Lögrétta - 23.02.1916, Qupperneq 1
Nr. 8.
Reykjavík, 23. febrúar 1916.
XI. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
kónar ritföng, kaupa allir í
Bökaverslun Siglnsar Eyraundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Yfirr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Pai eru fötin sauniuð flest.
Par eru fataefnin best.
Skipaútgerð Dana.
(Dansk Söfart. — Danish Shipping.)
Blaðið „Berlingske Tidende" í
Khöfn hefur nýlega gefið út fróh-
legt og vandaS rit meö þessum titli.
Ritiö er bæöi á dönsku og ensku og
flytur ritgeröir um alt, sem snertir
danska farmensku, byggingu skipa
og útgerö skipa þar í landi, bæöi til
flutninga milli landa og álfa og til
fiskimensku heima fyrir. Ritgerðirn-
ar eru skrifaöar af ýmsum mönnum,
sem best eru heima í hverju efni um
sig.
Fremst er grein eftir Svenn Poul-
sen ritstjóra um gildi farmenskunnar
fynr Danmörk, og segir hann þar, aö
]>ótt framfarirnar hafi veriö miklar í
jandbúnaöi hjá Dönum síöastl. hálfa
°ld, þá sje þó ekki minna um vert
þann dugnað, sem komið hafi fram
a sama tíma hjá dönskum skipaút-
h'erðarmönnum og kaupmönnum.
Stríöiö viö Englendinga í byrjun
r9- aldar hnekti mjög verslun og far-
mensku Dana, segir höf., með þ
mikið af verslunarflotanum va
eyðilagt. Þá gekk Eystrasaltsver
in úr höndum þeirra, og yfir f
náði verslun þeirra og farmensk;
ckki til fulls eftir ]>etta fyr en í
asta fjóröungi 19. aldar. En þá
fi amfarirnar aö veröa mjög stói
ar. Tvö stærstu útgerðarfjel
„Sameinaöa gufuskipafjelagiö"
„Austur-Asíu-fjelagið“ hafa sl
föstum ferðum, eftir áætlunum
a® eins landa ntilli hjer í álfu, h
°?í til Ameríku, Indlands og
Auk þeirra hafa komið upp ek
fjelög, sem eiga stór skip í förv
°g fra um heim, svo sem C. K.
sens útgerðarfjel., Brownska út
■mfjelagið, Carlska útgerðarfje
olm & Wonsild, Sendsen & (
ensen, Vesturhafið og ýms flei
..U s°Syagrip allra þessara fj
1 ritinu, lýst starfsemi þeir
S 'haeign þeirra talin fram. 1
1,1 Og viðgangur þessara fjelag;
ur veriö langmestur á síöustu 2
Unum. Árlegur brúttó-gróði vei
arflotans segir höf. sje 100 mil
cu arlegur ágóði af landbúna?
danska 600 miljónir. En hann
ramfarirnar nú fremur stórstíj
rmenskunni en j landbúnag
h-umþær ramfarir hafa orðiö,
hann’an u°kkurs styrks eöa
urra hhinnmda frá ríkisins hálf,
önnur grem j ritinu er Um d
farmensku a ofriðartímanum ]
an af ófriðinum uröu Danir fyri,
verðti skipatjóni af honum
meðal annars eitt af stærstu og
oðustu verslunarskipum s
.A'laryiand“, f miðjum júní
dt>f?U* he’r samtais misf viö sp
í?*16fris":
alls8milj.|r4 SeglsklP> er virt
. • 1 ar aö auki hefu
“nSka” °r5iS 'yrir mikUlm ,
Þessi mynd sýnir Pjetur Serbakontmg á flóttanum frá Serbiu og inn
í Albaníu. Það er hann, sem verið er að hjálpa á bak hestinum á mynd-
inni. Hann var sjúkur, en fylgdi her sinum svo lengi sem hann gat, og
vildi koma til orustustöðvanna á hverjum degi. Hann fór frá Prisrend
daginn áður en Búlgarar tóku bæinn, og þaðan hjelt hann yfir Albaníu
til Dúrassó. Var hann fluttur í bíl svo langt sem vegurinn leyfði, en
síðan varð hann að stíga á hestbak og halda þannig áfram um erfiða
fjallvegi og gista í fátæklegum albönskum bændabýlum á leiðinni. Mynd-
inni náði Englendingur frá Lundúnablaðinu „Daily Mirror" og þótti svo
rnikið í hana varið, að hann flaug þegar með hana yfir Albaniu og til
Dúrassó, til þess að koma henni sem fyrst í póstinn handa blaði sínu.
Frá Dúrassó hjelt Pjetur konungur yfir til ítalíu og fjekk þar höllina
Gaserta til íbúðar. Þó hefur síðar veriö getið um hann á ferð í Saloniki.
Tryg,g,ingf
fyrir að fá vandaðar vörur fyrir litið verö er að versla við
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum Fappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala.
Vandaðar vörur.
Smásala.
Ódýrar vörur
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
aðarauka vegna striðsins, svo sem af
háu hervátryggingargjaldi, töfurn við
vöruskoðun og fyrir sprengidufla-
lagningar, kaupgjaldshækkun o. m.
íl. Aftur hefur flutningsgjaldið auk-
ist mjög síðan á leið ófriðinn, og síð-
asta mánuð ársins 1914 og fyrri hluta
ársins 1915 telur höf. farmenskuna
hafa gefið góðan arð, og frá þeim
tima og fraxu til þessa mun þó hagur
hennar hafa farið batnandi.
Þá er söguágrip danskrar far-
mensku, yfirlit yfir vöxt og viðgang
gufuskipaútgerðarinnar, og síðan
grein um seglskipin og útgerð þeirra.
Tjón verslunarflota Dana af stríðun-
um í byrjun 19. aldar kom einkum
niður á Kaupmannahöfn, og kvað svo
ramt að þessu, að verslunarfloti
Kaupmannahafnar var eigi fyr en
1870 oröinn jafnstór og hann hafði
verið i byrjun aldarinnar. Árið 1800
átti Khöfn af verslunarflota alls
iandsins, en 1865 ekki nema rúml >4.
Árið 1870 er tonnatala gufuskipa
Kaupmannahafnar 7>5°°’ en 20 arum
siðar, 1890, er hún 79.400) 20 arum
þar á eftir, 1910, er hún oröin nær
35o,ooo. í byrjun ársins 1914 var
tonnatalan 389,000. Aftur á móti
fækkar seglskipunum mjög. lonna-
tala þeirra í Khöfn árið 1800 var
51,600, en lækkaöi svo mikið um
hríð 1870 var hún aftur komin upp t
42,300. En í árslok 1913 var hun
16,700. Nú telur höf. eitt gufuskxps-
toiin jafngilda til flutninga 3,6 segl-
skipstonnum, og eftir því hefur versl-
unarfloti Khafnar 25 til 30-faldast fiá
1870.
Næsta grein er um fiskiflota Dana.
í honum voru i árslok 1913 um 15000
skip og bátar, þar af 382 skip 15 tonn
og þar yfir, og 908 frá 5 til 15 tonn.
3181 af þessum skipuni og bátum
gekk fyrir vjelaafli. Verð allra skip-
anna samtals var rúml. 12 milj. kr.
Alls var aflað árið 1913 af haffiski
fyrir 17,515,000 kr. Telur höf., að síð-
an farið var að nota vjelbátana, en
byrjunin til þess var gerð um síðastl.
aldamót, hafi aflinn aukist um 3)4
milj. kr. 17,700 manns segir hann
hafa tekiö þátt í fiskiveiöunum árið
1913, en þar af sjeu 37 pct, sem ekki
lifi af fiskiveiðum nenta að nokkru
leyti. Meðaltal þess, sem hver fastur
fiskimaður fær fyrir afla sinn, telur
höf. 1211 kr. fyrir utan það, sem mað-
nrinn eyöir af fiski til matar heirna
hjá sjer.
I lok ársins 1913 áttu Færeyingar
134 seglskútur, samt. 10,700 tonn, og
175 vjelbáta, fyrir utan fjölda róðrar-
báta. Þeir öfluðu 1913 fyrir 2)4 milj.
kr.. Hvalveiðum við Fæiæyjar má nú
heita lokið.
Höf. telur þaö eitt af helstu fram-
faramálum Dana, að koma upp fiski-
skipahöfnum á vesturströnd Jótlands.
Þá eru greinar um skemtisiglingar
og skólaskip, varnir á sjó, bjargráða-
tæki, vita, hafnsögu, loftskeytatæki
skipa, flokkagreining skipa, vátrygg-
ing skipa, hleðslu skipa, bygging
skipa i Danmörku, olíuvjelar skipa,
þar á meðal lýst hinum stóru disil-
vjelaskipum, sem bygö eru hjá Bur-
meister & Wain.
Þá er lýst fyrirkomulagi á farþega-
rúmum nýtísku skipa í Danmörk.
Síðan er giæin um danskar hafnir, og
að lokum er lýst öllum dönskum gufu-
skipafjelögum, útgerðarfjelögum og
skipasmíðastöðvum, og er sá kafli
ekki hvað sist fróðlegur.
Flest af gufuskipafjelögunum mega
heita ung. Samein. gufuskipafjel. er
með þeim elstu, stofnað 1866. Þaö
byrjaði með 22 skipum og hlutafjeð
var rúm miljón, en nú á þaö 130 skip
og hlutafjeð er 30 milj. Þaö annast
fyrst og fremst fastar ferðir milli
hafna í Danmörku, og svo sjers.takar
ferðir til flutnings danskra landbún-
aðarafurða til Englands. Ennfremur
ferðirnar hingað og til Færeyja. Þar
næst fastar ferðir til ýmsra staöa og
milli ýmsra staða úti um Evrópu, svo
sem frá Khöfn til Þýskalands, Nor-
egs og Svíþjóöar, og austur um
Eystrasalt til Pjetursborgar, en vest-
ur á viö til Énglands, Belgíu og
Frakklands. Auk þessa heldur það
uppi föstum ferðum milli ýmsra
hafna í Eystrasalti og Norðursjón-
um og milli ýmsra hafna viö Miö-
jarðarhafið, alt frá Spáni bg Portú-
gal og austur til Grikklands og Tyrk-
lands.
Auk þessa heldur fjelagiö uppi föst-
um ferðum vestur um haf, til Norður-
Ameríku og Suður-Ameríku . Þetta
byrjaöi það rjett fyrir siöastl. alda-
mót og heitir sú deild fjelagsins, sem
þær ferðir annast, „Skandinavien-
Amerika-línan“. í þeim ferðum er m.
a hið nýja skip „Frederik VIII., sem
er stærsta skip Noröurlanda, 12,000
tonn.
Austur-Asíufjelagið var stofnað
1897 til þess að koma á reglulegum
skipaferðum milli Khafnar og ýmsra
landa Asíu, Indlands, Kína, Japans
og hefur það síðan i sambandi við
ýms fjelög, sem stofnuð hafa verið i
öðrum ríkjum, haldið uppi föstunv
gufuskipaferðum á þessum löngu leiö-
um og smátt og smátt aukið við nýj-
um og nýjum samböndum. Það heldur
uppi ferðum til Kína og Japan í sam-
bandi við rússneskt fjelag og sænskt
fjelag. Einnig ferðum milli Bangkok í
Indlandi og Khafnar, með mörgurn
millistöðvum, og eru flest af hinum
stóru dísilvjelask. fjel. í þeirn ferðum.
I sambandi við enskt fjelag, norskt
fjelag og sænskt fjelag, heldur það
uppi föstum ferðum til Suður-Afríku.
Þá hefur það einnig tekið að sjer
fastar feröir til Vesturheimseyja
Dana og frá árslokum 1911 hefur
þaö stofnað til fastra ferða til Vestur-
stranda Ameríku, San Francisco,
Peru og Chile, og fara þá skip þess
um Panamaskurðinn.
Austur-Asíufjelagið hefur verið
brautryðjandi að þvi leyti, að það
notaöi fyrst dísilvjelar i hinum stóru
úthafaskipum, og hefur það reynst
vel. Fyrsta dísilvjelaskip þess var
bygt hjá Burm. & Wain í Khöfn
1911. Síðan hefur það látið byggja
þar eða pantað þar 16 dísilvjelaskip
fra 4000 til 5600 tonn, en þar fyrir
utan látið setja dísilvjelar í mörg af
cldri skipum sínum. Á ekkert fjelag
enn eins stóran vjelskipaflota og þetta
fjelag. Skip þess „Siam“ er fyrsta
disilvjelaskipið, sem farið hefur kring
um hnöttinn.
Hin fjelögin eiga, eins og áöur seg-
ir, skip í förum til og frá um heim-
inn, en þessi tvö, sem talað hefur ver-
iö um, eru stærst og umsvifamest.
Af skipasmíðastöðvunum er Bur-
meister & Wain í Khöfn hin helsta,
stofnuö 1872. Vinna þar daglega um
4000 menn og þar er árl. borgað í
vinnulaun um 5 milj. kr. Önnur helsta
skipasnúðastööin er „Flydedokken",
stofnuð 1735, en var endurbygð í nýju
j sniði 1897. Síðan hafa verið smiðuð
]xar 125 ný skip. Verkamenn eru ]>ar
1200. Þar eru smíðuð skip Eimskipa-
fjelags íslands.
Þeim, sem vildu kynna sjer þetta
efni nánar, vísast til bókarinnar.
Danski tekstinn er 119 bls. í stóru
broti og með fjölda mynda.
Verksmiðjan Álafoss.
Eigi alls fyrir löngu átti jeg leið
um Mosfellssveit og kom að Álafossi.
Fanst mjer þar meira um að vera en
jeg hafði getað gert mjer hugmynd
um að ósjeðu. Rita jeg þessar línur
til að vekja athygli manna betur á
þessu verkstæöi.
Eins og kunnugt er, var verksmiðj-
unni komiö á staö árið 1896 af Birni
Þorlákssyni. Voru þá hvergi tóvjelar
a landinu, nema á Halldórsstöðum i
Laxárdal. Tveim árurn síöar seldi
Björn verksmiðjuna Halldóri Jóns-
syni frá Sveinsstöðum í Þingi, eti
eitthvað 10—12 árum síöar keypti
sýslan (Kjósarsýsla) hana af Hall-
dóri. En árið eftir seldi sýslan verk-
smiðjuna Boga Þórðarsyni, sem nú á
hana og rekur með eigin hendi. Alt
fram að 1913 var verksmiðjan rekin
i mjög smáum stíl; vinnuvjelar fáar
og fremur ófullkomnar og vatnsaflið
í Varmá — sem haft er til að hreyfa
vjelarnar — notað aö eins aö litlu
leyti.
En eftir að Bogi eignaðist verk-
smiðjuna, hefur þar skriðið til skarar.
Og allar umbætur, sem þar hafa ver-
ið gerðar síðan, hefur eigandinn gert
á eigin spýtur.
Fyrst keypti Bogi kembingarvjel-
arnar frá Reykjafossi í Ölvesi og
flutti það, sem nýtilegt var af þeim,
að Álafossi. Auk ]xess hefur hann bætt
við tveimur kembingarvjelum út-
lenskum og eru þar nú alls sex; þá
hefur hann og keypt nýja spunavjel,
sem spinnur í einu 325 þræði. Tvo
nýja vefstóla hefur hann og keypt og
fleiri vjelar, Hann hefur og endur-
reist og stækkað verksmiðjuhúsið.
Þaö er þrjár hæöir og eru tvær af
þeim 20X7 rnetrar, en ein hæöin
20X12 metrar. Þá hefur Bogi sett
nýjan stíflugarð í .Varmá til þess að
fá meiri kraft; er sá garður 19 m.
á lengd — þvert yfir ána; 2 m. á
hæð og að jafnaði 1 m. á þykt. Frá
stíflugarðinum hefur hann svo lagt
fyrir vatnið rör, sem er sumpart úr
trje, en sumpart úr járni, og er 37,5
metra langt og 64 cm. vítt. Þá heíu.,
Bogi keypt nýtt hverfihjól (Turbine),
sem hefur 30—40 hesta afl. Hverfi-
hjólið er í lokuðum járnkassa; í sam-
bandi við það hefur hann keypt „afl-
jafnara“ (Regulator). Enn fremur
hefur Bogi komið á raflýsingu í
verksmiöjunni og öllum húsum á
staðnum og notar rafmagniö auk þess
til matargeröar og á fleiri hátt. Notar
hann sama hverfihjólið til að hiæyfa
vjelarnar og mynda rafmagnið. Auk
þessa hefur Bogi leitt heirn vatn til
neytslu og þvottar og lagt síma frá
Lágafelli og að Álafossi fyrir eigin
peninga.
Jeg er að vísu enginn verkfræðing-
ur, en mjer virðist, að þarna sje mjög
góður útbúnaður til tóvinnu, og sjer-
staklega virðist mjer það vera full-
komiö og eins og á að vera, að láta
vatnsaflið hreyfa vjelarnar og lýsa
upp húsin, og víst er það frekar við
okkar hæfi en að nota kol frá út-
löndum til hvorstveggja eins og vei'k-
smiðjan „Iðunn“ gerir hjer í Reykja-
vík.
Allir eru hjer sammála um — vona
jeg — að nauðsynlegt sje að nota hjer
vatnsaflið til vinnu, ljóss og hita, og
að meö vaxandi notkun þess megi
vænta hjer mikilla framfara í iðn-
aði og fl.
Jeg er viss um að hvergi á landinu
eru jafn góð skilyrði fyrir tóvinnu-
verksmiðju eins og á Álafossi. Þar
rjett við er Varmá, sem aldrei frýs (í
mestu hörkurn er hitinn í henni urn
20 stig C.). Vinnuafl hennar má lík-
lega auka svo það verði um 80 hesta-
öfl — með því að hækka garðinn í
ánni og fallhæð vatnsins. Byggingar -
efni — í steinsteypu — er hið ákjós-
anlegasta rjett viö húsin. I grend við
verksmiöjuna er sjóðheitur hver, sem