Lögrétta

Ataaseq assigiiaat ilaat

Lögrétta - 23.02.1916, Qupperneq 1

Lögrétta - 23.02.1916, Qupperneq 1
Nr. 8. Reykjavík, 23. febrúar 1916. XI. árg. Bækur, innlendar og erlendar, pappír og alls- kónar ritföng, kaupa allir í Bökaverslun Siglnsar Eyraundssonar. Lárus Fjeldsted, Yfirr jettarmálaf ærslumaður. LÆKJARGATA 2. Venjulega heima kl. 4—7 síðd. Klæðaverslun H. Andersen & Sön. Aðalstr. 16. Stofnsett 1888. Sími 32. Pai eru fötin sauniuð flest. Par eru fataefnin best. Skipaútgerð Dana. (Dansk Söfart. — Danish Shipping.) Blaðið „Berlingske Tidende" í Khöfn hefur nýlega gefið út fróh- legt og vandaS rit meö þessum titli. Ritiö er bæöi á dönsku og ensku og flytur ritgeröir um alt, sem snertir danska farmensku, byggingu skipa og útgerö skipa þar í landi, bæöi til flutninga milli landa og álfa og til fiskimensku heima fyrir. Ritgerðirn- ar eru skrifaöar af ýmsum mönnum, sem best eru heima í hverju efni um sig. Fremst er grein eftir Svenn Poul- sen ritstjóra um gildi farmenskunnar fynr Danmörk, og segir hann þar, aö ]>ótt framfarirnar hafi veriö miklar í jandbúnaöi hjá Dönum síöastl. hálfa °ld, þá sje þó ekki minna um vert þann dugnað, sem komið hafi fram a sama tíma hjá dönskum skipaút- h'erðarmönnum og kaupmönnum. Stríöiö viö Englendinga í byrjun r9- aldar hnekti mjög verslun og far- mensku Dana, segir höf., með þ mikið af verslunarflotanum va eyðilagt. Þá gekk Eystrasaltsver in úr höndum þeirra, og yfir f náði verslun þeirra og farmensk; ckki til fulls eftir ]>etta fyr en í asta fjóröungi 19. aldar. En þá fi amfarirnar aö veröa mjög stói ar. Tvö stærstu útgerðarfjel „Sameinaöa gufuskipafjelagiö" „Austur-Asíu-fjelagið“ hafa sl föstum ferðum, eftir áætlunum a® eins landa ntilli hjer í álfu, h °?í til Ameríku, Indlands og Auk þeirra hafa komið upp ek fjelög, sem eiga stór skip í förv °g fra um heim, svo sem C. K. sens útgerðarfjel., Brownska út ■mfjelagið, Carlska útgerðarfje olm & Wonsild, Sendsen & ( ensen, Vesturhafið og ýms flei ..U s°Syagrip allra þessara fj 1 ritinu, lýst starfsemi þeir S 'haeign þeirra talin fram. 1 1,1 Og viðgangur þessara fjelag; ur veriö langmestur á síöustu 2 Unum. Árlegur brúttó-gróði vei arflotans segir höf. sje 100 mil cu arlegur ágóði af landbúna? danska 600 miljónir. En hann ramfarirnar nú fremur stórstíj rmenskunni en j landbúnag h-umþær ramfarir hafa orðiö, hann’an u°kkurs styrks eöa urra hhinnmda frá ríkisins hálf, önnur grem j ritinu er Um d farmensku a ofriðartímanum ] an af ófriðinum uröu Danir fyri, verðti skipatjóni af honum meðal annars eitt af stærstu og oðustu verslunarskipum s .A'laryiand“, f miðjum júní dt>f?U* he’r samtais misf viö sp í?*16fris": alls8milj.|r4 SeglsklP> er virt . • 1 ar aö auki hefu “nSka” °r5iS 'yrir mikUlm , Þessi mynd sýnir Pjetur Serbakontmg á flóttanum frá Serbiu og inn í Albaníu. Það er hann, sem verið er að hjálpa á bak hestinum á mynd- inni. Hann var sjúkur, en fylgdi her sinum svo lengi sem hann gat, og vildi koma til orustustöðvanna á hverjum degi. Hann fór frá Prisrend daginn áður en Búlgarar tóku bæinn, og þaðan hjelt hann yfir Albaníu til Dúrassó. Var hann fluttur í bíl svo langt sem vegurinn leyfði, en síðan varð hann að stíga á hestbak og halda þannig áfram um erfiða fjallvegi og gista í fátæklegum albönskum bændabýlum á leiðinni. Mynd- inni náði Englendingur frá Lundúnablaðinu „Daily Mirror" og þótti svo rnikið í hana varið, að hann flaug þegar með hana yfir Albaniu og til Dúrassó, til þess að koma henni sem fyrst í póstinn handa blaði sínu. Frá Dúrassó hjelt Pjetur konungur yfir til ítalíu og fjekk þar höllina Gaserta til íbúðar. Þó hefur síðar veriö getið um hann á ferð í Saloniki. Tryg,g,ingf fyrir að fá vandaðar vörur fyrir litið verö er að versla við V. B. K. Landsins mestu birgðir af: Vefnaðarvörum Fappír cg ritföngum Sólaleðri og skósmíðavörum. Pantanir afgreiddar um alt ísland. Heildsala. Vandaðar vörur. Smásala. Ódýrar vörur Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík. aðarauka vegna striðsins, svo sem af háu hervátryggingargjaldi, töfurn við vöruskoðun og fyrir sprengidufla- lagningar, kaupgjaldshækkun o. m. íl. Aftur hefur flutningsgjaldið auk- ist mjög síðan á leið ófriðinn, og síð- asta mánuð ársins 1914 og fyrri hluta ársins 1915 telur höf. farmenskuna hafa gefið góðan arð, og frá þeim tima og fraxu til þessa mun þó hagur hennar hafa farið batnandi. Þá er söguágrip danskrar far- mensku, yfirlit yfir vöxt og viðgang gufuskipaútgerðarinnar, og síðan grein um seglskipin og útgerð þeirra. Tjón verslunarflota Dana af stríðun- um í byrjun 19. aldar kom einkum niður á Kaupmannahöfn, og kvað svo ramt að þessu, að verslunarfloti Kaupmannahafnar var eigi fyr en 1870 oröinn jafnstór og hann hafði verið i byrjun aldarinnar. Árið 1800 átti Khöfn af verslunarflota alls iandsins, en 1865 ekki nema rúml >4. Árið 1870 er tonnatala gufuskipa Kaupmannahafnar 7>5°°’ en 20 arum siðar, 1890, er hún 79.400) 20 arum þar á eftir, 1910, er hún oröin nær 35o,ooo. í byrjun ársins 1914 var tonnatalan 389,000. Aftur á móti fækkar seglskipunum mjög. lonna- tala þeirra í Khöfn árið 1800 var 51,600, en lækkaöi svo mikið um hríð 1870 var hún aftur komin upp t 42,300. En í árslok 1913 var hun 16,700. Nú telur höf. eitt gufuskxps- toiin jafngilda til flutninga 3,6 segl- skipstonnum, og eftir því hefur versl- unarfloti Khafnar 25 til 30-faldast fiá 1870. Næsta grein er um fiskiflota Dana. í honum voru i árslok 1913 um 15000 skip og bátar, þar af 382 skip 15 tonn og þar yfir, og 908 frá 5 til 15 tonn. 3181 af þessum skipuni og bátum gekk fyrir vjelaafli. Verð allra skip- anna samtals var rúml. 12 milj. kr. Alls var aflað árið 1913 af haffiski fyrir 17,515,000 kr. Telur höf., að síð- an farið var að nota vjelbátana, en byrjunin til þess var gerð um síðastl. aldamót, hafi aflinn aukist um 3)4 milj. kr. 17,700 manns segir hann hafa tekiö þátt í fiskiveiöunum árið 1913, en þar af sjeu 37 pct, sem ekki lifi af fiskiveiðum nenta að nokkru leyti. Meðaltal þess, sem hver fastur fiskimaður fær fyrir afla sinn, telur höf. 1211 kr. fyrir utan það, sem mað- nrinn eyöir af fiski til matar heirna hjá sjer. I lok ársins 1913 áttu Færeyingar 134 seglskútur, samt. 10,700 tonn, og 175 vjelbáta, fyrir utan fjölda róðrar- báta. Þeir öfluðu 1913 fyrir 2)4 milj. kr.. Hvalveiðum við Fæiæyjar má nú heita lokið. Höf. telur þaö eitt af helstu fram- faramálum Dana, að koma upp fiski- skipahöfnum á vesturströnd Jótlands. Þá eru greinar um skemtisiglingar og skólaskip, varnir á sjó, bjargráða- tæki, vita, hafnsögu, loftskeytatæki skipa, flokkagreining skipa, vátrygg- ing skipa, hleðslu skipa, bygging skipa i Danmörku, olíuvjelar skipa, þar á meðal lýst hinum stóru disil- vjelaskipum, sem bygö eru hjá Bur- meister & Wain. Þá er lýst fyrirkomulagi á farþega- rúmum nýtísku skipa í Danmörk. Síðan er giæin um danskar hafnir, og að lokum er lýst öllum dönskum gufu- skipafjelögum, útgerðarfjelögum og skipasmíðastöðvum, og er sá kafli ekki hvað sist fróðlegur. Flest af gufuskipafjelögunum mega heita ung. Samein. gufuskipafjel. er með þeim elstu, stofnað 1866. Þaö byrjaði með 22 skipum og hlutafjeð var rúm miljón, en nú á þaö 130 skip og hlutafjeð er 30 milj. Þaö annast fyrst og fremst fastar ferðir milli hafna í Danmörku, og svo sjers.takar ferðir til flutnings danskra landbún- aðarafurða til Englands. Ennfremur ferðirnar hingað og til Færeyja. Þar næst fastar ferðir til ýmsra staöa og milli ýmsra staða úti um Evrópu, svo sem frá Khöfn til Þýskalands, Nor- egs og Svíþjóöar, og austur um Eystrasalt til Pjetursborgar, en vest- ur á viö til Énglands, Belgíu og Frakklands. Auk þessa heldur það uppi föstum ferðum milli ýmsra hafna í Eystrasalti og Norðursjón- um og milli ýmsra hafna viö Miö- jarðarhafið, alt frá Spáni bg Portú- gal og austur til Grikklands og Tyrk- lands. Auk þessa heldur fjelagiö uppi föst- um ferðum vestur um haf, til Norður- Ameríku og Suður-Ameríku . Þetta byrjaöi það rjett fyrir siöastl. alda- mót og heitir sú deild fjelagsins, sem þær ferðir annast, „Skandinavien- Amerika-línan“. í þeim ferðum er m. a hið nýja skip „Frederik VIII., sem er stærsta skip Noröurlanda, 12,000 tonn. Austur-Asíufjelagið var stofnað 1897 til þess að koma á reglulegum skipaferðum milli Khafnar og ýmsra landa Asíu, Indlands, Kína, Japans og hefur það síðan i sambandi við ýms fjelög, sem stofnuð hafa verið i öðrum ríkjum, haldið uppi föstunv gufuskipaferðum á þessum löngu leiö- um og smátt og smátt aukið við nýj- um og nýjum samböndum. Það heldur uppi ferðum til Kína og Japan í sam- bandi við rússneskt fjelag og sænskt fjelag. Einnig ferðum milli Bangkok í Indlandi og Khafnar, með mörgurn millistöðvum, og eru flest af hinum stóru dísilvjelask. fjel. í þeirn ferðum. I sambandi við enskt fjelag, norskt fjelag og sænskt fjelag, heldur það uppi föstum ferðum til Suður-Afríku. Þá hefur það einnig tekið að sjer fastar feröir til Vesturheimseyja Dana og frá árslokum 1911 hefur þaö stofnað til fastra ferða til Vestur- stranda Ameríku, San Francisco, Peru og Chile, og fara þá skip þess um Panamaskurðinn. Austur-Asíufjelagið hefur verið brautryðjandi að þvi leyti, að það notaöi fyrst dísilvjelar i hinum stóru úthafaskipum, og hefur það reynst vel. Fyrsta dísilvjelaskip þess var bygt hjá Burm. & Wain í Khöfn 1911. Síðan hefur það látið byggja þar eða pantað þar 16 dísilvjelaskip fra 4000 til 5600 tonn, en þar fyrir utan látið setja dísilvjelar í mörg af cldri skipum sínum. Á ekkert fjelag enn eins stóran vjelskipaflota og þetta fjelag. Skip þess „Siam“ er fyrsta disilvjelaskipið, sem farið hefur kring um hnöttinn. Hin fjelögin eiga, eins og áöur seg- ir, skip í förum til og frá um heim- inn, en þessi tvö, sem talað hefur ver- iö um, eru stærst og umsvifamest. Af skipasmíðastöðvunum er Bur- meister & Wain í Khöfn hin helsta, stofnuö 1872. Vinna þar daglega um 4000 menn og þar er árl. borgað í vinnulaun um 5 milj. kr. Önnur helsta skipasnúðastööin er „Flydedokken", stofnuð 1735, en var endurbygð í nýju j sniði 1897. Síðan hafa verið smiðuð ]xar 125 ný skip. Verkamenn eru ]>ar 1200. Þar eru smíðuð skip Eimskipa- fjelags íslands. Þeim, sem vildu kynna sjer þetta efni nánar, vísast til bókarinnar. Danski tekstinn er 119 bls. í stóru broti og með fjölda mynda. Verksmiðjan Álafoss. Eigi alls fyrir löngu átti jeg leið um Mosfellssveit og kom að Álafossi. Fanst mjer þar meira um að vera en jeg hafði getað gert mjer hugmynd um að ósjeðu. Rita jeg þessar línur til að vekja athygli manna betur á þessu verkstæöi. Eins og kunnugt er, var verksmiðj- unni komiö á staö árið 1896 af Birni Þorlákssyni. Voru þá hvergi tóvjelar a landinu, nema á Halldórsstöðum i Laxárdal. Tveim árurn síöar seldi Björn verksmiðjuna Halldóri Jóns- syni frá Sveinsstöðum í Þingi, eti eitthvað 10—12 árum síöar keypti sýslan (Kjósarsýsla) hana af Hall- dóri. En árið eftir seldi sýslan verk- smiðjuna Boga Þórðarsyni, sem nú á hana og rekur með eigin hendi. Alt fram að 1913 var verksmiðjan rekin i mjög smáum stíl; vinnuvjelar fáar og fremur ófullkomnar og vatnsaflið í Varmá — sem haft er til að hreyfa vjelarnar — notað aö eins aö litlu leyti. En eftir að Bogi eignaðist verk- smiðjuna, hefur þar skriðið til skarar. Og allar umbætur, sem þar hafa ver- ið gerðar síðan, hefur eigandinn gert á eigin spýtur. Fyrst keypti Bogi kembingarvjel- arnar frá Reykjafossi í Ölvesi og flutti það, sem nýtilegt var af þeim, að Álafossi. Auk ]xess hefur hann bætt við tveimur kembingarvjelum út- lenskum og eru þar nú alls sex; þá hefur hann og keypt nýja spunavjel, sem spinnur í einu 325 þræði. Tvo nýja vefstóla hefur hann og keypt og fleiri vjelar, Hann hefur og endur- reist og stækkað verksmiðjuhúsið. Þaö er þrjár hæöir og eru tvær af þeim 20X7 rnetrar, en ein hæöin 20X12 metrar. Þá hefur Bogi sett nýjan stíflugarð í .Varmá til þess að fá meiri kraft; er sá garður 19 m. á lengd — þvert yfir ána; 2 m. á hæð og að jafnaði 1 m. á þykt. Frá stíflugarðinum hefur hann svo lagt fyrir vatnið rör, sem er sumpart úr trje, en sumpart úr járni, og er 37,5 metra langt og 64 cm. vítt. Þá heíu., Bogi keypt nýtt hverfihjól (Turbine), sem hefur 30—40 hesta afl. Hverfi- hjólið er í lokuðum járnkassa; í sam- bandi við það hefur hann keypt „afl- jafnara“ (Regulator). Enn fremur hefur Bogi komið á raflýsingu í verksmiöjunni og öllum húsum á staðnum og notar rafmagniö auk þess til matargeröar og á fleiri hátt. Notar hann sama hverfihjólið til að hiæyfa vjelarnar og mynda rafmagnið. Auk þessa hefur Bogi leitt heirn vatn til neytslu og þvottar og lagt síma frá Lágafelli og að Álafossi fyrir eigin peninga. Jeg er að vísu enginn verkfræðing- ur, en mjer virðist, að þarna sje mjög góður útbúnaður til tóvinnu, og sjer- staklega virðist mjer það vera full- komiö og eins og á að vera, að láta vatnsaflið hreyfa vjelarnar og lýsa upp húsin, og víst er það frekar við okkar hæfi en að nota kol frá út- löndum til hvorstveggja eins og vei'k- smiðjan „Iðunn“ gerir hjer í Reykja- vík. Allir eru hjer sammála um — vona jeg — að nauðsynlegt sje að nota hjer vatnsaflið til vinnu, ljóss og hita, og að meö vaxandi notkun þess megi vænta hjer mikilla framfara í iðn- aði og fl. Jeg er viss um að hvergi á landinu eru jafn góð skilyrði fyrir tóvinnu- verksmiðju eins og á Álafossi. Þar rjett við er Varmá, sem aldrei frýs (í mestu hörkurn er hitinn í henni urn 20 stig C.). Vinnuafl hennar má lík- lega auka svo það verði um 80 hesta- öfl — með því að hækka garðinn í ánni og fallhæð vatnsins. Byggingar - efni — í steinsteypu — er hið ákjós- anlegasta rjett viö húsin. I grend við verksmiöjuna er sjóðheitur hver, sem

x

Lögrétta

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.