henni. SömuleiSis er hlaupiS yfir þaS, hver álitshnekkir og ósigur þaS væri oss íslendingum, og oss einum, ef önnur eins stórmál vor stranda, eftir aS Alþingi hefur afgreitt þau, eins og sjálf stjórnarskráin. Enn fremur er í þessum „röksemd- um“ brent fyrir allar tilraunir til þess aS gera nokkrum manni skiljanlegt, aS staSfesting stjórnarskrárinnar sje oss aS nokkru leyti óhagkvæm, eSa aS rjettur vor sje að minsta leyti fyr- ir borS borinn. HvaS er þá fundiS aS ? Um hvaS er veriS aS rífast? Um tvent. AnnaS er þaS, aS Danir hafi skift sjer nokkuS af stjórnarskrármálinu -— a S íslandsráSherra skuli hafa átt nokkurn orðastaS við forsætisráS- lierrann um máliS, a S forsætisráS- herrann hefur skýrt formönnum danskra flokka frá samkomulags- atriSunum, og a S Dönum verði skýrt frá því í blöSum, sem gerSist á þeim ríkisráSsfundi, er rjeS málinu til lykta. Um þetta er jagast. En hins er eng- úi grein gerS, hvernig hjá því heföi átt aS komast, að Danir ljetu málið til sín taka. Þegar Alþingi gerir stjórnarskrárbreytingu, sem snertir ágreiningsmál milli Dana og íslend- iuga, þá veit þingiS þaS, ef þaS er nieS öllum mjalla, aS Danir láta ekki shka breytingu afskiftalausa. Banni þaS ráSherra sínum að eiga orSa- staS viS Dani um slíkt mál, þá er þaS alveg sama sem aS segja, aS þaS ætlist ekki til þess aS slíkri stjórnar- skrárbreyting verSi framgengt — meS öSrum orSum, aS stjórnarskrár- breytingar þess sjeu ekki annaS en ryk, sem þaS sje aS þyrla í augun á fáfróSum og lítilsigldum kjósendum. Ekki er heldur nokkur tilraun til þess gerS aS sýna fram á, aS vjer bíSum nokkurn hnekki viS þessi dönsku afskifti; aS stjórnarskráin nýja verði oss ekki jafn-notasæl eins fyrir þau, nje aS rjettur vor and- spænis Dönum hafi ag nokkuru leyti oröið minni en hann áSur var. Svona veigamikið, eSa hitt þó held- ur, er þá þetta jögunarefniS. Samt er hin aSfinslan enn aumari og óboSlegri. Hún er sú, aS Danir skuli nú ekk- ert vera reiSir. Fyrst er fest upp á götunum hjer t Reykjavík til æsinga símskeyti um þaS, hvaS hægrimannablaöiS „Vort I.,and“ — blað, sem ávalt hefur vilj- aS vinna oss sem mest tjón í sjálf- stæöisbaráttu vorri —• segi um staS- festingar-skilmálana, aS þaS fullyröi, aS íslendingar hafi beSið lægri hlut. Siðan hefur veriö á þaö bent í Isa- fold, aS blaðiS gat ekkert um það vitaS, hverir staöfestingar-skilmál- arnir voru. En þó aS blaöiS hefSi um þá vitaS, og sagt þaS, sem eftir þvi er haft — og vel má vera, aS þaS hafi alls ekki sagt þaS — þá er það spónný aðferS í stjórnmála-um- ræöum vorum aö meta atburðina eft- ir þeirri merkingu, sem andstæSingar vorir i Danmörk leggja i þá. Skamt heföi Jón SigurSsson komist, ef hann hefSi fariS eftir þeirri reglu! Eftir að þetta símskeyti um „Vort Land“ átti aS hafa haft sín áhrif, fræðir „Ingólfur“ menn um þaS, aS önnur dönsk blöS, „Nationaltidende“ og „Kjöbenhavn“, láti vel yfir úr- slitunum. Ekki geta þau samt annað ef þeim sagt, en aS flokksforingj- arnir hafi fallist á þau, og þá sjeu þau sjálfsagt góö Dönum. Svo langt eru þá stjórhmálaum- ræöur sumra íslendinga komnar niS- ur á viS, og stjórnmálavitiö líka, aS þetta er boSiö mönnum til æsinga. Sjeu Danir ekki reiðir út af úrslit- um, sem þeir vita ekki hver eru, þá eigum vjer aö veröa reiðir út af því, aS þ e i r skuli ekki vera reiSir! Enginn skynsamur maSur gengur þess lengur dulinn, hvernig komiö er. Þeir, sem eru aö vonskast út af staS- festing stjórnarskrárinnar, hafa ekk- ert fram aS færa annað en vitleysu. Og ekki er þaS annað en eSlilegt áframhald af öSru eins flónsæSi eins og birting þeirra á leyniskjölunum var. Fyrir því vonast menn til góSs af þinginu, aS það láti ekki þessa pilta ónáða sig alt of mikiS, og aS þaö liSi þeim ekki aS spilla dýrmætum þingtímanum meS þessu óendanlega þrasi út af einskisverSum efnum, sem er eitt af átumeinunum i þjóSlífi voru. liangfa-vitleysa Magnúsar Arnbj arnar s onar. Eftir aS grein sú var rituS, sem hjer er næst á undan í blaSinu, um þaS, hvernig menn hugsuöu til þingsins, var festur upp fregnmiSi mikill frá Ingólfi um þaö, aS von væri í því blaði á ómótmælanlegum sönnunum þess, aS rjettur íslands hefSi veriö fyrir borö borinn meS st jórnarskrárstaS f estingunni. Sumir bjuggust viS einhverju mik- ilvægu, því enn er fátítt hjer að boSa almennar blaSagreinir svo hátíSlega. En eftir aö hafa lesiS Ingólf mun flestum hafa komiS til hugar eitt- hvaS svipaS eins og stendur í lat- neska erindinu um fjöllin, sem tóku ljettasótt, og fóstriS, sem var hlægi- leg mús. ÞaS var Magnús Arnbjarnarson cand. juris., sem hafði tekið aS sjer aö sanna þetta i Ingólfi. Og ekki vantar þaS ,aS nógu 1 a n g t skrif- ar maðurinn — nærri því allan síS- asta Ingólf. En sá galli er á þeirri ritsmíS, aS naumast er nokkur heil brú í henni. ÞaS stafar af því, aS grundvöllur- inn, sem alt er reist á, er ekkert ann- aS en misskilningur. Fyrir því verö- ur alt hjá manninum aS einni „löngu- vitleysu“. Grundvöllurinn er sá, aö meö því, sem gerSist í Hkisráðinu 19. júní síSastl., hafi „þaS öSlast samnings- gildi, sem fram var haldiS af for- sætisráðherra Dana og konungi“. Vjer látum ósagt, hvernig nokkr- um skynsömum manni fer aS koma til hugar, aS hjer sje um nokkurn samning eSa nokkurt samningsgildi aS tefla. Meinlokan er oss blátt á- fram óskiljanleg. Athugum i stuttu máli, hvaS gerð- ist i ríkisráðinu. RáSherra íslands tekur fyrirvara Alþingis upp í staðfestingar-meö- mæli sín, og hann árjettar fyrirvar- ann í meSmælunum meSal annars meS því, aS ríkisráösákvæðiS sje aS lögum, samkvæmt skoSun íslend- inga, „einvöröungu háS löggjafar- valdinu íslenska“. Forsætisráöherrann svarar, aS danska skoSunin á þessu máli fari i þá átt, aS fyrirkomulaginu, flutningi íslandsmála í rikisráSinu, verði ekki breytt nema ný skipun verSi á gerS, sem feli í sjer líka tryggingu sem þá, er nú er, og aS eftir skipun þeirri, sem nú er á rjettarsambandi Islands og Danmerkur verði að vera til á- kveSinn staðúr, þar sem ræða megi og fjarlægja vafamál, er koma kynnu upp um takmörk hins sjerstaka og sameiginlega löggjafarvalds. Þá svarar IslandsráSherra, og tek- ur það meðal annars fram, aS hann haldi fast viS íslensku skoSunina á ríkisráSsmálinu, þ. e. að það sje ein- vörSungu háð íslensku löggjafar- valdi. Loks tekur konungur til máls og segir ekkert annaS en það um málið, aS h a n n vilji, að málin verSi flutt i ríkisráöinu, og aS Alþingi megi ekki vænta þess, aö hann fallist á nokkura breyt- ingu á þessu í sinni stjórnartíö, nema önnur skipun, jafntrygg þeirri, sem nú er, verSi á ger. Konungur segir ekki nokkurt orS í þá átt, aS y r S i konungsúrskurSinum um flutning ís- landsmála í ríkisráöinu breytt, þá þyrfti til þess samþykki Dana. Hann segir ekkert um máliö annaS en það, sem hjer á undan stendur. En væri nú nokkuS í þessum kon- ungsummælum gagnstætt skoöun ís- lendinga, þá væri það ekki á ábyrgð íslandsráðherra. Hann hefur hvorki undirskrifað þau, nje heldur ætlast nokkur maður til þess. Hvernig er svo konungsúrskurS- urinn sjálfur? I honum stendur ekkert annaS en þaS: aS íslensk lög og miklvægar stjórn- arráðstafanir skuli framvegis eins og hingaS til borin upp fyrir konungi í ríkisráSi. Undir þennan úrskurS skrifa kon- ungur og íslandsráöherra einir, alveg eins og hverja aSra alislenska stjórn- arráSstöfun. Vjer leggjum þaS ókvíSnir undir dóm allra lesenda þessa blaSs, sem ekki hafa einhverja óviSráðanlega tilhneiging til þess að fara með rangt mál, hvort það hefur „öðlast samn- ingsgildi, sem fram var haldiS af for- sætisráöherra Dana og konungi“. íslandsráðherra minnist ekkert á skoðun forsætisráöherra (dönsku skoSunina) annað en mótmæla henni. Hvernig hefSu þessi m ó t m æ 1 i átt að geta orðiö aS samningi? En jafnframt því sem vjer bend- um á, hve fráleitt þetta er, leyfum vjer oss að spyrja, mönnum til at- hugunar, hvort engin takmörk sjeu þeirrar endileysu, sem sæmilegt þyk- ir að bjóða þessari þjóð, þegar um stjórnmál vor er að tefla. Þau gera í einstökum greinum miklar breytingar á því ástandi, sem veriö hefur frá 1866, en þá var hin- um upphaflegu grundvallarlögum frá 1849 mikiö breytt. Nýju grundvallar- lögin fara nær hinum upphaflegu grundvallarlögum, en þetta eru helstu breytingarnar, sem þau gera á grund- vallarlögunum frá 1866: Öll forrjettindi i kosningum eru af- numin. Kosningarrjetturinn verSur jafn og almennur bæSi til Fólksþings og Landsþings. Konur fá kosningar- rjett til jafns viS karlmenn og vinnu- fólk í vistum, sem til þessa hefur ekki haft kosningarrjett, fær hann aS jöfnu viS aöra borgara þjóöfje- lagsins. AldurstakmarkiS, sem kosningar- rjetturinn er bundinn viS, færist úr 30 árum ofan í 25 ár, en til bráða- birgða er ákveðiS, aS þessi breyting skuli ekki verða öll í einu, heldur koma smátt og smátt þannig, aS aldurstakmarkiö færist niSur um eitt ár á hverju kjörtimabili, þangaS til breytingin er komin í kring. ViS fyrstu reglulegu kosningarnar eftir að grundvallarlögin ganga í gildi kjqsa allir, sem hafa náS 29 ára aldri, viS næstu kosningarnar allir, sem eru 28 ára, o. s. frv. Breytingin er því ekki komin á til fulls fyr en eftir 16 ár. Þetta á viS kosningarnar til Fólks- þingsins. En kosningarnar til Lands- þingsins eru bundnar viS 35 ára ald- ur. Þó missir enginn núverandi Landsþingskjósandi rjettinn. Til Landsþingsins skal kosiS með hlut- fallskosningum, eins og áður, en kjörmennirnir til Landsþingskosn- inganna skulu nú einnig kosnir meS hlutfallskosningum í Fólksþingskjör- dæmunum. Þannig skal kjósa 54 full- trúa til Landsþingsins. En 18 kýs þaS Landsþing, sem frá er að fara hvert 8. ár, einnig meS hlutfallskosn- ingum, svo aS i Landsþinginu eiga sæti 72 þingmenn í staS 66 áSur. Til bráSabirgSa er ákveöiS, að núverandi lvonungký. Landsþingsmenn haldi sætum sínum næstu 8 árin. Kjörtíma- biliS til Landsþingsins er, eins og áöur, 8 ár. LandsþingiS má þá fyrst rjúfa, er þaö eftir reglulegar Fólks- þingskosningar hefur í annaS sinn felt lög, sem Fólksþingiö hefur sam- þykt, eöa þá, ef breytingar hafa ver- ið samþyktar á grundvallarlögunum. Þingmannatölu Fólksþingins má hækka úr 114, sem hún nú er, og alt upp í 140, og samkvæmt nýsam- þyktum kosningarlögum á sú fjölg- un aö komast á undir eins. I kosn- mgarlögunum skal nánar ákveðiS um fyrirkomulag Fólksþingskosning- anna, og má án grundvallarlagabreyt- inga lögleiða hlutfalskosningar til þeirra. KjörtímabiliS er 4 ár, í staS 3 áSur. Um grundv.lagabreytingar skal fara fram almenn atkvæðagreiðsla, eftir aS breytingarnar hafa veriS samþyktar af báSum þingum tvisvar sinnum meS kosningum á milli, og þarf þá meiri hluti þeirra, sem at- kvæSi greiSa, aö fallast á breyting- arnar og að minsta kosti 45 pct. af öllum kjósendum. Grundvallarlögin nýju eiga aS koma i gildi ári eftir staðfestinguna, cða 5. júní 1916. Þó má breyta þessu meS sjerstökum lögum, láta þau koma í gildi fyr en þetta, eöa fresta því lengur. Um samvinnu milli Fólksþings og Landsþings er mælt svo fyrir i grund- vallarlögunum: „Þegar lagafrumvarp hefur verið samþykt i öSruhvoru þinginu, skal þaS leggjast fyrir hitt þingiS; ef þvi e~ breytt þar, þá endursendist þaS því þinginu, sem fyrst samþykti þaS. VerSi þvi breytt þar aftur, þá fer þaS í annaS sinn til hins þingsins. Vilji þaS enn ekki samþykkja það óbreytt, þá skal, ef annaShvort þing- ið æskir þess, kjósa menn, jafnmarga úr hvoru þingi, sem ganga í sam- eiginlega nefnd og gera tillögu um máliS til þinganna. Legst svo máliö aö nýju fyrir hvort þingiS um sig til úrslita." En náist enn eigi samkomulag milli þinganna, þá biður málið fram yfir næstu reglulegu Fólksþingskosn- ingar. Ef hiS nýkosna Fólksþing samþykkir enn sama frumvarpiS ó- breytt og sendir þaS Landsþinginu eigi síSar en 3 mánuSum fyrir þing- slit, en þaS vill enn eigi fallast á frumvarpiS, þá getur konungur rof- ið LandsþingiS, eins og áSur segir. Um hin nýju grundvallarlög hef- ur veriS alment samkomulag í Dan- mörku og menn eru því þar fegnir aö sjá fyrir endann á þvi stríöi, sem staSiS hefur um ýms atriði þess máls. ZahleráðaneytiS hefur getiS sjer góS- an orSstír fyrir það, hvernig það hef- ur leitt máliS til lykta. I „Politiken“ frá 5. júní hafa ráSherrarnir, sem mest hafa aS þessu unniS, ritaö hver sína greinina um málið og skýra það þar frá ýmsum hliðum.

x

Lögrétta

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.